विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोरोना भाईरसको महामारीबाट नेपालको पर्यटन बजार अहिले सबैभन्दा प्रभावित हुन पुगेको छ । स्पष्ट रुपमा भन्ने हो भने नेपाली पर्यटन शून्यबाट पनि माईनसतिर ओरालो लागेको अवस्था छ । हाम्रो पर्यटन पूर्वाधारमा भएको लगानीदेखि बिभिन्न गतिविधिहरु ओरालो लागेको अवस्था छ । अहिलेको अवस्थामा हामी शून्य भएर बसेका छौं । अहिले पर्यटनका सबै पक्षहरुमा गम्भीर प्रभाव परेको छ । यो अवस्थामा ट्रेकिङ (पदयात्रा) व्यवसाय गम्भीर समस्यामा परेको छ ।

हुन त पुरै पर्यटन उद्योगनै समस्यामा रहेको सन्दर्भमा एउटा अवयव प्रभावित हुनु अस्वभाविक पनि होइन । कोरोना संक्रमणको विश्वव्यापी प्रभावसँगै नेपालमा ट्रेकिङलगायतका गतिविधिका लागि आएका पर्यटकलाई पनि हामीले फिर्ता पठाउनुपर्ने अवस्था आयो । अहिले विश्वव्यापी हवाई प्रतिबन्धजस्तो अवस्था छ, नेपालले पनि सबै अन्तरराष्ट्रिय उडानमा प्रतिबन्ध लगाएको छ र सीमानाका पनि बन्द गरेको छ ।

यो अवस्थामा विदेशी पर्यटक नेपाल आउन सक्ने अवस्था छैन भने नेपालमा अड्किएका पर्यटकका लागि समेत यहाँ कुनै गतिविधि गर्न सक्ने अवस्था पनि छैन । सबैलाई जानकारी भएकै विषय हो अहिले अन्तरराष्ट्रिय तथा आन्तरिक उडानहरु सबै ठप्प छन । देशैभर लकडाउनको यो अवस्थामा पर्यटकीय गतिविधि संचालन गर्न नसकिदा सबै पर्यटन व्यवसायीहरु अहिले घरभित्रै रहेको अवस्था हो ।

पर्यटन भनेको इलास्टिक जस्तो हो । अनुकुल अवस्था हुँदा पर्यटकहरु बढ्ने र अनुकुल नहुँदा खुम्चिन हुन्छ । यस अर्थमा सम्पूर्ण ब्यवसायीहरु अहिले निराशातर्फ उन्मुख छन् । किनभने यो जुन समस्या छ त्यो तत्काल समाधान होला जस्तो छैन । यो समस्या कहिलेसम्म जान्छ भनेर कुनै आंकलन गर्न सकिने अवस्था पनि छैन । महामारी अहिले विश्वका बिभिन्न देशहरुमा अझै बढ्दै गईरहेको अवस्था रहेकोमा अवस्थामा पर्यटकहरु भ्रमणका लागि योजना पनि बनाउन सक्ने अवस्थामा छैनन् । अष्ट्रेलिया, आयरल्याण्डलगायतका देशले करिब १ बर्ष जति कुनै पनि देशको भ्रमणमा बन्देज लगाउन तयारी गरिरहेको सुन्नमा आएको छ । यदि यस्तो अवस्था आयो भने नेपालको पर्यटनमा गम्भीर समस्या नआउँला भन्न सकिएला । सबै व्यवसायीहरुको ब्यवसाय अहिले ठप्प छ । अहिले कसरी २०२० मा ‘सभाईब’ हुने र त्यसपछि कसरी ‘रिभाईव हुने भन्ने पक्षमा कुरा आएको छ ।

