काठमाडौं तेल उत्पादक राष्ट्रहरूको संगठन ओपेकले पेट्रोल र डिजेललाई चरणबद्ध रूपमा बन्द गर्ने कुरा एउटा सपना भएको र आगामी दशकसम्म यसको माग बढिरहने बताएको छ । ओपेकले पेट्रोल र डिजेल जस्ता जीवाश्म इन्धनहरू चरणबद्ध रूपमा हटाउनु ‘एक काल्पनिक चर्चा’ भएको बताएको छ । साउदी अरेबियाको नेतृत्वमा रहेको समूहले जलवायु परिवर्तनविरुद्धको लडाईमा महत्वपूर्ण वर्ष २०५० सम्म तेलको माग बढ्ने अनुमान गरेको छ ।

संगठनको यो भविष्यवाणी पेरिसस्थित इन्टरनेशनल इनर्जी एजेन्सी (आईईए) को मूल्यांकनविपरीत छ । आईईएले यो दशकमा जीवाश्म ईन्धनको माग आफ्नो चरम सीमामा पुग्ने अनुमान गरेको छ । जसरी विश्व नवीकरणीय ऊर्जा र विद्युतीय सवारीसाधनतर्फ अघि बढिरहेको छ यसले यसपछिका दशकमा जीवाश्म ईन्धनको माग घटने आँकलन एजेन्सीको छ । ‘ओपेकको वार्षिक वल्र्ड आयल आउटलुक (डब्ल्यूओओ) प्रतिवेदनमा आजको आधाभन्दा बढी ऊर्जा स्रोतहरूमा तेल र ग्यासको हिस्सा रहेको र “२०५० सम्म यस्तै रहने अपेक्षा गरिएको छ ।’ संगठनका महानिर्देशक हैथम अल गाएसले भने ।

तेलको माग धेरै दशकसम्म बढ्नेछ

उद्भव भएको दृष्टिकोणले तेल र ग्यास हटाउने कल्पनाको वास्तविकतासँग कुनै असर नपर्ने देखाएको छ । माग बृद्धिको नजिकबाट वास्तविक अनुमानले आज, भोलि र दशकौंसम्म तेल र ग्यासमा लगानीको आवश्यकता रहेको देखाउँछ । आउनुहोस् । सन् २०५० सम्ममा मात्रै तेलको माग १२०.१ मिलियन ब्यारेल प्रतिदिन पुग्ने अनुमान गरिएको छ, जुन २०२३ मा प्रतिदिन १०२.२ मिलियन ब्यारेलको तुलनामा १७.५ प्रतिशतले बढेर प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । ओपेकले पनि २०४५ को लागि आफ्नो प्रक्षेपण ११८.९ मिलियन ब्यारेल प्रतिदिन पुर्याएको छ, जुन गत वर्षको प्रतिवेदनमा प्रतिदिन ११ करोड ६० लाख ब्यारेल रहेको थियो, जसलाई २०५० लाई ध्यानमा राखिएको थिएन । ‘तेलको मागमा कुनै कमी भविष्यमा देखिने छैन,’ गाएसले भने ।

तेलको खपतमा लामो समयसम्म वृद्धि हुनु ओपेकका लागि सकारात्मक संकेत हुनेछ, जसका १२ सदस्य राष्ट्रहरू तेलको आम्दानीमा निर्भर छन् । आफ्नो विचारको समर्थनमा, ओपेकले धेरै अन्तर्राष्ट्रिय कार कम्पनीहरूले आफ्नो विद्युतीय सवारी उत्पादन लक्ष्यहरू घटाउने योजनाहरू उद्धृत गरेको छ ।

वातावरणीय लक्ष्यहरूको विपरीत

गत वर्ष संयुक्त राष्ट्रको कोप २८ जलवायु शिखर सम्मेलनमा, सदस्य राष्ट्रहरू २०५० सम्म शुद्ध–शून्य उत्सर्जन हासिल गर्न ‘ जीवाश्म इन्धनबाट टाढा जाने’ लक्ष्यमा सहमत भएका थिए । यो सम्मेलन ओपेक सदस्य संयुक्त अरब इमिरेट्सले आयोजना गरेको थियो । यो ऐतिहासिक सम्झौताले सन् २०३० सम्ममा विश्वव्यापी नवीकरणीय ऊर्जा क्षमतालाई तीन गुणा बढाउन पनि आग्रह गरेको छ । ओपेकले आफ्ना सदस्यहरूलाई जीवाश्म इन्धनलाई ‘लक्ष्य’ गर्ने भाषा अस्वीकार गर्न आग्रह गरेपछि यो सम्झौता भएको थियो, किनकि पहिलेको मस्यौदामा ‘फेज आउट’ शब्द समावेश गरिएको थियो ।

