काठमाडौं । सन् १९९० को दशकको उत्तरार्धमा मैले पहिलोपटक जापानको भ्रमण गर्दा जापानको प्राविधिक उपलब्धिहरू देखेर म ईष्यालु भएको थिए । २००१ मा, न्यूयोर्कमा एउटा पुस्तक विमोचनमा मैले मेरा जापानी साथीहरू सेलफोनमा रमाइलो गरेको भिडियो रेकर्ड गरे । मोडेल भर्खरै जारी गरिएको थियो ः प्रभावशाली रंगीन स्क्रिन र इमोजी जस्तो ग्राफिक्सको साथ स्पार्कली, मरुन प्लास्टिकको स्क्वायर–अफ क्ल्यामशेल ।
मैले तुरुन्तै टोकियोमा साथीहरूलाई प्रकाशनको लागि भिडियो इमेल गरे । जुन समयमा संसारमा दोस्रो सबैभन्दा छिटो इन्टरनेट गतिको घर थियो जापान । उसले केहि मिनेट पछि जवाफ दियो जीतको चम्किलो संकेत चिन्हसहित । न्युयोर्कका मेरा साथीहरूले हामीले भर्खरै नयाँ चन्द्रमा झरेको देखेझैं भएका थिए ।
तर लगभग बीस वर्ष पछि, जापानको डिजिटल ब्रह्माण्डको विशाल भाग प्रारम्भिक चरणहरूमा अड्किएको छ । अनलाइन बैंकिङ, एयरलाइन बुकिङहरू, प्रमुख समाचारपत्रहरू, तपाइँ यसलाई नाम दिनुहुन्छ : जापानमा विश्वका धेरैजसो भागहरूमा डिजिटल क्रान्तिद्वारा सुव्यवस्थित सेवाहरू अझै पनि जटिल ड्रप–डाउन मेनुहरूले ग्रस्त छन् जसले मृत्युको अन्त्यमा पु¥याउँछ । त्यहाँ विस्तृत रूपहरू छन् जस्तो अहिले पनि प्रिन्ट गर्न आवश्यक छ, कलमले भर्नुपर्छ र फ्याक्सद्वारा फिर्ता गर्नुपर्छ । उत्कृष्ट ग्राहक सेवामा गर्व गर्ने देशमा, फ्ल्याट स्क्रिनहरूमा प्रदर्शित प्रयोगकर्ता इन्टरफेसहरूमार्फत जानकारी रिले गर्ने कुरा आउँछ ।
जापानको उच्च–गुणस्तर, प्रायः भौतिक सार्वजनिक पूर्वाधारले वास्तवमा लामो समयदेखि यसको स्क्लेरोटिक डिजिटल प्रणालीलाई लुकाएको छ । देशको क्लिङ्क डिजिटल इन्टरफेस र यसको पियरलेस इन्जिनियरिङ् क्षमताको बीचको तालमेल झञ्झटलाग्दो छ–मिनेटमा छुट्ने रेलहरू, एस्केलेटरहरू र लिफ्टहरू जुन विरलै बिग्रन्छ र तातो शौचालयहरू जसले तपाईंको आवाजलाई लुकाउँछ, तपाईंको तल सफा गर्छ । कहिलेकाहीँ कुरा गर्छ र गाउँछ पनि । जस्तो–सम्पर्क किन विच्छेदन ?
