अमेरिकी संसदीय समितिको प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि चीनले आफ्नो प्राविधिक विकासका लागि अमेरिकी अनुदान सहयोगी अनुसन्धान योजनाहरूको फाइदा उठाइरहेको छ ।

काठमाडौं । गत दशकमा, संयुक्त राज्य अमेरिकाले अमेरिकी विश्वविद्यालयहरू र चीनबीचको साझेदारीमा करोडौं डलर लगानी गरेको छ, जसले चीनलाई महत्वपूर्ण प्रविधिहरू विकास गर्न मद्दत गरेको छ । अब अमेरिकालाई डर छ कि यो प्रविधि चीनमा सैन्य उद्देश्यका लागि प्रयोग हुन सक्छ । अमेरिकी कांग्रेसका रिपब्लिकन सदस्यहरूले जारी गरेको नयाँ प्रतिवेदनमा यो दाबी गरिएको हो ।

प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि अमेरिकी करदाताको पैसाले चीनको प्राविधिक प्रगति र सैन्य आधुनिकीकरणमा योगदान पु¥याएको छ । यो तब भयो जब अमेरिकी अनुसन्धानकर्ताहरूले आफ्ना चिनियाँ समकक्षहरूसँग हाइपरसोनिक हतियार, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) र आणविक प्रविधि जस्ता क्षेत्रमा काम गरे । यो प्रतिवेदन सोमबार ‘चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको सदन चयन समिति’ र ‘गृह शिक्षा र कार्यबल समिति’का रिपब्लिकन सदस्यहरूद्वारा जारी गरिएको हो । जसमा अमेरिकाको वैज्ञानिक सहयोगका सम्बन्धमा राष्ट्रिय सुरक्षामा पर्न सक्ने खतराका बारेमा चर्चा गरिएको छ । प्रतिवेदनले सुरक्षा उपायहरूलाई थप बलियो बनाउन आवश्यक पर्नेमा जोड दिएको छ ।

समितिहरूले उच्च शिक्षाको क्षेत्रमा संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनबीचको आर्थिक प्रतिस्पर्धाको एक वर्ष लामो अनुसन्धान गरे । यस अनुसन्धानमा प्रविधिमा विशेष ध्यान दिइएको थियो । प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि अमेरिकी विश्वविद्यालयहरूले गोप्य अनुसन्धान परियोजनाहरूमा संलग्न छैनन्, तर तिनीहरूको काम, विश्वमा उत्कृष्ट मानिन्छ, सैन्य क्षमताहरूमा प्रयोग गर्न सक्ने क्षमता छ । यस महिना, अमेरिकी संसदको तल्लो सदनले चीनसँग सम्बन्धित दुई दर्जन विधेयकहरू अनुमोदन गरेको छ, जसको उद्देश्य प्रविधिको क्षेत्रमा चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने हो । यद्यपि यी बिलहरू सिनेटबाट अनुमोदन हुन बाँकी छन्, तिनीहरूमा चिनियाँ निर्मित ड्रोनमाथि प्रतिबन्ध, अमेरिकी बजारमा चीनसँग सम्बन्धित बायोटेक कम्पनीहरूलाई सीमित गर्ने र अत्याधुनिक अमेरिकी कम्प्युटर चिपहरूमा चीनको पहुँच घटाउने समावेश छ । पछिल्ला वर्षहरूमा चिनियाँ र अमेरिकी अर्थतन्त्रबीचको प्रतिस्पर्धा तीव्र भएको छ ।

चीनलाई रोक्ने उपाय

चीनलाई रोक्न अमेरिकामा अन्य धेरै उपायहरू सुझाव गरिएको छ । त्यस्ता योजनाहरूमा अमेरिकी कलेजहरूमा चीनको प्रभाव घटाउने र अमेरिकी विश्वविद्यालय र अनुसन्धान संस्थानहरूमा चिनियाँ जासुसी र बौद्धिक सम्पत्ति चोरी रोक्न ट्रम्प–युगको कार्यक्रम पुनः सुरु गर्ने समावेश छ । यद्यपि, त्यस्ता प्रयासहरूले दुई देशहरू बीच जातीय भेदभाव र सहिष्णुतालाई बढावा दिने कार्यक्रमहरू कायम राख्ने बारेमा चिन्ता पनि खडा गरेको छ ।

ट्रम्प प्रशासनले चीनको जासुसी रोक्ने नाममा योजना सुरु गरेको थियो, जुन २०२२ मा बन्द गरिएको थियो । प्रतिवेदनमा भनिएको छ कि यस योजनाका कारण अमेरिका र चीनबीचको सहयोगमा पनि ह्रास आएको छ । यस वर्षको सुरुमा, विदेश सम्बन्धको परिषदद्वारा आयोजित एक कार्यक्रममा, अमेरिकी उपसचिव कर्ट क्याम्पबेलले भने कि उनले अमेरिकी विद्यालयहरूमा कला र सामाजिक अध्ययन जस्ता विषयहरू अध्ययन गर्ने चिनियाँ विद्यार्थीहरूलाई स्वागत गर्नेछन्, तर, ‘पोलटिकल फिजिक्सको हैन । वाशर कलेजका समाजशास्त्रका सहायक प्रोफेसर एबिगेल कोप्लिन भन्छन् कि दुई देशहरू बीचको अनुसन्धान सहयोग रोक्नुले महत्वपूर्ण हानि पु¥याउँछ किनभने यी साझेदारीले समझदारी बढाउँछ र सम्बन्धलाई स्थिर बनाउन मद्दत गर्छ ।

