काठमाडौं । अन्तर्राष्ट्रिय यात्रा कत्तिको सजिलो वा चुनौतीपूर्ण हुनेछ त्यो तपाईको राहदानीको रंगमा निर्भर गर्दछ । किन यस्तो हुन्छ ? यस अनुभवको सुरुवात भिसा आवेदनबाटै सुरु हुन्छ । उदाहरणका लागि जर्मन राहदानी वाहकहरूलाई हेरौं तिनीहरू कम्बोडियामा सजिलै जान सक्छन् ।

यदि तिनीहरूको राहदानी अर्को छ महिनाको लागि मान्य छ भने, तिनीहरूले बर्लिनस्थित कम्बोडियन दूतावासमा ४० यूरो भिसा शुल्क तिरेर ३० दिनको पर्यटक भिसा सजिलै प्राप्त गर्न सक्छन् । यसको अनलाइन सेवा पनि उपलब्ध छ, जहाँ ३६ युरो शुल्क तिरेर तीन दिनभित्र सोही पर्यटक भिसा प्राप्त गर्न सकिन्छ । तेस्रो तरिका पनि छ र त्यो हो कि जर्मन नागरिकले सिधै कम्बोडिया पुगेर त्यहाँको एयरपोर्टमै अन अराइभल भिसा पनि लिन सक्छन् ।

तर, यदि कम्बोडियन राहदानी वाहक जर्मनी जान चाहन्छ भने अघिल्लो दृश्य पुरै उल्टो हुन्छ । कम्बोडियन नागरिकलाई जर्मनीको भिसा आवेदनका लागि बैंक स्टेटमेन्ट चाहिन्छ । पर्याप्त बैंक ब्यालेन्स देखाउनुपर्छ त्यो पनि छ महिनाको । अन्य व्यक्तिगत कागजातहरुसँगै आफ्नो आय र सम्पत्तिको प्रमाण पनि दिनुपर्छ । भिसा आवेदन शुल्क ८० यूरो त्यो पनि नगदमा बुझाउनुपर्छ ।

यदि आवेदन रद्द भयो भने पनि यो रकम फिर्ता हुँदैन । ‘उनीहरूले तपाईंलाई केही प्रश्नहरू पनि सोध्छन् र यदि उनीहरूले विश्वासयोग्य ठाने भने मात्र उनीहरूले तपाईंलाई भिसा दिनेछन्’ कम्बोडियन व्यक्ति अरुणले भने । अरुणले भिसा आवेदन प्रक्रिया पार गरिसकेका छन् । यस्तो अवस्थामा प्रश्न पक्कै उठ्छ कि फरक–फरक राहदानीको शक्ति किन यति फरक हुन्छ ? एउटा उत्तर आर्थिक अवस्था हो ।

पैसा बोल्छ

हेन्ले एण्ड पार्टनर्स रेसिडेन्सी र नागरिकता सल्लाहकार फर्म र इन्टरनेशनल एयर ट्रान्सपोर्ट एसोसिएसनले विश्वको सबैभन्दा बलियो र कमजोर राहदानीलाई नियमित रूपमा र्‍याङ्किङ प्रदान गर्दै आएका छन् । र्‍याङ्किङका क्रममा कुन राहदानीबाट कति देशमा भिसा फ्री वा अन अराइभल भिसामार्फत प्रवेश गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा हेर्ने गरिन्छ । आफ्नो पछिल्लो रिपोर्टमा जीसेभेन देशहरू जापान, जर्मनी, स्पेन, इटाली, फ्रान्स, ब्राजिल, अमेरिका र क्यानडालाई विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली पासपोर्टको सूचीमा राखिएको छ ।

शीर्षमा जापानी राहदानी छ, जसको साथ कम्तिमा १९३ देशहरू सजिलै भ्रमण गर्न सकिन्छ । विश्वको सम्पूर्ण जीडीपीमा जीसेभेन को हिस्सा ४० प्रतिशतभन्दा बढी छ । यी मध्ये केही देशहरूमा पनि प्रतिव्यक्ति उच्च जीडीपी छ । यो अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) को तथ्यांक हो । हेन्ले एन्ड पार्टनर्सका अनुसार ‘अन्य देशहरू व्यापार, पर्यटन र लगानीको रूपमा ठूलो आर्थिक लाभको सम्भावनाको कारणले धनी देशका नागरिकहरूलाई आफ्नो सिमाना खोल्न इच्छुक देखिन्छन् ।’ यसको विपरित हेन्ली एन्ड पार्टनर्स भन्छ्, ‘उच्च गरिबी दर र आर्थिक अस्थिरता भएका देशहरूका राहदानी धारकहरूलाई उनीहरूको भिसाको समयभन्दा बढी बस्ने जोखिमको रूपमा हेरिन्छ ।’ यसकारण तिनीहरूको आगमनमा धेरै सर्तहरू र प्रतिबन्धहरू लगाइएको छ ।

