काठमाडौं । बैंकहरूमा लाइनमा उभिएर नगद निकाल्ने चलन घट्दै गएको छ । पछिल्ला केही वर्षयता डेबिट कार्ड, डिजिटल भुक्तानीको चलन तीव्र रुपमा बढेको छ । यससँगै एटीएम कार्ड परिवर्तन गर्ने, कार्ड क्लोनिङ गर्ने र त्यससँग सम्बन्धित सयौं मुद्दा पनि बढिरहेका छन् । तपाईकै लापरवाहीका कारण तपाईको कार्ड स्किमिङ वा क्लोनको सिकार पनि बन्न सक्छ । एटीएम कार्ड तपाईको खल्ती भइरहकै समयमा, तपाईंले लेनदेन नगरेको अवस्थामा पनि तपाईको खाताबाट पैसा निकालेको तपाईको मोबाइलमा सन्देश आउँछ । तपाईंले यसलाई सम्हाल्न नभ्याउँदै ढिला भइसकेको हुन्छ ।

केस–१

अशोक कुमार (नाम परिवर्तन) जो सरकारी विभागबाट अवकाश पाएका व्यक्ति हुन् । अधिकांश समय घरमै बस्छन । एक रात अचानक उनको मोबाइलमा खाताबाट पैसा निकालेको म्यासेज आयो । उनले केही बुझ्दासम्म ५ मिनेटमै ३ वटा म्यासेज आइसकेको थियो । ध्यान दिएर हेर्ने हो भने खातामा करिब ४९ हजार रुपैयाँ नाघेको थियो । अशोक कुमार डराए । कारण, उनीसँग एटीएम थियो । न ओटीपी आयो न कल । तर, त्यसबेला डेबिट कार्ड प्रयोग भएको थियो ।

केस–२

त्यसैगरी शेखर (नाम परिर्वतन) बुबाको एटीएम कार्ड लिएर पैसा निकाल्न गएका थिए । धेरै प्रयास गर्दा पनि पैसा नआएपछि त्यहाँ पहिल्यैदेखि पालो पर्खिरहेका व्यक्तिले शेखरलाई सहयोग गर्ने बहानामा कार्ड लिएर उनको अगाडि नगद निकाल्ने असफल प्रयास गरे । त्यसपछि शेखरलाई भने कि तिम्रो कार्डमा समस्या छ वा मेसिनमा नगद छैन । शेखर त्यहाँबाट निस्केको केही समयमै दुईपटक बुबाको मोबाइलमा पैसा निकालेको म्यासेज आइसकेको थियो । एटीएम कार्डको क्लोन बुझ्नका लागि यी दुवै घटना पर्याप्त छन् । तपाई र हामीबाट भएको अलिकति गल्तीका कारण यो प्रायः जुनसुकै बेला हुन सक्छ ।

कमजोर एटीएम प्रविधि !

वास्तवमा भारत र नेपालजस्ता देशमा एटीएम र यसको सम्पूर्ण प्रणाली प्राविधिक रूपमा यति असुरक्षित छ कि साइबर ठगी बायाँ हातको खेल बनेको छ । यो दाबी पनि हामीले होइन, २०१९ मा बुल्गेरियामा पक्राउ परेका दुई एटीएम ठगहरूले गरेका थिए । एटीएम ठगीका लागि मात्र पर्यटक भिसामा भारत आउने गर्दथे । एटिएमको सुरक्षा फिचर यति असुरक्षित देखिएकाले तीन वर्षसम्म पर्यटक भिसामा भारत आउने र ठगी भएर छाडेर जाने गरेको उनीहरुले खुलासा गरेका थिए । प्रविधिका हिसाबले युरोपका एटीएम मेसिन यति सुरक्षित छन् कि क्लोनिङ वा कुनै गडबडी भएमा समातिन्छ भने भारत तथा नेपालका एटीएम मेसिन प्राविधिक हिसाबले यति कमजोर भएकाले यहाँ ठगी गरेर पैसा निकाल्न निकै सजिलो भएको बताइएको छ ।

