चीनले अमेरिकामा ग्यालियम र जर्मेनियम जस्ता दुर्लभ खनिजको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । यसले दुई देशबीचको व्यापारिक तनाव बढेको छ । यो प्रतिबन्धबाट चीन के हासिल गर्न चाहन्छ र यसले अमेरिकालाई कस्तो असर गर्छ ?

काठमाडौं । चीनले अमेरिकामा केही खनिज र धातुको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । यसमा ग्यालियम, जर्मेनियम र एन्टिमोनी आदि समावेश छन्, जसलाई दोहोरो प्रयोग उत्पादन भनिन्छ । तिनीहरू अर्धचालक (सेमिकन्डक्टर) उत्पादनमा साथै धेरै सैन्य र प्रविधि सम्बन्धित अनुप्रयोग (एप) हरूमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

चीनले किन उठायो यस्तो कदम ?

चीनको यो घोषणा हुनुअघि अमेरिकाले चीनतर्फको निर्यात रोक्न केही कदम चालेको थियो । चीनले पनि प्रतिबन्ध लगाएर प्रतिक्रिया दिएको छ । यो दुई देशबीचको आपसी प्रतिस्पर्धाको पछिल्लो उदाहरण हो । हालैका समयमा, प्रतिस्पर्धा प्रायः व्यापार, सैन्य प्रविधिको उत्पादन, र कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) को विकासमा केन्द्रित छ ।

अमेरिका–चीन व्यापार सम्बन्धका विज्ञ क्लेयर रीड भन्छिन् कि चीन र अमेरिका दुवैले कठोरता र रक्षात्मकता देखाउँदै छन् र यी देशहरूका लागि यो कुनै नयाँ कुरा होइन । रीड वाशिंगटन, डीसी कानून फर्म अर्नोल्ड र पोर्टर मा एक वरिष्ठ अधिवक्ता हुन् । अमेरिकाले आफ्नो देशको विकासमा बाधा पुर्याउन खोजिरहेको छ भन्ने चीनमा व्यापक धारणा रहेको रिडले बताइन । ठीक उसैगरि अमेरिकाले चीनलाई केही क्षेत्रमा प्रभुत्व जमाउनबाट रोक्ने कदमलाई राष्ट्रिय सुरक्षाको मुद्दाको रूपमा हेर्छ ।

चीनको वाणिज्य मन्त्रालयले निर्यात नियन्त्रण उपायहरूलाई बलियो बनाउनुको उद्देश्य राष्ट्रिय सुरक्षाको रक्षा गर्नुरहेको बताएको छ । अर्कोतर्फ चीनको सेमीकन्डक्टर उद्योगविरुद्ध अमेरिकाको अभियान पनि जारी छ । अमेरिकाले हालै प्रतिबन्धको तेस्रो सूची जारी गरेको छ । कार्यकाल सकिन एक महिना अघि, बाइडेन प्रशासनले १४० कम्पनीहरूमा निर्यात नियन्त्रण उपायहरू लगाएको छ । यसमा नोरा, पियोटेक, एसीएम रिसर्च र सी क्यारियर जस्ता चिप उद्योगका अग्रणी कम्पनीहरू सामेल छन् । अमेरिकी वाणिज्य सचिव जीना रेमन्डोले भनिन्, ‘यो सबैभन्दा बलियो नियन्त्रण उपायहरू हुन् जुन अमेरिकाले चिनियाँ सेनालाई आधुनिकीकरण गर्न प्रयोग गर्ने सबैभन्दा उन्नत चिपहरू बनाउने क्षमतालाई कम गर्नका लागि लागू गरेको छ ।’

चीनको प्रतिक्रिया केही खनिज र धातुहरूको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाउनमा मात्र सीमित छैन । चीनका चार प्रमुख औद्योगिक संगठनहरूले आफ्ना सदस्यहरूलाई अमेरिकी चिप्सको खरिद घटाउन आग्रह गरेका छन् । यी संस्थाहरूले अर्धचालक, इन्टरनेट, कार र सञ्चार क्षेत्रहरू कभर गर्छन् । अर्धचालक क्षेत्र संगठनले अमेरिकाका चिप उत्पादनहरू अब सुरक्षित र भरपर्दो नरहेको बताएको छ ।

नयाँ प्रतिबन्धले अमेरिकामा कत्तिको प्रभाव पार्छ ?

