काठमाडौं । विश्व अर्थतन्त्रको हिसाबले आगामी वर्ष कस्तो रहला ? कसलाई डराउने र कसलाई पर्खने? त्यहाँ धेरै चुनौतीहरू छन् र तीमध्ये धेरै अमेरिकी राष्ट्रपति–निर्वाचित डोनाल्ड ट्रम्प र उनको रक्षात्मक प्रवृत्तिसँग सम्बन्धित छन् ।

१. डोनाल्ड ट्रम्पको दोस्रो कार्यकाल

सन २०२५ र त्यसपछिको लागि विभिन्न अनिश्चितता रहिरहने सम्भव छ । यीमध्ये आधाभन्दा बढी एक व्यक्तिको हातमा हुनेछ र त्यो हो, विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्रका निर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प । उनको तथाकथित अमेरिका फस्र्ट नीति देशको सिमानाभन्दा पर पुग्नेछ । हामी सबैलाई थाहा छ कि ट्रम्पको इच्छाले विश्व व्यवस्थालाई नयाँ आकार दिनेछ । समृद्धि, भूमण्डलीकरण र दुर्गम क्षेत्रका लागि लडाइँ धेरै हदसम्म अमेरिकामा तय हुनेछ । यसमा नयाँ केही छैन, नयाँ के छ भने यसको अनिश्चितता र अराजकता हो जसले यी निर्णयहरूलाई चारैतिरबाट घेर्नेछ । ट्रम्पले अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगमा प्रश्न उठाएका छन् र आफ्ना सहयोगी र नाटोलाई बेवास्ता गरेका छन् । नयाँ व्यापार सम्बन्ध र अमेरिका भित्री हेर्दै नतिजाहरू हुन सक्छ जुन कल्पना नगरिएको हुन सक्छ । स्पष्ट अमेरिकी नेतृत्वको अभावले चीन, भारत र रुस जस्ता देशहरूलाई सैन्य, राजनीतिक र आर्थिक खाडलहरू पूरा गर्ने अवसर सिर्जना गर्नेछ ।

२. शुल्क, व्यापार युद्ध र उच्च मूल्य

व्यवसायहरू अग्रिम योजना अनुसार चल्छन्, त्यसैले ट्रम्पको कर वृद्धिको खतराले अहिले नै धेरै हतोत्साहित बनाइरहेको छ । ट्रम्पले यसको प्रशंसा गर्छन् किनभने यो अमेरिकासँग ठूलो व्यापार घाटा भएका देशहरूलाई सजाय दिने तरिका हो । यस वर्षको अक्टोबरमा उनले भने, ‘शब्दकोशमा सबैभन्दा सुन्दर शब्द शुल्क हो ।’ २०२४ को चुनावी अभियानमा ट्रम्पले अमेरिकामा आउने सबै सामानमा १०–२० प्रतिशत कर लगाउने धम्की दिएका थिए । यससँगै उनले आफ्नो कार्यकालको पहिलो दिनदेखि चिनियाँ सामानमा ६० प्रतिशत भन्सार लगाउने कुरा गरेका छन् ।

हालै उनले मेक्सिको र क्यानडाबाट आउने सबै सामानमा २५ प्रतिशत भन्सार लगाउने कुरा गरेका छन् । यसको जवाफमा मेक्सिकोले अमेरिकी सामानमा कर लगाउने बताएको छ । चीनले पनि त्यसै गर्न सक्छ । क्यानडाका प्रधानमन्त्री फ्लोरिडा गए र ट्रम्पलाई भेटे ताकि यो सबैबाट बच्न सकियोस् । शुल्क वृद्धि विश्वव्यापी आपूर्ति श्रृंखलासंगै व्यवसायहरुको लागी नराम्रो खबर हुनेछ । यी ट्यारिफहरूले अमेरिकाका छिमेकीहरूलाई हानि पुर्याउन सक्छ र अमेरिका–मेक्सिको–क्यानडा सम्झौता समाप्त हुने डर छ । यो स्वतन्त्र व्यापार सम्झौता ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा हस्ताक्षर भएको थियो ।

