काठमाडौं । विश्वमै गार्मेन्ट उद्योगका लागि परिचित बंगलादेशमा अत्याधिक गर्मीका कारण समस्या उत्पन्न भएको छ । बंगलादेशमा चार लाखभन्दा बढी गार्मेन्ट कारखानाका कामदारसहित विभिन्न कारखानामा काम गर्ने मानिसले विभिन्न समस्या भोगिरहेका छन् । यी कर्मचारीमध्ये ६० प्रतिशत महिला छन् ।

संयुक्त राष्ट्रसंघको एक प्रतिवेदनका अनुसार कारखानाहरूमा काम गर्ने दुई तिहाइभन्दा बढी कामदारहरू, विशेष गरी कपडा कारखानाहरूले यस गर्मीमा अत्यधिक गर्मीको सामना गर्नुपरेको थियो ।२२ वर्षीया आयशा तालुकदार तनिसा ढाकाको एउटा जिन्स कारखानामा टेलरको काम गर्छिन् । यो कारखानाले पश्चिमी ब्रान्डका कपडा बनाउँछ । बंगलादेशको ७० वर्षको इतिहासमा यति तीव्रता र लामो अवधिको गर्मीको लहर कहिल्यै आएको थिएन । ‘हामीमध्ये केही केटीहरू बिरामी परेका छौं । गर्मीले उनीहरूलाई वाकवाकी वा बेहोसी महसुस गराउँछ,’ आयशा तालुकदारले थमसन रोयटर्स फाउन्डेसनलाई बताइन् ।

गर्मीले उद्योगलाई क्षति

एड्रियन अर्शट–रकफेलर फाउन्डेशन रिजिलेन्स सेन्टर द्वारा प्रकाशित अनुसन्धान प्रतिवेदन अनुसार बंगलादेशले अत्यधिक गर्मीका कारण वार्षिक ६ अर्ब डलर (करीब १० खर्ब रुपैयाँ नेपाली रुपैयाँ) को श्रम उत्पादकत्व गुमाउँदैछ । संयुक्त राष्ट्रसंघको अप्रिलमा एउटा प्रतिवेदनले विश्वभरका दुई तिहाइभन्दा बढी कामदारहरूले काममा चरम गर्मीको सामना गर्ने गरेको बताएको थियो ।

बंगलादेश इन्स्टिच्युट अफ लेबर स्टडीजका उपनिर्देशक मनिरुल इस्लाम भन्छन्, ‘उष्णता कपडा उद्योगका लागि गम्भीर पेशागत खतरा हो ।’ इस्लामले ४ सय भन्दा बढी कामदारहरूको सर्वेक्षण गरे र भने कि पाँच मध्ये एकजना कामदारले गर्मीको कारण सबैभन्दा तातो महिनाहरूमा कम्तिमा एक पटक बिरामी बिदामा जानुपरेको थियो । ३२ प्रतिशत कामदारको अत्यधिक गर्मीका कारण काम गर्ने क्षमता घटेको उनले बताए ।

काममा गर्मीको प्रभाव

केही ठूला कपडा उत्पादकहरूले आफ्ना कामदारहरूलाई गर्मीबाट जोगाउन कदमहरू चालिरहेका छन् । तर, श्रम अधिकारकर्मीहरू भन्छन् कि आपूर्तिकर्ताहरू, ब्रान्डहरू र सरकारबाट कामदारहरूको स्वास्थ्य जोगाउन र उत्पादकत्व बढाउन धेरै पैसा र प्रतिबद्धता आवश्यक छ । कलकारखाना चिसो राखेर मात्र कामदारको सुरक्षा हुँदैन । बंगलादेश जस्तो देशमा, कामदारहरूले आफ्नो कार्यस्थलमा पुग्न चर्को गर्मीमा लामो दूरीको यात्रा गर्नुपर्छ जहाँ सार्वजनिक यातायातका विकल्पहरू सीमित छन् र धेरै मानिसहरू साना र साँघुरो घरहरूमा बस्छन् ।

कार्यस्थलहरूमा, यी कामदारहरूले प्रायः साझा किचन, शौचालय र बाथरूमहरू प्रयोग गर्नुपर्छ । बंगलादेशको कपडा उद्योगमा काम गर्ने श्रमिकहरूले प्रतिमहिना औसत ११३ डलर (लगभग १६ हजार रुपैयाँ) कमाउँछन् । यति सीमित आम्दानीका कारण महँगो वातानुकूलित प्रणाली र जेनेरेटर यी कामदारहरूको पहुँचभन्दा टाढा छन् । गर्मीमा विद्युत कटौती बंगलादेशको अर्को समस्या हो ।

कामदारका लागि राम्रो व्यवस्था आवश्यक

ग्लोबल वर्कर डायलग (जिडबलुडी) का कार्यकारी निर्देशक गाय स्टुअर्टले कारखानाका कामदारहरूको अवस्थाको नियमित रूपमा सर्वेक्षण गर्छन् । उनी भन्छन् कि कारखानाहरू चिसो राख्नाले कामदारहरूलाई उनीहरूको आवागमनमा वा घरमा जहाँ धेरै मानिसहरू साना, भीडभाड घरहरूमा बस्छन् सुरक्षित गर्दैन । ऊर्जा प्रविधि कम्पनी ग्रिट टेक्नोलोजीज लिमिटेडका अपरेसन प्रमुख सुदीप पलले कारखानाहरूलाई जलवायु चुनौतीहरू सामना गर्न मद्दत गर्न वर्षौं बिताएका छन् । उनले सरल, सस्तो कदमले परिवर्तन ल्याउन सक्ने बताए । पलले भने कि यसमा ८ बजेको सट्टा बिहान ६ बजे सुरु हुने सिफ्टहरू सञ्चालन गर्ने जसले कामदारहरूले दिउँसोको गर्मीको चरमअवस्थामा भन्दा पहिले खाजा खान जान सक्छन्, उनीहरूलाई घर फर्किदा हल्का सुती कपडा र सेतो छाताहरू उपलब्ध गराउनेजस्ता विकल्प छन् ।

गर्मीबाट बच्नका लागि कारखानामा कुलर जडान गर्न सकिने उनको भनाइ छ । संयुक्त राष्ट्रसंघको अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनको गत महिनाको प्रतिवेदनअनुसार अत्याधिक गर्मीका कारण कार्यस्थलमा हुने चोटपटकका कारण हरेक वर्ष करिब १९ हजार मानिसको मृत्यु हुने गरेको छ भने करिब २ करोड ६२ लाख मानिस कार्यस्थलको तापक्रमका कारण मृगौला रोगबाट पीडित हुने गरेका छन् । अनुवाद गरिएको