पर्यटनमा परेको वर्तमानको गम्भीर असरले नेपालको अर्थतन्त्रमा निकै ठूलो प्रभाव पर्नेछ । किनभने पर्यटकीय गतिविधि एउटा देखिने र अर्को नदेखिने दुई किसिमबाट हुन्छ । हाम्रा हिमाली क्षेत्रहरुमा जुन आर्थिक गतिविधि हुने गर्छ । होटल, रेष्टुँरा, होटल ट्राभल, ट्रेकिङ, एयरलाईन्सहरुको गतिविधि ठप्प छ । अर्थमन्त्री युवराज खतिवडाले दाबी गरेजस्तै पर्यटन क्षेत्रको योगदान कुल ग्राहस्थ उत्पादन (जिडिपी) मा ३ दशमलब १८ मात्रै भन्नेमा हामी पर्यटन क्षेत्रको असहमति छ । मलाई लाग्छ करिब १० प्रतिशत पर्यटनको जिडिपीमा योगदान छ । पर्वतारोहण र पदयात्रामा मात्रै ४ प्रतिशत नेपालको पर्यटनमा जिडिपीमा योगदान रहेको मेरो अनुमान छ । यसैले पनि पर्यटनमा परेको प्रभावले नेपालको अर्थतन्त्र ठूलो रुपमा धराशायी हुने देखिन्छ । सबैलाई जानकारी भएकै कुरा हो हेलिकोप्टमा कति लगानी भएको छ, एयरलाईन्सको लगानी, ट्राभल ट्रेकिङको लगानी, होटलको लगानी हेर्ने हो भने कहालीलाग्दो अवस्था छ ।

ट्रेकिङ क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने, हामी १८ सय ट्रेकिङ कम्पनी छौं । ७ सय जति ट्राभल कम्पनीहरु रहेका छन् । त्यस्तै साधरण होटलदेखि पश्मिना सल गार्मेन्टलगायत ठूला ब्यवसायसम्म ठूलो प्रभाव पर्ने देखिन्छ । खासगरी पदयात्रा र पर्वतारोहको सोसलाईजको हकमा भन्दा करिब १५ अर्ब रुपैयाको नोक्सानी ब्यहोर्नु परेको अवस्था छ । त्यसमा करिब ८ लाख हाम्रा मजदूर साथीहरु विस्थापित हुने अवस्था रहेको छ । यो अवस्थामा सरकारले साथ दिन सकेन भने गम्भीर अवस्था आउँछ, पर्यटन नै डुब्छ । हामीले हाम्रा मागहरु सरकारलाई राखिसकेका छौं । अब आशा गरौं सम्पूर्ण पर्यटन ब्यवसायीहरुलाई अड्याउन सरकारले विशेष किसिमबाट हेर्ने छ र अन्य देशको अनुभवलाई पनि सरकारले अध्ययन गर्नेछ । त्यसैको आधारमा हाम्रा पर्यटन ब्यवसायीहरुलाई अड्याउनेछ भन्ने मलाई लाग्छ ।

मैले अघि भनेको १५ अर्ब रुपैयाँ घाटा भनेको ट्रेकिङ र पर्वतारोहणको मात्रै हो अन्यमा के कति भयो कुनै लेखाजोखा गर्न सकेको छैन किन भने होटल, एयरलाईन्स, हेलिकोप्टर, ट्रेकिङ सप आदिको अध्ययन गर्नै पर्छ । मैले मात्रै ट्रेकिङ र पर्वतारोहणमा मात्रै उक्त रकम बराबरको नोक्सानी ब्यहोरिरहका छौं भनेको हुँ । अन्य क्षेत्रमा के कति नोक्सानी ब्यहोर्नु परेको छ त्यो मैले एकिनरुपमा भन्न नसके पनि होटल र एयरलाईन्स क्षेत्रमा बढी प्रभाव परेको देखिन्छ । किन भने हेलिकोप्टर र एयरलाईन्सको बीमा नै धेरै हुने गर्छ । जस्को प्रत्येक सेकेन्डको कति महत्वपूर्ण हुन्छ भन्ने कुरा उही लगानीकर्तालाई मात्रै थाहा हुन्छ । हाम्रो क्षेत्रमा यति नोक्सानी ब्यहोर्नु परेको छ भने उनीहरुले कति ब्यहोर्नु पर्ला अनुमान लगाउन सक्छौं ।

हामी हाम्रा सदस्यहरु र उनीहरुसँग आबद्ध रहनुभएका मजदूर साथीहरुका लागि पहल गरिरहेका छौं । हाम्रो एजेण्डाहरु त्यसैमा केन्द्रित रहर अगाडि बढाइरहेका छौं । सरकालाई पदयात्रा र पर्वतारोहणमा परेको असरका बारेमा हामीले आफ्नो तरिकाबाट आग्रह गरिसकेका छौं । हामीलाई अहिलेको अवस्थामा २ प्रतिशतमा बैकिङ ब्याजमा ऋण उपलब्ध गराउन ब्यवस्थापन गर्नुपर्यो । र ऋणलाई रिसेड्युलिङ्ग गर्नु पर्यो, दुई बर्ष पछिमात्रै हामी उक्त ऋण तिर्न सक्छौं । किनभने २०२० मा कुनै ब्यापार गर्न सक्ने अवस्था छैन यो सभाईवको मात्र समय हो भने २०२१ मा हामी रिभाईव गर्छौं र २०२२ मा हामीले बैक लोनहरु तिर्न सक्नका लागि सक्षम हुन्छौं भन्ने लाग्छ ।

