काठमाडौं । पछिल्लो ३० वर्षमा विश्वभर मधुमेहका बिरामीको संख्या दोब्बर भएको एक नयाँ अध्ययनले देखाएको छ । ‘द ल्यान्सेट’ पत्रिकामा प्रकाशित यस अध्ययनका अनुसार सन् २०२२ मा वयस्कहरूमा मधुमेहको संख्या १४ प्रतिशत पुग्ने छ, जुन सन् १९९० मा ७ प्रतिशत थियो । आज करिब ८० करोड मानिस यो रोगबाट पीडित छन् । यो वृद्धि विशेष गरी न्यून र मध्यम आय भएका देशहरूमा देखिएको छ, जहाँ उपचारको लागि सुविधाको अभाव छ ।

यो अध्ययन ‘एनसीडी रिस्क फ्याक्टर कोलाबोरेसन’ र विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) सँगको सहकार्यमा गरिएको हो । जहाँ धनी छन् त्यहाँ यसको फैलावट कम देखिएको अध्ययनमा छ । यस अध्ययनमा १,००० भन्दा बढी पुराना अध्ययनहरूको विश्लेषण गरिएको छ, जसमा १४ करोडभन्दा बढी मानिसको डाटा समावेश छ ।

एक गम्भीर विश्वव्यापी स्वास्थ्य समस्या

मधुमेहको यो वृद्धि मुख्यतया जीवनशैलीमा आएको परिवर्तनका कारण हो । धेरैजसो अवस्थामा, टाइप–२ मधुमेह भेटिएको छ, जुन मोटोपना, खराब आहार र शारीरिक गतिविधिको कमीसँग जोडिएको छ । टाइप–१ मधुमेह, जुन सामान्यतया सानै उमेरमा हुन्छ, शरीरमा इन्सुलिनको कमी हुँदा निको हुन गाह्रो हुन्छ । एकै समयमा, टाइप–२ मधुमेह सामान्यतया मध्यम उमेर वा वृद्ध व्यक्तिहरूमा हुन्छ । अघिल्लो अध्ययनले सन् २०५० सम्ममा १३० करोडभन्दा बढी मानिस मधुमेहको सिकार हुने चेतावनी दिएको थियो । ‘मधुमेहको बोझ र उपचारको अभाव न्यून आय भएका देशहरूमा सबैभन्दा बढी छ,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ । यस अवस्थाले गरिब र धनी देशहरू बीचको स्वास्थ्य खाडललाई गहिरो बनाएको छ, लाखौं मानिसहरूलाई गम्भीर जटिलता र अकाल मृत्युको जोखिममा पारेको छ ।

एक नयाँ अध्ययनले देखाएको छ कि मधुमेह अहिले धनी देशहरूमा भन्दा गरिब देशहरूमा बढी फैलिएको छ । पछिल्लो तीन दशकमा बिरामीको संख्या दोब्बर भएको छ

उपचारमा बढ्दो अन्तर

३० वर्ष वा सोभन्दा माथिका वयस्कहरूमध्ये ५९ प्रतिशत वा करिब ४४ करोड ५० लाख मानिसहरूले सन् २०२२ मा मधुमेहको कुनै उपचार पाएनन् । अफ्रिकाको सब–सहारामा ५ देखि १० प्रतिशतले मात्रै उपचार पाइरहेका छन् । ‘यसले गम्भीर स्वास्थ्य जटिलताहरूको जोखिम बढाउँछ,’ क्यामरूनको याउन्डे विश्वविद्यालयका प्राध्यापक जीन क्लाउड मबान्याले भने । उनले उपचारको अभाव तथ्यांकमा मात्र सीमित नभएको बताए । यसले मानिसको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पारेको छ । उपचार बिना मधुमेहले हृदय रोग, मृगौला समस्या, नशामा क्षति, दृष्टि कम र धेरै अवस्थामा अंग क्षतिको जोखिम बढाउँछ ।