हाल, मेक्सिकोको निर्यातको लगभग ८० प्रतिशत र क्यानाडाको ७५ प्रतिशत भन्दा बढी निर्यात अमेरिकामा जान्छ । अमेरिकामा आयात हुने फलफूल र तरकारीमध्ये आधाभन्दा बढी मेक्सिकोबाट आउँछन् । अमेरिकाले हरेक दिन क्यानडाबाट लाखौं ब्यारेल कच्चा तेल खरिद गर्छ । अन्ततः, अमेरिकी पसलहरू उच्च मूल्यको साथ हिट हुनेछन् र परिणामस्वरूप, स्टोर शेल्फहरूमा कम वस्तुहरू देखिनेछन् । केही व्यक्तिले ट्रम्पले ट्यारिफ धम्कीलाई बार्गेनिङ औजारको रूपमा प्रयोग गरिरहेको दाबी गर्छन् । यद्यपि, त्यस्ता प्रयासहरूले प्रतिशोधात्मक कारबाहीलाई उक्साउनेछ र चाँडै नै विश्वव्यापी व्यापार युद्धमा परिणत हुनेछ ।

३. विश्वभर आप्रवासन संकट

सन २०२५ मा सामानको अगाडि मात्र करको अवरोध हुने छैन् । विश्वव्यापी आप्रवासनविरुद्ध वास्तविक अवरोधहरू पनि खडा हुनेछन् । विश्वभरका नेताहरूले सीमाना कडा बनाएर आप्रवासीहरूलाई नियन्त्रण गर्ने देखाउनुपर्ने आवश्यकता महसुस गरिरहेका छन् । यसले विश्वको खुलापन र यसको गतिशीलतालाई कम गर्नेछ । चुनावी अभियानमा नै रिपब्लिकन नेताहरूले अमेरिकी इतिहासकै सबैभन्दा ठूलो सुपुर्दगीको वाचा गरेका थिए । यो ट्रम्पको विचार हो । मेक्सिकोसँगको सीमामा कडा नियन्त्रण र सुपुर्दगीको अतिरिक्त, उनले डिसेम्बरको सुरुमा एक अन्तर्वार्तामा भने कि उनले संयुक्त राज्यमा जन्मेका जो कोहीको स्वचालित नागरिकता समाप्त गर्नेछन् ।

अमेरिकी राष्ट्रपतिसँग अनियमित अध्यागमनको मामिलामा धेरै अधिकार छ । तर, उनका अधिकांश प्रस्ताव अदालतको थैलीमा पुग्छन् । राष्ट्रपतिसँग कानुनी अध्यागमन घटाउने अधिकार पनि छ । तिनीहरूले शरणार्थीहरूको संख्या घटाएर वा भिसा र ग्रीन कार्डहरू प्राप्त गर्न अझ गाह्रो बनाएर यो गर्न सक्छन् । आप्रवासीहरूलाई बाहिर राख्नु वा उनीहरूलाई घर पठाउँदा देशको श्रम बजारमा नकारात्मक असर पर्न सक्छ । बाली क्षतिग्रस्त हुन सक्छ वा उद्यमीहरूले आफ्नै देशहरूमा पसलहरू स्थापना गर्न सक्छन् ।

मेक्सिकोको सीमामा कडाइले विशेष गरी क्युबा, हाइटी र भेनेजुएलाजस्ता ल्याटिन अमेरिकी देशहरूलाई असर गर्नेछ । आप्रवासनलाई अझ कठिन बनाउन चाहनेमा अमेरिका एक्लो छैन । युरोपेली संघले पनि अनियमित आप्रवासन रोक्ने कुरा गरेको छ । इटालीले शरणार्थीहरूलाई अल्बानिया पठाउने प्रयास गरिरहेको छ । जर्मन चुनावमा आप्रवासन पनि ठूलो मुद्दा हो ।

