काठमाडौं । दुई वर्षअघि अस्ट्रेलियाको लिस्मोर सहरमा बाढी आएपछि एन्टिक पसल चलाउने एडम बेलीलाई निकै नोक्सान भएको थियो । उनको पसलका धेरै सामानहरू क्षतिग्रस्त भएका थिए, जसमा धेरै दुर्लभ र पुरातन चीजहरू थिए, जस्तै प्रथम विश्वयुद्धका फोटोहरू । त्यो सम्पूर्ण अनुभव यति पीडादायी थियो कि अहिले पनि राती पानी पर्यो भने बेली सुत्न सक्दैनन् ।

सन १९८८ देखि लिज्मोरमा बस्दै आएका उनको आफ्नो नयाँ पसलको बीमा गराउन उनलाई ८० हजार अष्ट्रेलियन डलर अर्थात् करिब ४५ लाख रुपैयाँ चाहिन्छ । तर उनीसँग त्यति पैसा छैन । ‘मसँग कुनै बीमा छैन र यदि त्यहाँ अर्को बाढी आयो भने यसको अर्थ मेरो लागि पूर्ण विनाश हुनेछ,’ बेली भन्छन् । बिमाको कुरामात्रै होइन उनको सम्पत्तिको मूल्य पनि घटेको छ ।

मूल्यमा ठूलो गिरावट

४४ हजार जनसंख्या रहेको लिजमोर सहरमा दुई वर्षअघिको बाढीपछि घरजग्गाको मूल्य ३० प्रतिशतले घटेको छ । लिज्मोर कसरी जलवायु परिवर्तनले सम्पत्तिको मूल्यलाई असर गरिरहेको छ भन्ने उदाहरण हो । नीति निर्माताहरू, अनुसन्धानकर्ताहरू र सम्पत्ति बजार विज्ञहरूले चेतावनी दिइरहेका छन् कि अष्ट्रेलिया र न्यूजील्याण्डमा सम्पत्ति खरिद गर्ने मानिसहरूले जलवायु परिवर्तनको जोखिमलाई ध्यानमा राखेका छैनन् । सुन्दर समुद्र तटहरूको लागि प्रसिद्ध यी देशहरूमा धेरै मानिसहरू समुद्र तट नजिकै बस्न चाहन्छन्, तर जलवायु परिवर्तनका कारण बढ्दो समुद्री सतहले यो इच्छालाई दुःस्वप्नमा परिणत गर्न सक्छ ।

अर्बौं नोक्सानी हुनसक्छ

जलवायु परिवर्तनका जोखिमहरूको अध्ययन गर्ने संस्था क्रस डिपेन्डेन्सी इनिसिएटिभ (एक्सडीआई) को तथ्यांकले प्राकृतिक प्रकोपका कारण सन् २०३० सम्ममा अस्ट्रेलियाको सम्पत्ति बजारबाट करिब ८०० अर्ब डलर वा करिब ६६८१ ट्रिलियन रुपैयाँ नष्ट हुने जनाएको छ । यो कुल मूल्यको ६.७ प्रतिशत हो । क्लाइमेट सिग्मा नामक संस्थाका अनुसार न्यूजिल्याण्डका करिब २० प्रतिशत घर बाढीको जोखिम हुने ठाउँमा छन् । ‘के अर्थतन्त्रले यसलाई सम्हाल्न सक्छ ? सायद,’ संस्थाका विज्ञान र प्रविधि निर्देशक कार्ल मालोन भन्छन्, जब यस्तो अवस्था आउँछन्, त्यसले उद्योग र अर्थतन्त्रलाई असर गर्छ ।’

विश्वभर प्रभाव पार्छ

जलवायु परिवर्तन संसारभरको सम्पत्ति बजारको लागि खतरा बन्दै गएको छ । सन् २०२३ मा ‘नेचर क्लाइमेट चेन्ज’ जर्नलमा प्रकाशित एउटा अध्ययनले अमेरिकाका तटीय सहरहरूमा १२१ अर्ब डलरदेखि २३७ अर्ब डलरसम्मको सम्पत्ति महँगो भएको बताएको छ किनभने त्यहाँको बाढीको जोखिमलाई मूल्यमा गणना गरिँदैन । तर, यसले देखाउँछ कि यी सम्पत्तिहरूको मूल्य यस हदसम्म घट्न सक्छ । यसअघि सन् २०२२ मा एक अनुसन्धान कम्पनी मिलिम्यानले एक अध्ययनमा अमेरिकामा राष्ट्रिय स्तरमा सम्पत्तिको मूल्य ५२० अर्ब डलरले घट्न सक्ने बताएको थियो । यस अध्ययनले जलवायु परिवर्तनका कारण घरको मूल्य १० प्रतिशतले घट्न सक्ने करिब ३५ लाख घर रहेको बताएको छ ।

विज्ञहरूले यसलाई सम्पत्ति बजारको ‘क्लाइमेट बबल’ भनेका छन् । भारतमा पनि सम्पत्ति खरिदकर्तालाई यसबारे सचेत गराइँदैछ । ‘टाइम्स प्रोपर्टी’ म्यागजिनमा प्रकाशित एउटा लेखमा भनिएको छ, ‘सम्पत्ति किन्दा जलवायु परिवर्तनका जोखिमहरूप्रति सुरक्षित दृष्टिकोण अपनाएर राम्रोसँग जानकारी लिएर निर्णयहरू लिनुपर्छ । विपदको खतरा नरहेका सम्पत्तिहरूमा लगानी गर्दा तपाईं आर्थिक रूपमा मात्र सुरक्षित हुनुहुनेछैन, तपाईंले भारत र तपाईंको समुदायको लागि दिगो भविष्य निर्माण गर्न पनि मद्दत गर्न सक्नुहुन्छ ।’

बिमा पनि महँगो छ

प्राकृतिक प्रकोपको जोखिममा रहेका सम्पत्तिहरूको बीमा गर्नु पनि महँगो छ र धेरै देशहरूमा यो यति महँगो भएको छ कि मानिसहरूले यो खर्च वहन गर्न सक्दैनन् । अष्ट्रेलियामा गरिएको अनुसन्धानका क्रममा बीमा कम्पनी एलियान्ज अस्ट्रेलियाले बाढी प्रकोप क्षेत्रमा बसोबास गर्ने ७४ प्रतिशत मानिसको बीमा नभएको बताएको छ । एक वर्षअघि यो संख्या ६३ प्रतिशत थियो । यसको मतलब अब मानिसहरूले आफ्नो बीमा घटाउँदैछन् । नदीको किनारमा अवस्थित लिज्मोर जस्ता ठाउँमा ९० प्रतिशत जनताको बीमा छैन ।

रिजर्भ बैंक अफ न्युजिल्याण्डका वित्तीय स्थायित्वका निर्देशक केरी वाट भन्छिन्, ‘जलवायु परिवर्तनको जोखिम र बढ्दो निर्माण लागतका कारण विगत दशकमा बीमा प्रिमियम दोब्बर भएको छ । ‘हामी चाहन्छौं कि मानिसहरूले उनीहरूले किन्न चाहेको सम्पत्तिसँग सम्बन्धित विशेष जोखिमहरूलाई ध्यानमा राख्न थालुन,’ उनी भन्छिन् । अनुवाद गरिएको