यसको सबैभन्दा ठूलो असर भारतमा देखिएको छ । विश्वका मधुमेहका उपचार नपाएका मध्ये करिब एक तिहाइ मानिस अर्थात् १४ करोडभन्दा बढी मानिस भारतमा बस्छन् । पाकिस्तानमा पनि अहिले करिब एक तिहाइ महिला मधुमेहबाट पीडित छन्, जहाँ सन् १९९० मा यो संख्या १० प्रतिशतभन्दा कम थियो ।

जीवनशैली र आर्थिक अवस्था मुख्य कारण

अध्ययनका लेखकहरूले मोटोपना र खानपानलाई टाइप–२ मधुमेहको मुख्य कारण बताए । तीव्र सहरीकरण र आर्थिक विकासका कारण खाने बानी र दिनचर्यामा परिवर्तन आएको देशहरूमा यो समस्या विशेष गरी गम्भीर छ । यसको असर महिलामा ठूलो छ । अध्ययनले मधुमेह पत्ता लगाउन दुई प्रकारका परीक्षणहरू प्रयोग ग¥यो–फाष्टिङ प्लाज्मा ग्लुकोज स्तर र ग्लाइकेटेड हेमोग्लोबिन परीक्षण । यस परीक्षणले दक्षिण एशिया जस्ता क्षेत्रहरूमा केसहरू निरन्तर बढेको छ । जहाँ ग्लुकोज परीक्षणमा आधारित जाँचमात्रले रोगको उपचारमा कमी रहेको देखिन्छ ।

यसको विपरित, केही विकसित देशहरूले मधुमेहका घटनाहरूमा स्थिरता वा गिरावट रेकर्ड गरेका छन् । जापान, क्यानडा, फ्रान्स र डेनमार्क जस्ता देशहरूमा मधुमेहको प्रकोपमा कम वृद्धि भएको छ । यी देशहरूले उपचारमा पनि प्रगति गरेका छन्, जसका कारण उपचारमा खाडल बढेको छ । इम्पेरियल कलेज लन्डनका प्रोफेसर माजिद इजातीले भनेः ‘यो चिन्ताजनक छ किनभने न्यून आय भएका देशहरूमा मधुमेह भएका मानिसहरू कम उमेरका हुन्छन् र उपचार बिना गम्भीर जटिलताहरूको जोखिममा हुन्छन् ।’ उनले चेतावनी दिए कि उपचार बिना यी देशहरूमा मानिसहरूमा गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरू विकास हुन सक्छ जसले त्यहाँको स्वास्थ्य सेवामा थप दबाब दिन्छ ।

समाधानका सम्भावनाहरू

मधुमेह उपचारको उच्च लागत पनि धेरै क्षेत्रहरूमा एक प्रमुख अवरोध हो । उदाहरणका लागि, उप–सहारा अफ्रिकामा, इन्सुलिन र औषधिहरूको लागत यति धेरै छ कि धेरै बिरामीहरूले पूर्ण उपचार पाउँदैनन् । अध्ययनको निष्कर्षले विशेष गरी न्यून आय भएका देशहरूमा मधुमेहसँग लड्न विश्वव्यापी रणनीति आवश्यक रहेको सुझाव दिन्छ । यसमा किफायती औषधिको उपलब्धता बढाउने, स्वस्थ जीवनशैली प्रवद्र्धन गर्ने र मधुमेहबारे सचेतना बढाउने जस्ता पहलहरू समावेश हुन सक्छन् ।

विज्ञहरू भन्छन् कि विश्वव्यापी कार्य र विशेष उपायहरूले मधुमेहको बोझ कम गर्न र उपचारमा असमानता कम गर्न सक्छ । तर, यो लक्ष्य हासिल गर्नमा आर्थिक र संरचनागत चुनौतीहरू प्रमुख बाधक हुन् । प्राध्यापक माजिद इजातीले उचित उपचार नपाए लाखौं मानिसले गम्भीर जटिलताको सामना गर्नुका साथै आयु पनि घट्न सक्ने चेतावनी दिएका छन् । अनुवाद गरिएको