काठमाडौं । हालैका समयमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) को बारेमा सुनेका चेतावनीहरू कुनै नयाँ कुरा होइन । यो कुरा दशकौं अघिदेखि भनिँदै आएको छ र विज्ञान–कथादेखि चलचित्रहरूमा यो देखाइएको छ कि एक दिन एआईले संसारलाई पूर्ण रूपमा कब्जा गर्न सक्छ । तर के यो साँच्चै हुन सक्छ ? विज्ञहरूले यो प्रश्नको फरक–फरक जवाफ दिन्छन् ।

यस प्रश्नको मूल यस तथ्यमा छ कि के हुन सक्छ, जसको कारण मानवता पूर्ण रूपमा समाप्त हुनेछ । जुन परिस्थितिमा यो हुन सक्ने डर छ त्यो वास्तवमा मानव क्षमताहरू पूर्ण रूपमा प्राप्त गरेको र मानव नियन्त्रणबाट मुक्त हुने मेसिनहरूसँग सम्बन्धित छ । अहिले अवस्था यस्तो छ कि मेसिनहरू पूर्णतया मानव नियन्त्रणमा छन् र उनीहरूले चाहेको बेला रोक्न सकिन्छ । तर, त्यहाँ आशंका छ कि एआई अर्थात् आफैं सोच्न र कार्य गर्न सक्षम मेसिनहरूले कुनैदिन बन्द हुन अस्वीकार गर्छन् ।

दार्शनिक जवाफ

एआई विशेषज्ञ योशुआ बेन्जियोले यस महिनाको एक सम्मेलनमा भने, ‘जब मेसिनहरूले आत्म–रक्षालाई आफ्नो लक्ष्य बनाउँछन, हामी समस्यामा पर्छौ ।’ तर, त्यस्ता मेसिनहरू अहिलेसम्म अस्तित्वमा नभएकाले यसले मानवतालाई कसरी नष्ट गर्न सक्ला ? यो कुरा काल्पनिक र विज्ञान कथामा मात्र सुनिन्छ र प्रायः दार्शनिक रूपमा मात्र जवाफ दिन सकिन्छ । दार्शनिक निक बोस्ट्रमले ‘खुफिया विस्फोट’ को बारेमा लेखेका छन् । सुपरइन्टेलिजेन्ट मेसिनले आफैँ मेसिन बनाउन थालेपछि यस्तो हुने उनको भनाइ छ ।

बोस्ट्रमले यस्तै काल्पनिक परिदृश्यको सुझाव दिन्छन जसमा सुपरइन्टेलिजेन्ट मेसिनहरूले पेपरक्लिप कारखानामा काम गर्छन् । यस कारखानामा, एआईलाई पेपरक्लिपको उत्पादनलाई अधिकतम स्तरमा लैजाने लक्ष्य दिइएको छ । एआई पहिले पृथ्वीमा र त्यसपछि अन्तरिक्षमा अन्य ठाउँहरूमा पेपरक्लिपहरू बनाउने काममा संलग्न हुन्छ । बोस्ट्रमको विचारलाई धेरैले काल्पनिक रूपमा खारेज गरे । तर, मानिस आफैँ पनि कम्प्युटर सिमुलेशन हो भन्ने उनको आधारभूत सिद्धान्तमा आधार बनाइएको थियो । तर एआईमा बोस्ट्रमको विचारले उद्योगपति एलोन मस्क र पछिल्लो शताब्दीका महान वैज्ञानिक स्टेफन हकिङलाई प्रभाव पारेको छ ।

के मेसिनले मानिसलाई मार्न सक्छ ?

त्यहाँ अर्को पक्ष पनि छ कि यदि सुपरइन्टेलिजेन्ट मेसिनहरू साँच्चै मानिसलाई हटाउने काममा छन् भने त्यसको लागि तिनीहरू भौतिक रूपमा हुनुपर्छ । अर्नोल्ड श्वार्जनेगरको प्रसिद्ध फिल्म ‘द टर्मिनेटर’ मा पनि यस्तै देखाइएको थियो जब भविष्यबाट साइबोर्गलाई वर्तमान संसारमा पठाइन्छ ताकि मानिसले आफूलाई एआईबाट बचाउन सकून् । मिडियामा यो विचारले धेरै स्थान पाए पनि विज्ञानले यो विचारलाई अस्वीकार गरेको छ । सन २०२१ मा, ‘स्टप किलर रोबोट’ अभियानले एउटा रिपोर्ट जारी ग¥यो, ‘यदि यो वैज्ञानिक कथा कहिल्यै सत्य भयो भने पनि आगामी दशकहरूमा वास्तविकता बन्ने सम्भावना छैन ।’

यद्यपि, रिपोर्टले चेतावनी दिएको छ कि मेसिनहरूलाई जीवन र मृत्युको निर्णय गर्ने शक्ति दिनुले अस्तित्वमा खतरा निम्त्याउन सक्छ । क्यानडाको वाटरलू विश्वविद्यालयका रोबोटिक्स विशेषज्ञ कस्र्टिन डोटेनहानले यी आशंकाहरूलाई आधारहीन मान्छिन् । उनी भन्छिन् कि एआईले मेसिनहरूलाई यस्तो क्षमता दिने सम्भावना नै छैन कि उनीहरूले मानिसलाई हटाउनेबारे सोच्न थाल्छन् । ‘रोबोटहरू खराब हुँदैनन्,’ डोटेनहान भन्छिन् । तर, योसँगै उनी कम्प्यूटर प्रोग्रामले रोबोटलाई नराम्रो काम गर्नका लागि तयार पार्न सक्ने पनि बताउँछिन् ।

मानिस पनि खतरनाक छन्

एआईले मानवताको अन्त्य गर्ने सम्भावित परिदृश्य हुन सक्छ जसमा केही खराब मानिसहरूले विषाक्त रसायन वा भाइरसहरू सिर्जना गरेर संसारलाई नष्ट गर्छन् । च्याट जिपीटी जस्ता भाषिक कम्प्यूटर मोडेलहरूमा शक्तिशाली रसायन विज्ञान सिर्जना गर्ने क्षमता देखाइएको छ । एआईको सहयोगमा नयाँ औषधिको खोजीमा संलग्न वैज्ञानिकहरूको टोलीले एउटा प्रयोग गरेको छ । खतरनाक अणुहरू पत्ता लगाउन टोलीले आफ्नो एआई मोडेलमा यस्तो परिवर्तन गरे ।

नेचर मेसिन इन्टेलिजेन्स जर्नलमा प्रकाशित अनुसन्धानका अनुसार यी वैज्ञानिकहरूले ६ घण्टाभित्र ४०,००० सम्भावित विषाक्त रसायन बनाउने सूत्र फेला पारे । बर्लिनको हर्टी स्कूलमा एआई विशेषज्ञ जोआना ब्रायसन भन्छिन् कि एआईको सहयोगले एन्थ्र्याक्स जस्तै विष फैलाउने उपायहरू पत्ता लगाउन सकिन्छ । उनले भनिन, ‘तर यसले मानव अस्तित्वलाई खतरामा पार्ने छैन । यो एकदमै भयानक र खराब हतियार मात्र हो ।’ अनुवाद गरिएको