काठमाडौं । दुई वर्ष पहिले, २०२१ मा इयूले विकासशील देशहरू र उदीयमान बजारहरूमा लगानी गर्न आफ्नो ‘ग्लोबल गेटवे’ योजना सुरु गर्यो । गत महिना, इयूले यस योजनाको बारेमा पहिलो ग्लोबल गेटवे फोरमको आयोजना गर्यो । यसको उद्देश्य साझेदारहरूसँग यस योजनाको विकासको बारेमा जानकारी लिने, उनीहरूलाई अझ राम्रो गर्न उत्प्रेरित गर्ने, पारस्परिक सहयोगलाई सुदृढ गर्ने र नयाँ परियोजनाहरूमा छलफल गर्ने थियो ।

वास्तवमा, इयूले चीनको बेल्ट एण्ड रोड इन्फ्रास्ट्रक्चर इनिसिएटिभ (बिआरआई) सँग प्रतिस्पर्धा गर्न आफ्नो विश्वव्यापी लगानी योजना सुरु गरेको थियो । कतिपयले चीनको योजनालाई नयाँ सिल्क रोड पनि भनेका छन् । विगत १० वर्षमा चीनले संसारभरका पूर्वाधार परियोजनाहरूमा करिब ९०० अर्ब युरो (९४८ बिलियन डलर) लगानी गरेको छ । जबकि ईयूले सन् २०२७ सम्ममा केही देशमा ३०० अर्ब युरो मात्र लगानी गर्ने योजना बनाएको छ । इयू को ग्लोबल गेटवे योजनामा लगभग टण् साझेदारहरू छन् । जबकि चीनसँग १५० भन्दा बढी साझेदार छन् ।

अक्टोबर २५ मा ब्रसेल्समा भएको फोरमको उद्घाटनमा युरोपेली आयोगका अध्यक्ष उर्सुला भोन डे लेनले भनिन, ‘देशहरूलाई राम्रो विकल्प उपलब्ध गराउने उद्देश्यले ग्लोबल गेटवे सुरु गरिएको हो । ईयूको योजना चीनको भन्दा बढी निष्पक्ष छ । र त्यहाँ कर्मचारीतन्त्रको प्रभाव कम छ । विश्वका धेरै देशहरूमा लगानीका विकल्पहरू धेरै सीमित छन् । एकै समयमा, त्यहाँ लगानी धेरै उच्च लागतको साथ आउँछ । जब हाम्रा साथीहरूले राम्रो सहयोग गर्छन्, हाम्रो आपसी सम्बन्ध पनि बलियो हुन्छ । हामी सबै सफल हुन्छौं । किनकि युरोपले आफ्ना साझेदारहरूसँग मिलेर काम गर्न रोजेको छ ।’

बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ अन्तर्गत चीनले विश्वभर आफ्नो पहुँच विस्तार गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । यसको जवाफमा, युरोपेली संघले ग्लोबल गेटवे योजना सुरु गरेको छ । आखिर, यी दुई योजनाहरू एकअर्काबाट कति फरक छन् ?

ईयूको योजना चीनको जस्तै यातायात र पूर्वाधारमा केन्द्रित छैन । चीनले रेलमार्ग विस्तार, सडक सञ्जाल र बन्दरगाह निर्माणमा ठूलो लगानी गरेको छ । यसले चीनबाट सामान र कन्टेनरको ढुवानीमा मद्दत गर्दछ । उही समयमा, युरोपेली संघले ऊर्जा, चिकित्सा र शिक्षा जस्ता क्षेत्रमा हरित र दिगो परियोजनाहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न ग्लोबल गेटवे योजना सुरु गरेको बताएको छ । यस योजनाको पहिलो प्रमुख परियोजना अन्तर्गत, २०२२ मा घाना, रुवाण्डा, सेनेगल र दक्षिण अफ्रिकामा खोप निर्माण केन्द्रहरू स्थापना गरिएको थियो । हाल, ९० ग्लोबल गेटवे परियोजनाहरू चलिरहेका छन्, जसमा ६६ बिलियन यूरो लगानी गरिएको छ । ब्रसेल्समा भएको फोरममा अन्य धेरै सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको थियो । तर, यो सम्मेलनमा केही देशका राष्ट्रप्रमुख मात्रै सहभागी थिए ।

बंगलादेशकी प्रधानमन्त्री शेख हसिनाले आफ्नो देशमा नवीकरणीय ऊर्जा विकास गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेकी छन् । उही समयमा, भियतनामका उपप्रधानमन्त्री ट्रान होङ हाले हरित ऊर्जा संक्रमणको सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे । इयूले एशियाई र अफ्रिकी देशहरूसँग खनिज र दुर्लभ पृथ्वी धातुहरूको लागि धेरै सम्झौताहरू हस्ताक्षर गर्ने आशा गर्दछ । बंगलादेशकी प्रधानमन्त्री शेख हसिना ब्रसेल्समा भएको फोरममा सहभागी हुने केही राष्ट्र प्रमुखमध्ये एक थिइन् ।

