काठमाडौं । रिलायन्स जियोले सन २०१६ मा भारतीय टेलिकम बजारमा प्रवेश गर्ने बित्तिकै ग्राहकहरूलाई निःशुल्क डाटा वितरण गर्न थाल्यो । एक वर्षभित्र, मुकेश अम्बानीको कम्पनीले भारती एयरटेल, भोडाफोन, आइडिया र बीएसएनएल जस्ता स्थापित ठूला खेलाडीहरूलाई पछाडि छोडेर बजारमा प्रभुत्व जमायो । आज जियोका ४३९ मिलियन ग्राहक छन् । यसको भारतभर ८ड मिलियन ब्रोडब्यान्ड जडानहरू छन् ।
तर, अब एसियाका सबैभन्दा धनी व्यापारी मुकेश अम्बानीले विश्वकै धनी व्यवसायी एलोन मस्कको सामना गर्ने भएका छन् । न्युयोर्कमा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँगको भेटपछि मस्कले आफू भारतमा स्टारलिंक सेवा सुरु गर्न आतुर रहेको बताए । टेस्लाका संस्थापक मस्कका अनुसार स्याटेलाइटबाट ब्रोडब्यान्ड सेवा प्रदान गर्ने उनको कम्पनीले भारतका दुर्गम गाउँहरूलाई द्रुत इन्टरनेटले जोड्न सक्छ । मस्क विश्वास गर्छन् कि दुर्गम गाउँहरूमा ‘यसले ठूलो मद्दत गर्नेछ ।’
स्टारलिंकले मुकेश अम्बानीसँग सीधा प्रतिस्पर्धा गर्न लागेको इलोन मस्कले बताएनन् । वास्तवमा भारत सरकार स्याटेलाइट ब्रोडब्यान्डको लागि स्पेक्ट्रम लिलामी गर्न चाहन्छ । तर, मस्कले मोदी सरकारलाई विश्वव्यापी प्रवृत्तिलाई पछ्याउँदै लिलामीको सट्टा स्पेक्ट्रम लाइसेन्स वितरण गर्न मनाउने प्रयास गरिरहेका छन् । मस्कको तर्क छ कि यसो गर्दा सबै कम्पनीहरूले स्रोत साझा गर्न सक्षम हुनेछन् । मस्क विश्वास गर्छन् कि लिलामीले कम्पनीहरूलाई भौगोलिक सीमामा बाँध्नेछ र लागत बढाउनेछ ।
रिलायन्सले स्टारलिंकको यो मागको विरोध गरिरहेको छ । जियो कनेक्सन दिइरहेको कम्पनीले सरकारसँग सार्वजनिक लिलामी गर्न माग गरेको छ । विदेशी स्याटेलाइट सेवा प्रदायकले स्थानीय टेलिकमसँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेको बताउँदै रिलायन्सले निष्पक्षताका लागि लिलामी गर्नुपर्ने बताएको छ । रिलायन्स र स्टारलिंकबीच प्रतिस्पर्धा बढ्दै गएको छ । भारतीय टेलिकम उद्योगको एक स्रोतका अनुसार रिलायन्सले स्याटेलाइट स्पेक्ट्रम लिलामी गर्न भारत सरकारलाई दबाब दिनेछ र उसको पूरा कोशिस विदेशी कम्पनीको माग भारत सरकारले स्वीकार नगरोस भन्ने रहने छ ।
मस्कका लागि भातको बजामरमा धेरै कुराहरू छन् । उनले २०२१ देखि भारतमा स्टारलिंक कनेक्सन उपलब्ध गराउने प्रयास गरिरहेका छन् । भर्खरै प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँगको भेटमा मस्कले भारतमा टेस्ला कारखाना स्थापना गर्ने विषयमा छलफल गरेका थिए । अर्कोतर्फ, अम्बानीलाई थाहा छ कि दिग्गज विदेशी खेलाडीको आगमनले उनको व्यवसायमा पनि कठिनाइ हुनेछ । स्टारलिंक, अमेजन स्याटेलाइट इन्टरनेट इनिसिएटिभ र बेलायती सरकार समर्थित कम्पनी वनवेबको लिलामीमा समान धारणा छ ।
भारतको इन्टरनेट बजारका लागि प्रतिस्पर्धा गर्ने ६४ कम्पनीहरूमध्ये ४८ ले लाइसेन्सलाई समर्थन गरेका छन् । १२ लिलामीको पक्षमा छन् र चार तटस्थ अडानमा छन् । भारतीय टेलिकम उद्योगका अर्का एक आन्तरिक व्यक्तिले रोयटर्सलाई भने कि विदेशी दिग्गजका कारण भारतीय कम्पनीहरूलाई गाह्रो हुने रिलायन्सलाई डर छ । भारतको ई–कमर्स बजारमा अम्बानीको रिटेल कम्पनी अमेजनभन्दा पछि परेको छ । ब्रोडब्यान्ड क्षेत्रमा पनि यस्तै अवस्था नआओस् कि भनेर रिलायन्स डराएको छ । बजार पर्यवेक्षकहरूले अनुमान गरेका छन् कि २०३० सम्म भारतको ब्रोडब्यान्ड बजार १.९ अर्ब बिलियन डलर (करीब साढे दुई खर्ब नेपाली रुपैयाँ) को हुनेछ । हाल यो प्रतिवर्ष ३६ प्रतिशतको दरले बढिरहेको छ ।
स्टारलिंकले यसका सेवाहरू विश्वका ८४ देशमा स्वीकृत भएको बताएको छ । उसका १५ लाख सक्रिय प्रयोगकर्ताहरू छन् । अमेजनले पनि २०२४ मा त्यस्ता उपग्रहहरूको पहिलो सेट प्रक्षेपण गर्न लागेको छ । स्याटेलाइटमार्फत इन्टरनेट उपलब्ध गराउने विदेशी कम्पनी भारतमा स्पेक्ट्रम लिलामी भए अन्य देशले पनि सोही बाटो अपनाउन सक्ने आशंका गरेका छन् । लिलामी भनेको थप लगानी हो । एक स्रोतले रोयटर्सलाई भन्यो कि यदि भारतले लिलामी गर्यो भने वनवेब दौडबाट बाहिर हुनेछ ।
स्टारलिंक थप रणनीतिका लागि भारत सरकारको निर्णयको पर्खाइमा छ । अमेरिकाको कन्सल्टेन्सी फर्म टीएमएफ एसोसिएट्सका टिम फेररका अनुसार स्टारलिंकले लिलामीमा भारतको अधिकार किन्यो भने अन्य देशलाई पनि जवाफ दिनुपर्ने हुनसक्छ । स्टारलिंकको हाल धेरै देशहरूमा धेरै कम लागतमा लाइसेन्स लिएको छ । फेरर भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ कि स्टारलिंकले अन्य ठाउँमा हाई प्रोफाइल शुल्कहरू प्रस्ताव गर्नेछ, ताकि यसले भारतमा के कमी छ भनेर देखाउन सक्छ ।’ अनुवाद गरिएको