स्किमिङ र कार्ड क्लोनिङ के हो

एटीएम, क्रेडिट कार्ड र डेबिट कार्डहरू क्लोन गर्नको लागि पहिलो आवश्यकता स्किमर हो । स्किमर स्वाइप मेसिन वा एटीएममा जडान गरिएको हुन्छ । तपाईंले कार्ड स्वाइप गर्नुभयो वा एटीएममा प्रयोग गर्नुभयो भने तपाईका सबै विवरणहरू स्किमरमा कपी हुन्छन । ठगहरूले कम्प्युटर वा अन्य विधिबाट तपाईंको कार्डको सबै विवरण खाली कार्डमा राखेर कार्ड क्लोन तयार गर्छन् । विदेशबाट पनि पैसा निकालिन्छ । धेरैजसो क्रेडिट कार्ड क्लोनिङ धोखाधडी स्किमरहरूको प्रयोगमार्फत गरिन्छ । स्किमरहरूले क्रेडिट कार्ड जानकारीहरू जस्तै नम्बरहरू, पिनहरू, डाटा चुम्बकीय स्ट्राइप मार्फत पढ्छन् र पिओएस टर्मिनल वा एटीएमजस्ता हार्डवेयरमा संलग्न गर्न सक्छन । जसले तिनीहरूलाई त्यो हार्डवेयर प्रयोग गर्ने जो कोहीबाट जानकारी चोर्न अनुमति दिन्छ ।

एटीएममा बैंकहहरुले के–के सुरक्षा अपनाउने

– प्रत्येक एटीएममा सीसीटीभी क्यामेरा जडान गर्नुपर्छ, एन्टी–स्क्यामिङ उपकरणहरू पनि जडान गर्नुपर्छ
– २४ घण्टै रेकर्डिङ, जसमा एक महिना र अधिकतम तीन महिनाको लागि बचत मोड हुनुपर्छ
– एटीएममा रियर भ्यू मिरर जडान गर्नुपर्छ, ताकि यसको पछाडि उभिने व्यक्तिले पिन प्रविष्ट गरेको छ कि छैन देख्न सक्दैन
– एटीएम मा कार्ड डाटा सुरक्षा प्रणाली हुनुपर्छ, सुरक्षा गार्ड तैनाथ हुनुपर्छ

यसमा ध्यान दिनुहोस्

– जन्मदिन वा विशेष मिति प्रयोग नगर्नुहोस्

– पिन सिर्जना गर्न जन्मदिन, खाता नम्बर, फोन नम्बर प्रयोग नगर्नुहोस् ।
– पिन सिर्जना गर्दा, त्यस्ता नम्बरहरू चयन गर्नुहोस्, जसको बारेमा कसैले सजिलै पत्ता लगाउन सक्दैन ।

एटीएम प्रयोग गर्दा अपनाउनुपर्ने सावधानीहरु

–एटीएममा जानुहोस्, मेसिनको कार्ड स्लट हेर्नुहोस् । त्यो लुज छ भने कार्ड हाल्नु हुँदैन

– यदि स्लट नजिकको हरियो बत्ती बल्दैन भने, यसमा गडबड छ भन्ने बुझ्नुहोस्

– पासवर्ड प्रविष्ट गर्दा, किप्याड छोप्नुहोस् ।

तपाईको एटीएमबाट दुरुपयोग भएको थाहा पाउनेबित्तिकै आफ्नो बैंकमा तुरुन्त जानकारी गराउनुहोस र प्रहरीमा खबर गर्नुहोस

विकल्प र सेटिङहरूमा ध्यान दिनुहोस्

प्रख्यात साइबर विशेषज्ञ रक्षित टण्डनका अनुसार तपाईले एटीएम प्रयोग गर्दा कुनै उपकरण त छैन भन्ने चेक गर्नुहोस, कार्ड हाल्नुअघि आफैले जाँच गर्नुहोस् । स्किमिङ यन्त्र वा किप्याड खुकुलो भएमा कार्ड प्रयोग नगर्नुहोस् । त्यहाँ लुकेको क्यामेरा हुन सक्छ, यसबाट बच्न पासवर्ड प्रविष्ट गर्दा अर्को हातले छोप्नुहोस् । जहाँ दुई तीनजना पहिले नै उभिएका छन् त्यहाँ एटीएम प्रयोग नगर्नुहोस् । कसैको सहयोग नलिनुहोस्, कसैलाई कार्ड नदिनुहोस् । भरपर्दो ठाउँमा मात्र कार्ड प्रयोग गर्नुहोस् । एटीएमको पासवर्ड केही समय पछि परिवर्तन गर्नुहोस् । अनुवाद गरिएको