निजी लगानीकर्ताहरूको लागि अवसर

युरोपेली आयोग र लक्जेम्बर्गमा आधारित युरोपेली लगानी बैंक (इआइबी) ले लगानीको लागि कोष प्रदान गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । तिनीहरू सम्भावित ग्लोबल गेटवे परियोजनाहरूको लागि सबै आवदेनहरु जाँच गर्छन् । यद्यपि, निजी युरोपेली कम्पनीहरूबाट पनि ठूलो लगानीको अपेक्षा गरिएको छ । यी कम्पनीहरुको शेयर चिनियाँ कम्पनीहरुको भन्दा धेरै छ । ब्रसेल्समा उर्सुला भोन डे लेनले भनिन्, “हामी युरोपका ठूला कम्पनीहरूको आर्थिक शक्तिलाई परिचालन गर्दैछौं । सार्वजनिक–निजी टिमवर्क यो योजनाको सार हो । सरकारी लगानी, प्रशिक्षण, राम्रो नियम र नियमहरूको सहयोगले हामी निजी लगानीकर्ताहरूलाई मद्दत गर्न सक्छौं । हामी उनीहरूलाई भविष्यमा यी महत्वाकांक्षी योजनाहरूबाट कति लाभ लिन सक्छौं भन्न सक्छौं ।

युरोपेली बजारमा प्रभुत्व जमाउने जर्मन मेकानिकल इन्जिनियरिङ कम्पनीहरूले ग्लोबल गेटवे योजनालाई स्वागत गरेका छन् र यसको हिस्सा बन्न चाहन्छन् । जर्मनी र युरोपमा मेसिनरी र उपकरण उत्पादन उद्योगको सबैभन्दा ठूलो नेटवर्क संगठन भिडिएमएका उलरिख अखरमानले परियोजनाहरू द्रुत रूपमा सुरु गर्नुपर्ने बताए ।

उनले भने, ‘इयूले आफ्ना सिद्धान्तहरू कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । परियोजनाहरू पारदर्शी बनाउनुपर्छ, भ्रष्टाचार रोक्नको लागि कदम चाल्नु पर्छ र लगानीको प्रतिफलको अनुमान प्रदान गर्नुपर्छ । साथै, अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त प्राविधिक मापदण्डहरू लागू गर्नुपर्छ । इयूले चिनियाँ बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभलाई थप पारदर्शी, जवाफदेही र दिगो बनाउन वैकल्पिक प्रस्ताव गर्नुपर्छ । ।’

हङकङबाट प्रकाशित अङ्ग्रेजी अखबार द साउथ चाइना मर्निङ पोस्टले भर्खरै एउटा लेखमा चीनले युरोपेली कम्पनीहरूको निर्णयलाई अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभाव पार्न सक्ने सुझाव दिएको थियो । सेप्टेम्बरदेखि इयूले ग्लोबल गेटवे योजनामा संलग्न ठूला कम्पनीहरूको समूहसँग सल्लाह मागेको छ । यी कम्पनीहरूमा साइमेन्स, भोल्भो, अल्सटाम र मेस्र्क समावेश छन् । यी कम्पनीहरू चीनसँग पनि व्यापारिक रूपमा आबद्ध छन् । चिनियाँ कम्पनीहरूको पोर्तुगाली ऊर्जा कम्पनी ईडीपी र पोर्ट अफ एन्टवर्पमा प्रमुख लगानी हिस्सा, जुन सल्लाहकार बोर्डमा पनि बस्छन् ।

देशहरू दुवै योजनामा सामेल हुन सक्छन्

युरोपेली आयोगका अधिकारीहरूले भने कि ग्लोबल गेटवे विशेष योजना होइन । यसको लक्ष्य चीनको चंगुलबाट मुक्त हुनु हो, तर पूर्ण रूपमा अलग हुनु होइन । ग्लोबल गेटवेमा सामेल हुने देशहरू पनि चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभमा सहभागी हुन सक्छन् । बंगलादेश र सर्बिया पनि अन्य देशहरू मध्ये छन् जुन दुवै योजनाहरूमा सहभागी छन् ।

गत हप्ता बेइजिङमा भएको बेल्ट एण्ड रोड शिखर सम्मेलनमा १० हजार प्रतिनिधि सहभागी भएका थिए । यसमा चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीले युरोपेली योजनासँग काम गर्ने कल्पना गर्न सक्ने बताएका थिए । उनले यस प्रतियोगितालाई ‘सकारात्मक दृष्टिकोण’बाट हेर्नुपर्ने बताए । साथै, ‘चीन र पश्चिमी देशहरू दुवैको हितका लागि यी योजनाहरूलाई एकसाथ जोड्ने इच्छा व्यक्त गरे ।’

मानव अधिकारमा आधारित वित्तीय र आर्थिक प्रणालीको वकालत गर्ने ब्रसेल्सस्थित नेटवर्क फर डेट एण्ड डेभलपमेन्टका निर्देशक जीन साल्दान्हाले ग्लोबल गेटवेले मानवअधिकार, सुशासन र त्यस्ता अन्य मापदण्डहरूमा पर्याप्त जोड नदिने बताए । उनले प्रश्नको स्वरमा सोधे, ‘यो बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभबाट कत्तिको फरक छ ? अन्ततः परिणाम यो हो कि युरोपले चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न खोजिरहेको छ र अरू केही छैन । तर भविष्यमा दुई बीच फरक के भन्ने स्थिति स्पष्ट हुनेछ ।’ अनुवाद गरिएको