काठमाडौं । नेपालमा विद्युतीय भुक्तानीको प्रयोग पछिल्ला वर्षहरूमा निरन्तर रूपमा बढिरहेको छ। चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पहिलो ४ महिनामा यो वृद्धि थप तीव्र भएको देखिएको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार, डिजिटल कारोबारका विधि र परिमाण दुवैमा उल्लेखनीय सुधार भएको छ। मोबाइल बैंकिङ, क्यूआर कोड, ई–कमर्स जस्ता डिजिटल माध्यमहरूको पहुँचले नगदरहित भुक्तानीतर्फको यात्रा थप सशक्त बनाएको तथ्यांकले देखाउँछ ।
तथ्यांकले मोबाइल बैंकिङलाई सबैभन्दा अग्रणी स्थानमा देखाएको छ। चालु आवको कार्तिक मोबाइल बैंकिङमार्फत ४ करोड ३९ लाखभन्दा बढी पटक लेनदेन भएको छ, जसको कुल परिमाण ३ खर्ब ७४ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी छ। यसले मोबाइल बैंकिङको लोकप्रियता र यसको प्रयोगप्रति उपभोक्ताको विश्वास झन् मजबुत बनाएको देखिन्छ । यस्तै, क्यूआर कोडमार्फत हुने भुक्तानीमा पनि उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ । यसमार्फत चालु आवको कार्तिकमा १ करोड ९३ लाखभन्दा बढी कारोबार भएको छ। विशेषगरी, साना व्यवसायदेखि ठूला व्यापारिक संस्थाहरूले क्यूआर कोडलाई व्यापक रूपमा प्रयोग गर्न थालेका छन्।
यसरी हेर्दा इकमर्श र क्युआर पेमेन्टमार्फत मात्रै चालु आवको कार्तिकमा ६७ अर्ब ७७ करोड रुपैयाँ बढीको कारोबार भएको देखिन्छ ।
ई–कमर्स पनि नेपालको बजारमा द्रुत रूपमा बढ्दै गएको छ। कात्तिकमा १ लाख ५९ हजारभन्दा बढी कारोबार भएको तथ्यांकले उपभोक्ताहरूको अनलाइन व्यापारतर्फ आकर्षण बढेको देखाएको छ। डेबिट कार्ड र क्रेडिट कार्डको प्रयोगले पनि तीव्रता पाएको छ। डेबिट कार्डमार्फत १ करोड ९ लाखभन्दा बढी लेनदेन भएको छ भने क्रेडिट कार्डमार्फत २ लाख ७६ हजार पटक कारोबार भएको छ । आरटीजीएस (रियल टाइम ग्रस सेटलमेन्ट) प्रणालीमार्फत ठूला रकमका कारोबारहरु भएको देखिन्छ, जसको कुल परिमाण ७८ खर्ब रुपैयाँभन्दा बढी छ।
ग्रामीण भेगसम्म विद्युतीय भुक्तानी प्रणालीको विस्तारले वित्तीय समावेशीकरणलाई बलियो बनाएको छ। मोबाइल बैंकिङ र क्यूआर कोडमार्फत ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय सेवाको पहुँच विस्तार गर्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू सक्रिय छन्। डिजिटल भुक्तानी प्रणालीले नगदमा निर्भर अर्थतन्त्रलाई आधुनिकिकरण गर्ने दिशामा पुर्याएको योगदान उल्लेखनीय छ।
साइबर सुरक्षाको जोखिम, डिजिटल साक्षरताको अभाव, र ग्रामीण क्षेत्रमा प्रविधिको पहुँच कम हुनु मुख्य समस्या हुन्। तर, नेपाल राष्ट्र बैंकले यी चुनौतीहरूको सामना गर्न साइबर सुरक्षामा सुधार र डिजिटल साक्षरताका लागि विशेष कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। बैंकहरूले ग्राहकहरूको गोपनीयता र सुरक्षालाई उच्च प्राथमिकतामा राख्दै आवश्यक पूर्वाधार विस्तार गरिरहेका छन्।
हालको तथ्यांकले नेपालको विद्युतीय भुक्तानी प्रणालीले नगदरहित अर्थतन्त्रको लक्ष्यप्राप्तिमा उल्लेखनीय प्रगति गरिरहेको छ। डिजिटल माध्यमबाट कारोबार गर्ने उपभोक्ताको संख्या बढ्दै जाँदा वित्तीय समावेशीकरणमा सुधार आएको छ। सरकारले डिजिटल बैंकिङलाई प्रवर्द्धन गर्न नीतिगत प्रयासहरू गरिरहेको छ भने बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले उपभोक्तामैत्री योजनाहरू ल्याएका छन्।
यस आर्थिक वर्षमा देखिएको वृद्धिदरलाई हेर्दा, विद्युतीय भुक्तानी प्रणाली नेपालको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड बन्ने स्पष्ट संकेत देखिन्छ। डिजिटल माध्यमको प्रभावकारिता, ग्रामीण पहुँचको विस्तार, र उपभोक्ताको विश्वास बढ्दै जाँदा विद्युतीय भुक्तानी प्रणालीले नेपालको बैंकिङ क्षेत्रलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउने छ।
