नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतबाट उत्पादनमा ठूलो वृद्धि भए पनि जीवाश्म इन्धनमाथिको निर्भरता घटेको छैन । हामी पेरिस जलवायु सम्झौतामा निर्धारित लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न धेरै टाढा छौं ।

काठमाडौं । विश्वव्यापी जीवाश्म इन्धन खपत र ऊर्जा क्षेत्रबाट हरितगृह ग्यास उत्सर्जन २०२३ मा रेकर्ड स्तरमा पुगेको छ । नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा भएको वृद्धिले गर्दा विश्वव्यापी ऊर्जा क्षेत्रमा जीवाश्म ईन्धनको अंशमा थोरै गिरावट आएको समयमा यस्तो अवस्था आएको छ ।

विश्वव्यापी प्राथमिक ऊर्जा खपत ६२० एक्साजुल्स अर्थात अहिलेसम्मकै उच्चमा पुग्यो । पहिलोपटक, कार्बन डाइअक्साइड (सिओटु) उत्सर्जन पनि ४० गिगाटन नाघेको छ । प्रकृति र वातावरणमा भइरहेको क्षति र जलवायु परिवर्तनको गम्भीर असरलाई ध्यानमा राख्दै विज्ञहरूले यसलाई विश्वव्यापी रणनीतिको कमजोरीका रूपमा हेरिरहेका छन् ।

हरित ऊर्जातर्फको प्रगतिको गति निकै सुस्त

यो जानकारी इनर्जी इन्स्टिच्युटको स्ट्याटिष्टिकल रिभ्यु अफ वल्र्ड इनर्जीको प्रतिवेदनमा बाहिर आएको हो । प्राथमिक ऊर्जा भनेको ऊर्जाको कुनै पनि प्राकृतिक स्रोतबाट प्राप्त गर्न सकिने ऊर्जा तत्व हो । यो ऊर्जाको मात्रा हो जुन रूपान्तरण बिना त्यो स्रोतमा रहेको हुन्छ । प्राथमिक ऊर्जा वा प्राकृतिक ऊर्जा, दुवै जीवाश्म र नवीकरणीय स्रोतहरूबाट आउँछ ।

नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादनमा बृद्धि भए पनि, जीवाश्म ईन्धनको बढ्दो माग चिन्ताको विषय होइन । यसले स्वच्छ ऊर्जाले ऊर्जाको बढ्दो मागसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्ने देखाउँछ । अर्थात्, विश्वले ग्लोबल वार्मिङलाई सीमित गर्न आवश्यक ऊर्जा उत्पादनमा परिवर्तन अझै धेरै सुस्तता छ ।

नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादनमा भएको वृद्धि पनि पर्याप्त छैन

विश्वको तापक्रम वृद्धिलाई डेढ डिग्रीमा सीमित गर्न ऊर्जा क्षेत्रबाट उत्सर्जन घटाउन नवीकरणीय ऊर्जाको उत्पादन बढाउनु महत्वपूर्ण मानिन्छ । ‘हामी आशा गर्छौं कि यस प्रतिवेदनले सरकारहरू, विश्व नेताहरू र विश्लेषकहरूलाई अगाडि कस्ता चुनौतीहरू छन् भनेर स्पष्ट रूपमा अगाडि बढ्न मद्दत गर्नेछ,’ कार्नी कन्सल्टेन्सीका रोमेन डेबरेले भने ।

केपीएमजी कन्सल्टेन्सीका साइमन वेर्लीले जीवाश्म इन्धनको प्रयोगमा कमी आउन नसकेकोमा चिन्ता व्यक्त गर्दै भने, ‘एक वर्षमा हामीले नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतको योगदान रेकर्ड स्तरमा बढेको देख्यौं, विश्वमा ऊर्जाको माग पनि पहिलेको तुलनामा बढेको छ । यो धेरै बढेको छ । यसको मतलब जीवाश्म ईन्धनबाट प्राप्त ऊर्जाको अंशमा कम वा कम कुनै परिवर्तन भएको छैन ।’

जीवाश्म इन्धनको प्रयोग समान छैन

प्रतिवेदनले यो पनि देखाउँछ कि जीवाश्म इन्धनको प्रयोग विश्वभर एक समान छैन । उदाहरणको लागि, युरोपमा जीवाश्म ईन्धन खपत को प्रवृत्ति परिवर्तन भएको देखिन्थ्यो । औद्योगिक क्रान्तिपछि पहिलो पटक यहाँ जीवाश्म इन्धनबाट प्राप्त ऊर्जाको स्तर ७० प्रतिशतभन्दा कम थियो ।

यसको एउटा कारण युक्रेनमा रुसको आक्रमणपछि रुसी ग्यासको खपतमा आएको कमी हो । जर्मनीको कार्बन उत्सर्जन सात दशकमा सबैभन्दा कम थियो र कम कोइला खपतले यसमा ठूलो भूमिका खेलेको थियो । अमेरिकामा पनि कोइलाको प्रयोगमा १७ प्रतिशतसम्मको गिरावट देखिएको छ ।

उही समयमा, भारत जस्ता द्रुत विकासशील देशहरूमा जीवाश्म इन्धनको प्रयोग बढेको छ । भारतमा कोइलाको प्रयोगमा उल्लेख्य वृद्धि भएको छ र जीवाश्म इन्धनको कुल खपत आठ प्रतिशतले बढेको छ । भारतमा बढेको उर्जाको मागको लगभग सम्पूर्ण भाग जीवाश्म ईन्धनमा आधारित उर्जाबाट पूरा भएको थियो । चीनमा सौर्य र वायु उर्जाको क्षेत्रमा धेरै काम भएको भए पनि यहाँ जीवाश्म इन्धनको खपत पनि २०२३ मा ६ प्रतिशतले बढेको छ ।

यद्यपि विज्ञहरूले नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूमा चीनको ठूलो लगानीमा ठूलो सम्भावना देख्छन् । केपीएमजीका साइमन वेर्ली भन्छन् कि चीन एक्लैले विश्वको बाँकी भागले मिलेर निर्माण गरिरहेको भन्दा धेरै नवीकरणीय ऊर्जा पूर्वाधार निर्माण गरिरहेको छ । सन् २०३० अगाडि नै स्वच्छ ऊर्जा स्रोतबाट बिजुलीको बढ्दो माग पूरा गर्न चीन सफल हुने विज्ञहरूको विश्वास छ ।

गत वर्ष दुबईमा भएको कोप २८ जलवायु सम्मेलनमा हाम्रो भविष्यमा जीवाश्म इन्धनको भूमिका र स्थान मुख्य मुद्दा थियो । जीवाश्म इन्धनको प्रयोगलाई क्रमशः घटाउँदै लैजानेसँगै न्यून उत्सर्जनका स्रोतबाट पनि ऊर्जा आपूर्ति बढाउन आवश्यक रहेको विज्ञहरू बताउँछन् । अनुवाद गरिएको