काठमाडौं । हालै गरिएको एक अध्ययनअनुसार खानाको प्याकेजिङ वा तयारीमा प्रयोग हुने सामग्रीबाट ३ हजार ६ सयभन्दा बढी रसायन मानव शरीरमा पुगेको छ । यीमध्ये केही स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छन् भने कतिपयलाई धेरै थाहा छैन ।

जर्नल अफ एक्सपोजर साइन्स एन्ड इन्भाइरोन्मेन्टल एपिडेमियोलोजीमा प्रकाशित यस अध्ययनका प्रमुख अनुसन्धानकर्ता बिर्गिट ग्युकेले मानव शरीरमा पाइने ३,६०० रसायनमध्ये करिब १०० वटालाई ‘मानव स्वास्थ्यका लागि गम्भीर चिन्ताको विषय’ मानिएको बताए । बिर्गिट ग्युक ज्यूरिचमा आधारित फूड प्याकेजिङ फोरम फाउन्डेसन नामक गैर–सरकारी संस्थासँग सम्बन्धित छ । उनीहरुको अध्ययनमा मानव शरीरमा पाइने केही केमिकलमा व्यापक अनुसन्धान भइसकेको छ र यसअघि पनि पीएफएएस र बिस्फेनोल एजस्ता रसायनलाई घातक मानिएको छ र दुवै रसायनमाथि प्रतिबन्ध लगाउने प्रयास भइरहेको छ ।

अनुसन्धान कसरी भयो ?

अन्य रसायनको स्वास्थ्यमा पार्ने असरबारे कमै थाहा भएको ग्युकेले बताए । प्याकेजिङ्गमा प्रयोग हुने केमिकल खानासँगै शरीरमा कसरी पुग्छ भन्ने विषयमा थप अनुसन्धान आवश्यक रहेको उनले बताए । अन्वेषकहरूले पहिले प्लास्टिक, कागज, गिलास, धातु वा अन्य सामग्रीबाट बनेको प्याकेजिङबाट खानामा प्रवेश गर्न सक्ने लगभग १४,००० खाद्य–सम्पर्क रसायनहरूको सूची बनाएका थिए । यी रसायनहरू खाना तयार गर्ने प्रक्रियाका अन्य भागहरूबाट पनि आउन सक्छन्, जस्तै कन्वेयर बेल्ट वा भान्साका भाँडाहरू ।
अन्वेषकहरूले मानव नमूनाहरूमा पाइने रसायनहरूको अवस्थित बायोमोनिटरिङ डाटाबेसमा यी रसायनहरूको खोजी गरे । ग्युकेले भने कि उनले केहि सय रसायनहरू फेला पार्ने अपेक्षा गरे, तर यसको सट्टा ३६०१ रसायनहरू फेला पारे, जुन खानाको सम्पर्कमा आउने रसायनहरूको एक चौथाई हो ।

धेरै खतरनाक रसायन

अन्य स्रोतबाट पनि एक्सपोजर हुन सक्ने भएकाले खाद्यान्न प्याकेजिङबाट यी सबै रसायन शरीरमा पुगे भन्ने यो अध्ययनले प्रमाणित गर्न नसकेको पनि ग्युकेले स्पष्ट पारे । उदाहरणका लागि, अखबारमा राखिएको खाना पनि खतरनाक हुन सक्छ । सबैभन्दा ठूलो चिन्ताको रसायनहरूले धेरै पिएफएस समावेश गर्दछ, जसलाई ‘सदाका लागि रसायनहरू’ भनिन्छ । यी रसायनहरू हालैका वर्षहरूमा मानव शरीरका धेरै भागहरूमा भेटिएका छन् र धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूसँग जोडिएका छन् । वैज्ञानिकहरूले तिनीहरूलाई उन्मूलन गर्ने तरिकाहरू खोजिरहेका छन् । मानव शरीरमा बिस्फेनोल ए पनि फेला परेको छ, जुन हर्मोनमा अवरोध गर्ने रसायन हो । यो प्लास्टिक बनाउन प्रयोग गरिन्छ । यसलाई धेरै देशहरूमा बच्चाको बोतलमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ ।

हालै गरिएको एक अध्ययनले खानाको प्याकेजिङ्गमा प्रयोग हुने करिब ३,६०० रसायन मानव शरीरमा भेटिएको देखाएको छ । यसमा धेरै खतरनाक रसायनहरू पनि हुन्छन् ।

अर्को हर्मोन बाधक रसायन फ्थेलेट्स थियो, जो बाँझोपनसंग जोडिएको छ । प्लास्टिकको उत्पादनको क्रममा बन्ने रासायनिक ओलिगोमरहरूको बारेमा पनि धेरै कम जानकारी छ । ग्युकेले भने कि यी रसायनहरूको स्वास्थ्यमा असर पार्ने कुनै प्रमाण छैन । ग्युकेका अनुसार उनको अध्ययनको एउटा सीमितता भनेको मानव शरीरमा कुन रसायन कति मात्रामा पुग्यो भन्ने थाहा हुन नसकेको थियो । तर तिनीहरूले चेतावनी दिए कि यी रसायनहरूले एकअर्कासँग प्रतिक्रिया गर्न सक्छन्, र ३० विभिन्न पिएफएस एउटै नमूनामा फेला पर्यो । ग्युकेले मानिसहरूलाई प्याकेजिङ्गको सम्पर्कमा रहेको समयलाई कम गर्न सल्लाह दिए र भने कि उनीहरूले त्यही प्याकेजिङमा खाना तताउनबाट जोगिनु पर्छ ।

सावधानी आवश्यक

अनुसन्धानमा संलग्न नभएको बेलायतको एस्टन युनिभर्सिटीका डुआन मेलोरले अनुसन्धानलाई ‘धेरै विस्तृत कार्य’ भने । तर, यो अध्ययनले हामी यी रसायनको सम्पर्कमा कति छौँ भन्ने कुरा यस अध्ययनले नखुलेको र हाम्रो वातावरणका अन्य स्रोतबाट यी रसायनहरू शरीरमा पुग्ने सम्भावना रहेको पनि उनले बताए । मेलोरले सुझाव दिए कि ‘आवश्यक भन्दा बढी चिन्तित हुनुको सट्टा मानिसहरूले राम्रो डेटाको माग गर्नुपर्छ र हाम्रो स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्ने रसायनहरूको जोखिम कम गर्नुपर्छ ।’

यी मध्ये केही रसायनहरू पहिले नै प्रतिबन्धित छन् । युरोपेली संघ खाद्य प्याकेजिङमा एए को प्रयोगमा प्रतिबन्ध लगाउने अन्तिम चरणमा छ । युरोपेली संघले यस वर्षको अन्त्यसम्ममा बिस्फेनोल एमा यस्तै प्रतिबन्ध लगाउने प्रस्ताव गरेको छ । त्यस्तै, क्यान्सर निम्त्याउने रसायन भएको रिपोर्ट आएपछि भारतका दुई राज्यले यस वर्ष कपासको क्यान्डीमा प्रतिबन्ध लगाएका थिए । अनुवाद गरिएको