उनले भने ‘स्पष्ट रूपमा, अमेरिकी कोष चीनको सैन्य क्षमता बढाउन प्रयोग गर्नु हुँदैन, तर के कुराहरू राष्ट्रिय सुरक्षाको मुद्दा होइनन् र अत्यधिक सुरक्षा उपायहरूले के हानि हुन सक्छ भन्ने बारेमा पनि छलफल हुनुपर्छ ।’ कोप्लिनले भने कि ‘व्यक्तिगत साझेदारीमा आएको गिरावटले अमेरिका–चीन सम्बन्धको बिग्रनमा योगदान पु¥याइरहेको छ ।’ सोमबार जारी गरिएको प्रतिवेदनले रक्षा वा जासुसी विभागबाट कोष प्राप्त गर्ने र जसमा अमेरिकी र चिनियाँ अनुसन्धानकर्ताहरूले सँगै काम गरेका थिए । जसमा लगभग ८८०० अनुसन्धान पत्रहरू पहिचान गरिएको छ ।

तीमध्ये धेरै चीनको रक्षा अनुसन्धान र औद्योगिक क्षेत्रसँग सम्बन्धित थिए । प्रतिवेदनले भन्यो कि यस्तो अनुसन्धानले ‘विदेशी प्रतिद्वन्द्वीलाई ब्याकडोर पहुँच प्रदान गर्दछ जसको क्षमता आक्रामकता विरुद्धको रक्षाको लागि आवश्यक छ ।’ चीनमा प्राविधिक विकास र आविष्कारहरूमा निरन्तर वृद्धि भएको छ । चीनले आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स जस्ता क्षेत्रमा अन्य कुनै पनि देशको तुलनामा धेरै पेटेन्ट दर्ता गरेको छ । संसदीय अनुसन्धानले अमेरिकी र चिनियाँ विश्वविद्यालयहरू बीचको संयुक्त संस्थाहरू पनि पहिचान गरेको छ । रिपोर्टमा भनिएको छ कि यी संस्थाहरूले ‘महत्वपूर्ण अमेरिकी प्रविधि र विशेषज्ञता आदानप्रदान गर्न डिजाइन गरिएको प्रणाली लुकाए ।’

यी संस्थाहरू मार्फत अमेरिकी अनुसन्धानकर्ता र वैज्ञानिकहरू चिनियाँ विद्वानहरूसँग काम गर्न र चिनियाँ विद्यार्थीहरूलाई तालिम दिन चीन भ्रमण गर्छन् । ‘यो तिनीहरूको अनुसन्धान विशेषज्ञताको फाइदाहरू प्रयोग गर्नको लागि प्रत्यक्ष पाइपलाइन बन्छ,’ रिपोर्टले भन्यो । रिपोर्टमा जर्जिया इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीको उदाहरण दिइएको छ, जसले आफ्नो संयुक्त ‘जर्जिया टेक शेन्जेन इन्स्टिच्युट’ मा काम गरेको छ । चीनमा आफ्नो कामको बचाउ गर्दै संस्थानले आफ्नो काम अनुसन्धानमा नभई शिक्षामा केन्द्रित भएको बताएको छ ।

यद्यपि, जर्जिया टेकले सेप्टेम्बर ६ मा घोषणा गर्यो कि यसले तियान्जिन विश्वविद्यालय र शेन्जेन सरकारसँगको संयुक्त संस्थानमा आफ्नो साझेदारी समाप्त गर्नेछ । अमेरिकी वाणिज्य विभागले २०२० मा तियानजिन विश्वविद्यालयलाई गोप्य व्यापार जानकारी चोरेको आरोप लगाएपछि जर्जिया टेकले यो साझेदारी ‘अब व्यवहार्य’ छैन भन्यो । संसदीय प्रतिवेदनले सन् २०१५ मा क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कले र चीनको शेन्जेन सहरमा चीनको सिङ्घुआ विश्वविद्यालयले खोलेको सिङ्गुआ–बर्कले शेन्जेन इन्स्टिच्युटको पनि उल्लेख गरेको छ ।

क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयले भनेको छ कि यसका अनुसन्धानकर्ताहरू ‘अनुसन्धानमा मात्र संलग्न छन् जसको नतिजाहरू खुल्ला रूपमा संसारभर फैलिएको छ’ र त्यो विद्यालय ‘अन्य उद्देश्यका लागि सिंघुआ–बर्कले संस्थानमा बर्कलेका कर्मचारीहरूले गरेको कुनै पनि अनुसन्धानमा संलग्न छैन ।’ युनिभर्सिटीले चीनसँगको यो साझेदारीबाट बाहिरिने प्रक्रिया सुरु गरिरहेको पनि जनाएको छ । अनुवाद गरिएको