चालीस वर्ष पहिले, एसियाका विद्वान चाल्मर्स जोन्सनले युद्धपछिको आर्थिक विकासमा जापानी सरकारको भूमिकालाई वर्णन गर्न ‘विकासात्मक राज्य’ शब्दको प्रयोग गरेका थिए । एक तथाकथित ‘फलामको त्रिकोण’“ ले लिबरल डेमोक्रेटिक पार्टीलाई जोडेको छ–जुन आज पनि सत्तामा छ । ठूला व्यवसाय र नोकरशाहीसँग, राम्रो ईन्जिनियरिङ गरिएको सार्वजनिक पूर्वाधारको लागि रोजगारी सिर्जना गर्न र आर्थिक सफलताको गर्जनसहित । पश्चिमी मिडियामा, यसलाई कहिलेकाहीं ‘जापान इंक’ भनिन्छ, सार्वजनिक–निजी साझेदारीको लागि एक निन्दनीय वाक्यांश प्रतिस्पर्धाभन्दा सरकारको नेतृत्वमा मिलेर बनेको छ । तर, यसले टोकियो मेट्रो र यसको साथमा रहेको फेलिका–पास टेक्नोलोजी जस्ता प्रणालीहरू पनि जन्माएको छ, जुन टेक्नोलोजी दिग्गज सोनीद्वारा निर्मित र यातायात सञ्जालहरूमा इम्बेड गरिएको छ ।
राज्य–समर्थित इन्नेभेसन (नवप्रवर्तन) यति प्रभावकारी थियो किनभने यसले अनिश्चितता कम गर्यो । तर, जब सफ्टवेयर उद्यमीहरूको नयाँ नस्लले विश्वमा अन्यत्र नवप्रवर्तनको नेतृत्व गर्न थाल्यो, जापानको आफ्नै निजी क्षेत्रले यसलाई पछ्याउन गाह्रो भयो । फलामको त्रिकोण भाँचिएको थियो, अचल जिउ–जित्सु ग्रिप जस्तो केहिमा बन्द थियो । यदि एक खेलाडीले आफ्नो कुहिनो एक इन्च छेउमा सार्छ भने, तिनीहरू सबै फम्लिङ्गको जोखिममा छन् ; यदि एक कर्पोरेट अभिनेताले नयाँ खोज गर्न र आफ्नो कुहिनो हल्लाउने प्रयास गर्छ भने, राजनीतिज्ञहरू क्रयाकडाउन हुन सक्छन् । सन्तुलनमा, यो एकै ठाउँमा बस्नु राम्रो थियो ः यदि खेल बोरिङ थियो र कसैले प्रगति गरिरहेको थिएन, कम्तीमा तपाईं स्थितिमा हुनुहुन्थ्यो ।
आज कुनैपनि मेट्रिक अनुसार, जापानको डिजिटल प्रदर्शन निराशाजनक छ । आर्थिक सहयोग र विकास संगठन मध्ये, जापान अब डिजिटल प्रतिस्पर्धामा २७ औं स्थानमा छ र अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थापन विकास संस्थानद्वारा डिजिटल प्रतिभा मा २२ औं स्थानमा छ । विश्वको तेस्रो ठूलो अर्थतन्त्रको लागि शर्मनाक रूपमा कम । हालैको म्याकिन्से एण्ड कम्पनीको अध्ययनले सरकारले आफ्नो पहिलो डिजिटल पहल ‘ई–गभर्नमेन्ट’ सुरु गरेको दुई दशकपछि मात्र यसको ७.५% प्रक्रियाहरू अनलाइन पूरा गर्न सकिने देखाएको छ । आइटी र सफ्टवेयर इन्जिनियरिङ डिग्रीहरू अर्थशास्त्र वा व्यवस्थापन भन्दा कम प्रतिष्ठित छन् र विकासकर्ता प्रतिभाका ब्याचहरू विदेशबाट भर्ती गरिन्छ ।
२०२२ मा यी संख्याहरूले गम्भीर परिणामहरू ल्याएका छन् । गत वसन्तमा जापानको प्रारम्भिक खोप रोलआउट असक्षम एनालग प्रणाली, सरकार र क्लिनिकहरू बीचको कमजोर सञ्चार, र कागज मेल–आधारित कुपन अभियानले आंशिक रूपमा ढिलो भएको थियो । जब कोविड–१९ दुई वर्ष अघि हिट भयो, धेरैजसो जापानी निगमहरूसँग टाढाको कामको लागि कुनै आकस्मिक योजना थिएन, र थोरैलाई जुम जस्ता प्लेटफर्महरूको अनुभव थियो ।