कम्बोडियाली राहदानी वाहक अरुण भन्छन्, ‘कम्बोडिया गरिब देश हो, त्यसैले यसको ट्राभल डकुुमेन्ट पनि कम शक्तिशाली छ ।’ हेन्ले एन्ड पार्टनर्सले कम्बोडियन राहदानीलाई विश्वको सबैभन्दा कमजोर यात्रा कागजातहरू मध्येमा राख्छ । यसमार्फत ५० भन्दा बढी देशहरूमा भिसा फ्री पहुँच उपलब्ध छ । हेन्ले एन्ड पार्टनर्सका अनुसार अफगानिस्तानको राहदानी सबैभन्दा कमजोर मध्ये एक होहेन्ले एन्ड पार्टनर्सका अनुसार अफगानिस्तानको राहदानी सबैभन्दा कमजोर मध्ये एक हो ।

रंग बदल्नुहोस्, दृष्टिकोण परिवर्तन गर्नुहोस्

मोहम्मद बर्लिनमा बस्ने पत्रकार हुन् । मोहम्मदले कमजोरबाट बलियो पासपोर्टमा रूपान्तरणको अनुभव गरेका छन् । यसअघि उनीसँग पाकिस्तानको राहदानी थियो, जुन विश्वकै कमजोर राहदानीमा परेको छ । यसबाट उनीहरुले करिब ३२ देशमा भिसा फ्री प्रवेश गर्न सक्ने थिए । अब मोहम्मद जर्मन नागरिक बनेका छन् । मोहम्मद भन्छन्, ‘पाकिस्तानी राहदानीको साथ, मैले सधैं लामो, जटिल भिसा प्रक्रियाबाट गुज्रनुपर्थ्यो र मेरो भिसा आवेदन अस्वीकृत हुने सम्भावना सधैं रहन्थ्योे ।’ साथै, यदि तपाइँ निश्चित देशहरूमा यात्रा गर्नुहुन्छ, विशेष गरी मध्यमा पूर्व अतिरिक्त प्रश्नहरूको जवाफ दिन तपाईंले छुट्टै लाइनमा उभिनु पर्छ ।’ तर, अहिले मोहम्मदसँग जर्मन राहदानी छ, ‘मैले जर्मन राहदानीसँगको भिन्नता स्पष्ट रूपमा देख्न सक्छु । मैले केही देशको भिसाका लागि मात्र आवेदन दिनुपर्ने हुन्छ । म अन अराइवल प्रवेशमा भिसा लिएर धेरै देश घुम्न सक्छु ।’

राहदानी लिलामी

केही समय अघिसम्म इयु भित्रका केही देशहरूले तेस्रो देशका नागरिकहरूलाई इयु राहदानी किन्न अनुमति दिने गर्थे । तर त्यसको लागि त्यो देशमा धेरै लगानी गर्नुपर्ने शर्त हुन्थ्यो । राजनीतिक दबाबका कारण अहिले यस्ता योजना बन्द भएका छन् । तर यो चलन अब मध्य पूर्वका देशहरूमा सुरु भएको छ र यो अन्य क्षेत्रका देशले पनि गरिरहेका छन् ।

ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलका रोलान्ड प्यापका अनुसार युरोपेली संघको सदस्य राष्ट्र माल्टाले अझै पनि लगानीको बदलामा राहदानी दिइरहेको छ । धनीहरूलाई इयु राहदानी बेच्ने यो सहुलियत सधैं विवादमा रहेको छ । प्याप भन्छन् कि सामान्य तरिकाले आफ्नो राहदानी परिवर्तन गर्ने व्यक्तिले लामो प्रशासनिक प्रक्रियाबाट गुज्रनुपर्छ । ‘अर्कोतर्फ तपाईंले हाम्रो लोकतन्त्रको बारेमा बुझ्नुपर्छ कि त्यहाँ निश्चित अधिकारहरू छन्, जस्तै यदि तपाईं पर्याप्त धनी हुनुहुन्छ तपाईंले राहदानी पाउनुहुनेछ र यदि तपाईं गरिब हुनुहुन्छ भने तपाईंले संघर्ष गर्नुपर्नेछ ।’ अनुवाद गरिएको