काठमाडौं । अनुसन्धानकर्ताहरूले सिसा उत्सर्जनलाई औद्योगिक प्रदूषणको पहिलो उदाहरणको रूपमा वर्णन गरेका छन् । सिसा प्रदूषणको संसारको सबैभन्दा पुरानो प्रमाण मुख्य भूमि ग्रीस र एजियन सागरबाट लिइएको तलछटमा फेला परेको छ । यो प्रमाण लगभग ५,२०० वर्ष पुरानो हो ।

यो सर्बियामा अहिलेसम्म फेला परेको सबैभन्दा पुरानो प्रमाणभन्दा १,२०० वर्ष पुरानो हो । पुरातन समयमा, काँचो धातुबाट तामा र चाँदी बनाउने प्रक्रियामा सिसालाई वातावरणमा छोडिन्थ्यो । यो विषालु सिसा पछि धुलोमा परिणत भयो र माटोमा पग्लियो । यो नै औद्योगिक प्रदूषणको पहिलो उदाहरण मान्न सकिने अनुसन्धानकर्ताहरुले बताएका छन् ।

सिसा कसरी फैलिन्छ ?

‘चाँदीका गहना र अन्य ट्रिंकेटका लागि सिसा प्रयोग गरिएको थियो, तर यसको शुद्ध रूपमा होइन’, अनुसन्धानकर्ता कम्युनिकेसन अर्थ एण्ड एन्भाइरोमेन्ट जर्नलमा प्रकाशित रिपोर्टका सह–लेखक योसेफ मारनले भने । मारन हेडलबर्ग विश्वविद्यालयका पुरातत्वविद् हुन् । सिसा प्रूुषणको संकेत भेटिएको क्षेत्र उत्तरपूर्वी ग्रीसको थासोस टापु नजिकै रहेको छ । यसअघिका पुरातात्विक प्रमाणहरूले थासोस चाँदी खानी र धातुको कामको लागि यस क्षेत्रको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण साइटहरू मध्ये एक थियो भनेर संकेत गरेको थियो ।

पेट्रोलमा सिसाको विषाक्त युग

येल इतिहासकार जोसेफ म्यानिङले भने, ‘गन्धबाट सिसाको मुक्ति विश्वको विषाक्त वा औद्योगिक प्रदूषणको पहिलो रूप हो ।’ म्यानिङ यस अध्ययनमा संलग्न थिएनन् । शोधकर्ताहरूले पत्ता लगाए कि पुरातन ग्रीसमा सिसा प्रदूषण स्तर कम थियो र कांस्य युग, शास्त्रीय युग र हेलेनिस्टिक युगमा स्थानीयकृत थियो ।

रोमन साम्राज्यको भूमिका

तर लगभग २,१५० वर्ष पहिले, अनुसन्धानकर्ताहरूले सिसा उत्सर्जनमा ‘अत्यन्तै द्रुत र अचानक वृद्धि’ पत्ता लगाए । प्रतिवेदनका सह–लेखक एन्ड्रियास काउटसोडेन्ड्रिसले भनेका छन् कि यी उत्सर्जनहरू मानव गतिविधिहरूको कारणले भएको हो । काउटसोडेन्ड्रिस पनि हेडलबर्ग विश्वविद्यालयमा काम गर्दछ । उही समयमा, १४६ ईसा पूर्वमा, रोमन सेनाले ग्रीक प्रायद्वीप कब्जा गर्यो र यस क्षेत्रको समाज र अर्थव्यवस्थालाई पूर्ण रूपमा परिवर्तन गर्यो । भूमध्यसागर र काला सागरमा रोमन व्यापार, उपनिवेश र ढुवानी विस्तार भएसँगै चाँदीको सिक्काको माग पनि तीव्र गतिमा बढ्दै गएकाले धेरै सिसा उत्पादन हुन थालेको कौटसोडेन्ड्रिसले बताए ।

बिरामीको रगतमा सिसा भेटियो

पछि, रोमन साम्राज्यमा, सिसाको प्रयोग खाना प्लेटहरू, भाँडाहरू र निर्माण क्षेत्रमा पाइप जस्ता चीजहरू बनाउन सुरु भयो । अघिल्लो अनुसन्धानले रोमन अवधिमा उत्तरी गोलार्धमा धेरै उच्च स्तरको सिसा भेटिएको देखाएको छ । नेभाडा विश्वविद्यालयका वातावरणीय वैज्ञानिक नाथन चेलम्यानले भने कि नयाँ प्रतिवेदनले सिसाको स्तरमा हुने परिवर्तनहरूको थप ‘विस्तृत र स्थानीय तस्वीर’ प्रदान गर्दछ । चेल्म्यान यस अनुसन्धानमा संलग्न थिएनन् । अनुवाद गरिएको