अव यो अवस्थामा विश्व कसरी पहिलेकै अवस्थामा आउँछ भन्ने कुरा अहिलेनै यसै भन्न सक्ने अवस्था छैन । त्यसैले अहिले हामीले वर्तमान अवस्थलाई आधार मानेर सरकारलाई अनुरोध गरेका हौं । लकडाउन खुलिसकेपछि सबै कुरा नर्मल भएर गयो भने बिस्तारै पर्यटन क्षेत्रले गति लेला । ट्रेकिङ। होटल, रेष्टुराँहरु बिस्तारै चल्न थाल्लान । बसहरु, आन्तरिक उडानहरु नाफा नभए पनि रनिङ हुने, थ्री स्टारसम्मका होटलहरु चल्ने देखिन्छ । तीभन्दा माथिको होटलहरुलाई समस्या पर्ने देखिन्छ । हामी ट्राभल ट्रेकिङ कम्पनी अप्ठेरो अवस्थामा हुन सक्छौं । यो आन्तरिक पर्यटनको मात्रै चहलपहल भयो भने नेपालीहर लोमान्थाङ, मुस्ताङ, अन्नपूर्ण, पुनहिल जालान तर, उनीहरु आफ्नै तरिकाले जानेछन । ट्रेकिङ कम्पनीबाट उनीहरुले सेवा लिदैनन् । त्सकारण बिदेशी पर्यटक नआए हामीजस्ता ट्रेकिङ कम्पनीहरुको व्यवसायमा गम्भीर समस्या आउँछ ।

ट्राभलका लागि बिदेशीहरु नआए सबै समस्यामा पर्छन । होटल, ट्राभल ट्रेकिङ व्यवसया इन्टरलिंक छ । त्यसैले सरकारले ट्राभल र ट्रेकिङ कम्पनीहरुलाई बिना धितो २० लाख रुपैयाँसम्म एक बर्षको लागि लोन दिनसक्ने वातवरण तयार गर्नुपर्छ । यदि त्यो कुरा सरकारले बुझ्यो भने कम्तिमा पनि हामी एक बर्ष भाडा तिरेर आफ्नो कर्मचारीहरुलाई पालेर बस्न सक्छौं । त्यसपछि मात्रै हामीले आफ्नो ब्यापार ब्यवसाय अगाडि बढाउन सक्छौं । अन्यथा हामीले त्यो बिना धितो जुन २० लाखको प्रस्ताव गरेका छौं त्यो बैंकले ब्यवस्थापन गर्न सकेन भने हाम्रा धेरै ट्राभल ट्रेकिङ कम्पनीहरु बन्द हुनेछन् । आगामी दिनहरुमा हामीले त्यो गतिविधि सञ्चालन गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । यसले नेपालको पर्यटनमा ठूलो असर पर्नेछ, रोजागरी गुम्नेछ नेपाल र नेपालीको पर्यटनप्रतिको आशामा तुषारापात हुनेछ ।

म आफैं पनि संस्थाको एउटा जिम्मेवार ब्यक्ति भएकाले हामीले सम्बन्धित मन्त्रालय, मन्त्री, सचिव, नेपाल पर्यटन बोर्ड, सरोकारवाला संघसंस्थाहरुसँग गहनरुपमा छलफल गरेका छौ कि ट्रेकिङ व्यवसायमा संलग्न गाइड, मजदूरहरुको अवस्था के छ ? मजदूरहरुको लागि हामीले के गर्न सक्छौं भनेर । अहिले मजदुरहरुको अवस्था दयनीय छ । किनभने सिजनमा उनीहरुले दैनिक कामसमेत नपाएको अवस्था रहेको छ । फिल्डमा जाँदा पाउने टिप्ससमेत नपाईरहेको अवस्था छ । अव हामी सिजन सकेर अफसिनतर्फ उन्मुख भईरहेको अवस्था छ । यसैपनि अफसिजनमा ब्यापार ब्यवसाय ठप्प नै हुन्छ । यसकारणले पनि अहिले मजदुरहरु ठूलो समस्यामा रहेको छ । अहिले यो लकडाउनको अवस्थाले गर्दा उनीहरु जे जस्तो छ त्यस्तै तरिकाले आफ्नो गुजारा चलाईराखेको छन् । यो लकडाउन सकेपछि चरम समस्या पर्ने देखिन्छ ।

