काठमाडौं । फुकुशिमा दुर्घटनापछि धेरै देशले आणविक ऊर्जा संयन्त्रको प्रवद्र्धन गर्नु मूर्खतापूर्ण ठाने । तर फेरि एकपटक परमाणु ऊर्जालाई सबैभन्दा स्वच्छ र भरपर्दो विकल्पको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । बेल्जियमको राजधानी ब्रसेल्समा ३० देशका नेता तथा प्रतिनिधिको बैठक बस्दैछ । उद्देश्य परमाणु ऊर्जाको लागि समर्थन जुटाउनु हो । आणविक उर्जाका समर्थकहरुले जलवायु परिवर्तनसँग जुध्न यो प्रविधिको पूर्ण उपयोग गर्न आवश्यक भएको दाबी गरिरहेका छन् ।

सन् २०११ मा जापानको फुकुसिमा दाइची आणविक उर्जा केन्द्रमा भएको प्रकोपपछि केही देशले आणविक ऊर्जालाई सदाका लागि अलविदा भनेका थिए । तर फेब्रुअरी २०२२ मा सुरु भएको युक्रेन युद्धले यो निर्णयलाई हल्लाएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी (आइइए ) प्रमुख राफेल ग्रोसी भन्छन्, ‘हामीले आणविक ऊर्जाको सहभागिता बढाउन हरसम्भव प्रयास गर्नुपर्छ ।’

युक्रेन युद्ध अघि, अधिकांश युरोपेली देशहरू तेल र ग्यास आपूर्तिको लागि रूसमा निर्भर थिए । युरोपेली देशहरूले रूसबाट ठूलो मात्रामा इन्धन आयात गरेर मस्कोलाई आर्थिक रूपमा बलियो बनाए । यही नाफाका कारण रुसले आफ्नो सैन्य शक्ति धेरै गुना बढाएर युक्रेनमाथि आक्रमण गर्यो । विगत दुई वर्षदेखि युरोपेली देशहरूले आर्थिक र रणनीतिक रूपमा आत्मनिर्भर बन्नका लागि यो निर्भरता घटाउने प्रयास गरिरहेका छन् ।

जलवायु लक्ष्य र स्वच्छ ऊर्जा

आइइएका कार्यकारी निर्देशक फातिह बिरोल तर्क गर्छन् कि ‘आणविक ऊर्जा बिना हामीसँग समयमै जलवायु लक्ष्यमा पुग्ने कुनै सम्भावना छैन । नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरू, विशेष गरी सौर्य र वायु ऊर्जाले बिजुली उपलब्ध गराउन ठूलो भूमिका खेल्नेछ, तर हामीलाई विशेष गरी नवीकरणीय ऊर्जाको धेरै सम्भावना नभएका देशहरूमा परमाणु ऊर्जा पनि चाहिन्छ ।’

हाल विश्वमा परमाणु रिएक्टरबाट उत्पादन हुने बिजुलीको मात्रा करिब १० प्रतिशत छ । फ्रान्स युरोपमा सबैभन्दा ठूलो आणविक ऊर्जा उत्पादन गर्ने देश हो । त्यहाँको कुल विद्युत उत्पादनमा आणविक ऊर्जाको हिस्सा दुई तिहाइ छ । फ्रान्सेली राष्ट्रपति इमानुएल म्याक्रोनले ब्रसेल्समा भने, ‘हामी सिओटु उत्सर्जनको बारेमा बढी चिन्तित हुनुपर्छ किनभने यसले तपाईंको र मेरो स्वास्थ्यमा हरेक दिन प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ’ म्याक्रोनका अनुसार, ‘कोइला र ग्यासबाट छुटकारा पाउनु र आणविक ऊर्जा र नवीकरणीय ऊर्जातर्फ अघि बढ्नु हाम्रो प्राथमिकता हुनुपर्छ ।’

आणविक ऊर्जासँग सम्बन्धित चिन्ताहरू

सन् १९८६ मा युक्रेनको चेरनोबिलमा भएको आणविक उर्जा प्लान्टको विपत्तिलाई बैठकमा उल्लेख गरिएन । बैठक भइरहेको आणविक प्लान्ट नजिकै वातावरणीय कार्यकर्ताहरूले पनि आणविक ऊर्जाको विरोध गर्दै आएका थिए । आलोचकहरूका अनुसार आणविक उर्जा केन्द्र बनाउन लामो समय र धेरै पैसा लाग्छ । दुर्घटनामा विकिरण रोक्न गाह्रो हुन्छ । यसका साथै यहाँबाट निस्कने रेडियोधर्मी आणविक फोहोरको व्यवस्थापन पनि स्थायी टाउको दुखाइको विषय बनेको छ ।

पर्यावरण संगठन ग्रीनपीसका लोरेली लिमोसिन भन्छिन्,‘सरकारहरूले आणविक ऊर्जाको परी कथा भन्दा पनि नवीकरणीय ऊर्जाको विकास, ऊर्जा बचत, आवास किफायती र सार्वजनिक यातायातमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ ।’ हाल विश्वभर करिब ४४० आणविक ऊर्जा संयन्त्रहरू छन् । अमेरिका, चीन, फ्रान्स र रुस सबैभन्दा धेरै आणविक ऊर्जा उत्पादन गर्ने देशहरूमा शीर्ष स्थानमा छन् । भारत १२ नम्बरमा छ । भारतको बिजुली ग्रिडमा आणविक उर्जाको हिस्सा ३.१ प्रतिशत छ जसमा २३ परिचालन संयन्त्रहरू छन् । अनुवाद गरिएको