‘ऊर्जा नीति महत्वाकांक्षाहरू उच्च रहँदा, यो सम्भव छ कि केहि अति महत्वाकांक्षी लक्ष्यहरू दुवै नीति निर्माताहरू र जनताले प्रतिरोधको सामना गर्नेछन् । यो स्पष्ट छ कि ऊर्जा सुरक्षा एक प्रमुख चिन्ताको रूपमा रहेको छ,’ मंगलबार जारी गरिएको ओपेक प्रतिवेदनमा भनिएको छ । प्रतिवेदनमा विश्वको जनसंख्या वृद्धि र भारत र अन्य गैर–विकसित देशहरूको बढ्दो मागका कारण माग बृद्धि भएको जनाइएको छ । क्षेत्रहरूमा सबैभन्दा बलियो माग पेट्रोकेमिकल, सडक यातायात र उड्डयनबाट आउनेछ ।

नवीकरणीय ऊर्जा पनि बढ्नेछ

प्रतिवेदनले जोड दिन्छ कि ‘कोइलाबाहेक सबै ऊर्जा स्रोतहरू’ विस्तार आवश्यक छ । यद्यपि ओपेकले जीवाश्म ईन्धनलाई चरणबद्ध रूपमा हटाउने विषयको विरोध गरेको छ, यसको प्रतिवेदनले नवीकरणीय ऊर्जा, विशेष गरी सौर्य र वायु ऊर्जाको माग सन् २०२३ देखि २०५० सम्म तीव्र गतिमा बढ्ने बताएको छ । प्रतिवेदनमा पाँच गुणा वृद्धि भएको अनुमान गरिएको छ ।

तर, गत वर्षको ३०.९ प्रतिशतको तुलनामा २०५० मा तेलले अझै पनि ऊर्जा स्रोतहरूमा सबैभन्दा ठूलो हिस्सा २९.३ प्रतिशत कायम गर्नेछ । प्राकृतिक ग्यासले कोइलालाई उछिनेर दोस्रो स्थान लिनेछ र शताब्दीको मध्यसम्ममा ऊर्जा स्रोतको २४ प्रतिशत हिस्सा ओगट्नेछ । नवीकरणीय ऊर्जाको अंश गत वर्ष ३.२ प्रतिशतबाट बढेर सन् २०५० मा १४ प्रतिशत पुग्नेछ । कोइला हाल विद्युत उत्पादनको सबैभन्दा ठूलो स्रोत बनेको छ । यद्यपि, प्रतिवेदनले सडक यातायातमा पेट्रोलबाट चल्ने सवारीसाधन ‘प्रभावित’ रहने भविष्यवाणी गरेको छ ।

आईईएको फरक अनुमान

ओपेकको तथ्याङ्क आईईएको अनुमान विपरीत छ । आईईएले आफ्ना सदस्य देशहरूलाई, विशेष गरी पश्चिमी लोकतन्त्रहरूलाई ऊर्जा नीतिमा सल्लाह दिन्छ । आईईएका कार्यकारी निर्देशक फातिह बिरोलले गत हप्ता तेलको माग सुस्त भएको बताएका थिए । उनले विद्युतीय कारको बढ्दो प्रयोग र चिनियाँ अर्थतन्त्रको कमजोरीका कारण तेलको माग घटेको बताए ।

‘स्वच्छ ऊर्जातर्फको परिवर्तन द्रुत गतिमा भइरहेको छ र धेरै मानिसहरूले यसको गति महसुस गरिरहेका छैनन्,’ बिरोलले भने । तर उनले चेतावनी दिए कि ‘जबसम्म हामी जीवाश्म ईन्धनबाट टाढा जाँदैनौं, तपाईले कहिल्यै पनि पेरिस सम्झौताको ग्लोबल वार्मिंगलाई १.५ डिग्री सेल्सियसमा सीमित गर्ने लक्ष्य हासिल गर्न सक्नुहुन्न ।’ तेल कम्पनी बीपीले सन् २०२५ मा तेलको खपत उच्च हुने र सन् २०५० सम्ममा प्रतिदिन ७ करोड ५० लाख ब्यारेलमा झर्ने अनुमान गरेको छ । एक्सन मोबिलले अनुमान गरेको छ कि तेलको माग २०५० सम्म प्रति दिन १०० मिलियन ब्यारेलमा पुग्ने छ, जुन आजको स्तर हो । अनुवाद गरिएको