हो, तपाईंले घरबाट काम गर्नुपर्छ, कतिपयले भने, तर तपाईंले काम गर्नुभयो भनेर प्रमाणित गर्न आफ्नो व्यक्तिगत छाप (ह्यान्को) छाप्न कार्यालयमा आउन आवश्यक छ । यो कोविड–१९ मिट्स काफ्का थियो ः केही कामदारहरूले ट्रेनमा यात्रा गरे, संक्रमणको जोखिममा छाप लगाउन र घर फर्कन । गत ग्रीष्मको टोकियो खेलहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय खेलाडीहरू र मिडियाले उनीहरूलाई हस्ताक्षर गर्न आवश्यक पर्ने जापानी भाषाका प्रिन्ट कागजातहरू र डाउनलोड गर्नका लागि एपहरूको संकेतको बारेमा ट्विटरमा गुनासो राखेका थिए । जसमध्ये धेरै साना र बेकार थिए । (एक वर्ष पछि, प्रगति भइरहेको छः भर्खरै पेश गरिएको फास्ट–ट्रयाक प्रविष्टि एपले धेरैलाई चकित पारेको छ ।)
एक आतंकित कदममा, जापान सरकारले टोकियो खेलहरू सकिएको लगत्तै र राष्ट्रिय चुनावको ठीक अघि सेप्टेम्बर २०२१ मा आफ्नो पहिलो ‘डिजिटल एजेन्सी’ सुरू ग¥यो । केही घोषणाहरू पालना गरिएको छ र एजेन्सीको हालको अंग्रेजी वेबसाइट इन्टरनेटमा हतारमा लेखिएको सरकारी मेमो जस्तो देखिन्छ । विभिन्न तहमा समन्वयको अभावले गतिको अभावलाई पनि जन्म दिएको छ । डिसेम्बर २०२१ सम्ममा, विश्वको तेस्रो–ठूलो अर्थतन्त्रले छ वटा प्राविधिक युनिकोर्न उत्पादन गरेको छ–महत्वाकांक्षी सरकार–समर्थित जे–स्टार्टअपहरू सहित विभिन्न इन्क्यूबेटर कार्यक्रमहरूको अस्तित्वको बाबजुद । गत वर्ष कुल उद्यम पूंजी कोष, लगभग ९ बिलियन डलर जो गणनामा संयुक्त राज्य अमेरिकाले लगानी गरेको रकमको एक अंश ।
मेरो लागि परिवर्तनको बाधा हेर्दा कम्तीमा त्यो ईष्या हराउँछ । एक स्टार्टअप संस्थापक अझै पनि नवजात पारिस्थितिकी तंत्रद्वारा निराश हुन सक्छ । तर एक सामान्य उपभोक्ताको रूपमा त्यहाँ समाधानहरू छन् ः दृष्टिविहीनहरूका लागि राकुटेनमा अमेजन प्रयोग गर्दै वा स्वचालित प्रत्यक्ष डेबिटमा सुविधा स्टोरहरूमा बिलहरू तिर्ने गर्छन । र जब तपाइँ तपाइँको डिजिटल पास्मो (एक प्रिपेड यातायात कार्ड) को साथ शिन्कानसेन स्टेसनमा यात्रा गर्नुहुन्छ र यसले तपाइँलाई टिकट मेसिन प्रयोग गर्नबाट रोक्छ, तपाइँलाई मानव बुथहरूमा लाइनमा बस्न बाध्य पार्छ, त्यसपछि तपाइँ एस्केलेटर तल स्लाइड गर्नुहुन्छ जहाँ बुलेट ट्रेन, मिनेटमा मिनेटमा तपाइँलाई तपाइँको गन्तव्यमा गति दिन्छ ।
जब उत्पादनले अन्ततः अचुक रूपमा कार्य गर्दछ । सञ्चार र उपभोग गर्ने पुरानो तरिकाहरू प्रकारका विचित्र हुन्छन् । यो संसारको सबैभन्दा पुरानो देशहरू मध्ये एक संसारको सबैभन्दा पुरानो कम्पनीहरू मध्ये एक, चरित्रमा व्यवहार गर्ने सान्त्वनादायी संकेत हो । ( रोल्यान्ड केल्ट्सको लेखको अनुवाद )