अमेरिकाको राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्ले चीनको पछिल्लो कदमको मूल्यांकन गरिरहेको बताएको छ । अधिकारीहरूले महत्वपूर्ण आपूर्ति शृङ्खलाहरूका लागि खतराहरू कम गर्न र तिनीहरूलाई चीनभन्दा बाहिर विविधीकरण गर्न अन्य देशहरूसँग सहयोग विस्तार गर्ने महत्वलाई प्रकाश पारेका छन् । चीनले हालै ग्यालियम र जर्मेनियमको अमेरिकी निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको घोषणा गरेको छ, तर तिनीहरूको निर्यातमा प्रतिबन्ध २०२३ मै प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । तिनीहरू धेरै विशेष उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ ।

उच्च गुणस्तरीय अर्धचालक, सौर्य प्यानल र राडार उपकरणमा ग्यालियम आवश्यक हुन्छ । यस्तै, जर्मेनियम फाइबर अप्टिक्स र उपग्रहमा प्रयोग गरिन्छ । ‘ग्यालियममा आधारित अर्धचालकहरू अमेरिकी रक्षा उद्योगका लागि महत्वपूर्ण छन्, विशेष गरी अर्को पुस्ताको क्षेप्यास्त्र रक्षा र रडार प्रणालीका साथसाथै इलेक्ट्रोनिक युद्ध र सञ्चार उपकरणहरूका लागि’ सेन्टर फर स्ट्र्याटेजिक एण्ड इन्टरनेशनल स्टडीज, अमेरिकामा रहेको थिंक ट्यांकले बताएको छ ।

सरकारी एजेन्सी अमेरिकी भूगर्भ सर्वेक्षणका अनुसार २०२३ मा चीनले कच्चा ग्यालियमको विश्वव्यापी आपूर्तिको ९८ प्रतिशत उत्पादन गरेको थियो । जर्मेनियमको खनन र उत्पादनको डाटा हाल उपलब्ध छैन, तर चीनले अधिकांश विश्वव्यापी आपूर्ति नियन्त्रण गर्दछ । अमेरिकाले यी दुवै खनिज चीनबाट आयात गर्छ तर क्यानडा, जर्मनी र जापानसँग पनि व्यापार गर्छ । तर, गत वर्ष चीनले लगाएको प्रतिबन्धको शुरुवातदेखि नै विश्व बजारमा यसको मूल्य निकै बढेको छ । आपूर्ति अवरोधको खतराहरू पनि राम्ररी ज्ञात छन् । नोभेम्बर २०२४ मा, अमेरिकी भूगर्भ सर्वेक्षणले भन्योे कि यदि चीनले ग्यालियम र जर्मेनियमको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगायो भने, अमेरिकाको जीडीपी ३.४ बिलियन डलरले घट्न सक्छ ।

चीनको वर्चस्वको अर्थ अमेरिकासँग अर्को विकल्प छैन भन्ने होइन । पहिलो, अन्य उत्पादकहरू पनि छन् र दोस्रो, गैर–चिनीयाँ उत्पादन बढाउन पनि सम्भव छ । एल्युमिनियमको प्राथमिक अयस्क बक्साइटको प्रशोधन गर्दा ग्यालियम मुख्यतया उप–उत्पादनको रूपमा पाइन्छ । ग्यालियम निकाल्नु अमेरिका र अन्य देशहरूको लागि महँगो हुन सक्छ, तर यो सम्भव छ ।

चीन के हासिल गर्न चाहन्छ ?

पछिल्लो घटना डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकी राष्ट्रपतिको रूपमा दोस्रो कार्यकाल सुरु गर्नुभन्दा करिब एक महिना अघि भएको हो । ट्रम्पले चीनबाट आयात हुने वस्तुमा भारी कर लगाउने कुरा गरेका छन् । उनले आफ्नो पहिलो कार्यकालमा चीनसँग व्यापार युद्ध सुरु गरेका थिए । ‘ट्रम्पसँगको भावी वार्ताको सम्भावनाले चीनको निर्णय प्रक्रियालाई आकार दिन मद्दत गरेको हुन सक्छ, यो निश्चित रूपमा फराकिलो प्रवृत्ति हो जुन कुनै एक राष्ट्रपतिमा सीमित छैन,’ रीड भन्छिन् ।

रीडले यो निर्णयले चीन पश्चिममाथिको निर्भरता अन्त्य गर्ने प्रयासमा थप मुखर बन्दै गएको देखाएको पनि बताउँछिन् । उनी थप्छिन्, ‘यो बाटोमा अर्को कदम हुनेछ जहाँ चीनले कुनै पनि हानि नगर्ने र आफ्नो आर्थिक विकास र राष्ट्रिय सुरक्षामा कुनै पनि प्रकारले सम्झौता नगर्ने सन्देश पठाउनेछ । जसको सीधा अर्थ हो चीन अमेरिकी धम्कीको बदलामा चुप लागेर बस्दैन ।’ अनुवाद गरिएको