४. युक्रेन, मध्य पूर्व र अन्य ठाउँहरूमा लडाइँ

२०२५ मा प्रवेश गरेको विश्वले धेरै लडाईहरूको सामना गरिरहेको छ । यी द्वन्द्वहरूले विनाश र मानवीय प्रकोपहरू सिर्जना गरेका छन् । उनीहरुको खर्च पनि धेरै छ, जसलाई अन्य रचनात्मक काममा प्रयोग गर्न सकिन्थ्यो । ट्रम्पले २४ घण्टाभित्र युक्रेनमा रुसी युद्ध अन्त्य गर्ने दाबी गरेका छन् । तिनीहरूले अमेरिकी पैसाको प्रवाह रोक्न सक्छन् जुन लगभग तीन वर्ष अघि आक्रमण पछि चलिरहेको छ । अमेरिकाले सबैभन्दा धेरै पैसा खर्च गरिरहेको छ, त्यसैले युक्रेन वार्ताको टेबुलमा आउन बाध्य हुन सक्छ ।

गाजामा हमास विरुद्ध इजरायलको युद्ध हालै लेबनान पुगेको छ । यो युद्ध अझै जारी छ र भविष्यमा अझै फैलिन सक्छ । एशियामा, चीनले अझै पनि ताइवानमाथि आफ्नो अधिकारलाई जोड दिइरहेको छ, जसले भविष्यमा आक्रमणको सम्भावना बढाउँछ । दशकौंदेखि अमेरिकी नेतृत्वले विश्वव्यापी स्तरमा सन्तुलन कायम गर्न मद्दत गरेको छ । तर, ट्रम्पले यसमा पनि प्रश्न उठाएका छन् । यदि अमेरिकाले आफ्ना सहयोगीहरूलाई बचाउन मद्दत गरेन भने, दशकौंदेखि लागू भएका नीतिहरू धुवाँमा जानेछन् । यसपछि सिर्जना भएको नयाँ विश्व व्यवस्थामा इरान र उत्तर कोरिया जस्ता देशहरूले आफ्नो सैन्य अपरेशनको क्षमता परीक्षण गर्न सक्छन् ।

५. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई)

नोभेम्बर २०२२ को अन्त्यमा ओपन एआईको च्याट जीपीटीको आगमनले ठूलो मात्रामा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एअआई)को प्रयोगको सुरुवात भएको हो । केही हप्तामै यसको १० करोडभन्दा बढी प्रयोगकर्ताहरू थिए । आम मानिसको जीवन र व्यवसाय परिवर्तन गर्न एआइको हस्तक्षेप सुस्त छ । यद्यपि, प्रविधिको प्रयोगले औषधि बनाउन वा सैन्य रक्षामा ठूलो मद्दत गर्न सक्छ । कम्पनीहरूले एआई कसरी र कहिले प्रयोग गर्ने भन्नेबारे नीतिहरू बनाउन आवश्यक छ । साथै, कर्मचारीहरूलाई पनि यसको प्रयोग गर्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ । प्रतिस्पर्धी रहन, एआई सेवा प्रदायकहरूले ठूला डाटा केन्द्रहरूमा ठूलो लगानी गरिरहेका छन् ।

यी केन्द्रहरूलाई चिसो राख्न ठूलो मात्रामा बिजुली चाहिन्छ । यसका लागि माइक्रोसफ्ट पेन्सिलभेनियामा आणविक ऊर्जा प्लान्टहरू पुनः सुरु गर्ने योजनाको पछाडि छ । त्यसैगरी, गुगलले आफ्ना डाटा सेन्टरहरूलाई शक्ति दिन साना आणविक रिएक्टरहरूमा दाउ लगाइरहेको छ । एआई अन्ततः गेमचेन्जर बन्नेछ भन्नेमा यसका समर्थकहरूले आशा गरेका छन । के २०२५ त्यो वर्ष हुनेछ ? लगानीकर्ताहरू, सिर्जनाकर्ताहरू र प्रयोगकर्ताहरूले यो पावर प्रयोग वास्तवमा उपयोगी छ कि छैन भन्ने हेर्न पर्खनु पर्नेछ वा वा तिनीहरूले सीधै च्याट जीपिटमिा सोध्न सक्छन् । अनुवाद गरिएको