यो अर्थमा पनि सरकारको आधिकाररिक मन्त्रालय, पर्यटन मन्त्रालयलाई पनि हामीले यो समस्या राखिसकेका छौं । र नेपाल पर्यटन बोर्डमा हाम्रो १० प्रतिशत मजदुर कोषमा छ, ३० प्रतिशत बोर्ड र टान मिलेर आफ्ना गतिविधि गर्ने संयुक्त कोष छ । यो संयुक्त कोषहरुलाई यो संकटको बेलामा ब्यवस्थापन गरेर हाम्रा कर्मचारीहरुलाई राख्ने काम गरा,ैं हामी यो बेलामा रोजगारी सिर्जना गरौं र लकडाउन पछि नर्मल अवस्थामा ट्रेकिङ ट्राभलहरु ब्यवस्थापन गरौं, चाहिने चीजहरुको ब्यवस्था गरौं, हिमालहरुको फोहोरहरु सफा गरौं केही मजदूर साथीहरुले रोजगारी पाउनेछन भनेर अनुरोध गरिहेका छौं । हामी र सरकार मिलेर मजदूरहरुको लागि विशेष कार्यक्रम ल्याउनुपर्छ भन्ने हाम्रो धारणा छ । यसबाट सरकार र हामी कोही पनि भाग्न मिल्दैन ।

अब भविष्यमा नेपालको ट्रेकिङ व्यवसायको भविष्य कता जान्छ भनेर भन्न सक्ने अवस्था अहिले छैन । किन भने २०२० मा हामीले ब्यापार गर्ने अवस्था नै छैन । सन् २०२१ मा विश्व अर्थतन्त्र कसरी जान्छ भन्नेमा धेरै कुरा निर्भर होला । यो अवस्था अन्त्य भएर हामीले नेपाल सुरक्षित छौं भन्ने सन्देश दिन सक्यौ भने बिस्तारै नेपाली पर्यटनले गति लेला ।

ट्रेकिङका लागि विश्वकै आकर्षण रहेका नेपालका पदयाात्रा मार्गमा कोरोनाको कहर अन्त्यपछि पर्यटक आउने सम्भावना त छ तर उत्तिकै पर्यटक आउँदैनन । नेपाल पर्यटन हिसावले महत्वपूर्ण भएपनि नेपालमा पर्यटकीय गतिविधी फष्टाउन बिदेशीहरु पनि आर्थिक रुपमा बलियो हुनुपर्यो । उनीहरु आफैं पाउरोटी खान सक्ने अवस्था छैन भने नेपाल घुम्न आउने कुरा पनि भएन । पहिले उनीहरुको बजेट बलियो हुनु पर्यो । उनीहरुले सरकारले के भन्छ त्यसलाई मान्ने हुन्छ । प्रत्येक देशले आफ्नो नागरिकलाई भ्रमणमा जानु उपयुक्त छ कि छैन भनेर हेरेको हुन्छ । त्यो पनि हामीले हेर्न जरुरी छ । यो अवस्थाबाट हेर्यो भने २०२० सभाईवको पोईन्ट, २०२१ रिभाईवको पोइन्ट र २०२२ पर्यटकीय गतिविधिमा जान सक्ने मेरो अनुमान हो । अब पर्वतारोहणको समय आउँछ, अहिले कोरोनाको संक्रमण समाप्त भयो भन्ने सन्देश गयो भने अक्टुबरमा पनि सगरमाथालगायत केही अन्य हिमालहरुको आरोहण हुन सक्ला । त्यसले धेरै प्रभाव पर्दैन । कोरोनाको प्रभाव, क्षति र भविष्यबारे लकडाउनपछि मात्र बिस्तृतमा भन्न सकिएला । राङडोल लामासँगको कुराकानीमा आधारित