काठमाडौं । संसारको सबैभन्दा महँगो धातु कुन हो ? धेरैको जवाफ सुन वा चाँदी हुन सक्ला । तर, सुन चाँदी नभएर त्यो धातुको नाम रोडियम हो । सन १८०० को क्रिसमसको पूर्वसन्ध्यामा बेलायतका वैज्ञानिक विलियम हाइड वोलास्टनले नुभा ग्रानाडा (आजको कोलम्बिया) बाट लगभग शुद्ध प्लेटिनम अयस्कको एक टुक्रा तस्करी गरे । उनी विश्वस्त थिए कि उनले नयाँ रासायनिक प्रक्रिया सिर्जना गर्न सक्नेछन् जसले ठोस अयस्कलाई लचिलो प्लेटिनममा परिणत गर्नेछ । तर, उनले ल्याएको नमूना नयाँ र दुर्लभ धातु थियो ।

जसकोे नाम रोडियम हो र रासायनिक प्रतीक ‘आरएच’ र परमाणु संख्या ४५ हो । तस्करी गरिएको प्लेटिनम अयस्कको टुक्रा प्रयोग गरेर वोलास्टनले अघिल्लो वैज्ञानिकहरूले गर्न नसकेको काम गरे । उनले प्लेटिनमलाई पृथक गर्ने र यसलाई लचिलो बनाउने रासायनिक प्रक्रिया पत्ता लगाए । यो प्रयोगपछि उनले घुलनशील र गैर–घुलनशील अवशेषहरू फेला पारे । घुलनशील घोलको अवक्षेपण गरेपछि उनले रातो रंगको नुन बाँकी रहेको भेट्टाए ।

यसरी रोडियम पत्ता लाग्यो

प्लेटिनमले यस प्रकारको रातो नुन समावेश गर्दैन । त्यसपछि वोलास्टनले स्वीकार गरे कि भित्र केहि अन्य पनि थियो । सन १८०३ र १८०४ मा उनले प्लेटिनम अयस्कबाट दुई नयाँ धातुहरू खोज्ने घोषणा गरे । उनले एउटालाई प्यालेडियम र अर्कोलाई रोडियम नाम दिए । रोडियम एक धेरै चम्किलो धातु हो, जसमा खिया लाग्दैन । यो अटोमोबाइल, गहना, रासायनिक र विद्युतीय क्षेत्रमा प्रयोग गरिन्छ । यस धातुको कमीले यसलाई मूल्यवान बनाउँछ ।

रोडियमको मूल्य कति छ ?

कार उत्पादन क्षेत्रमा यसको दुर्लभता र उच्च मागले मूल्य बढेको विज्ञहरू बताउँछन् । पछिल्ला वर्षहरूमा यसको मूल्य बढेको छ । रोडियमको मूल्य प्रति ग्राम साढे १७ हजार रुपैयाँ छ । अहिले १० ग्राम सुनको भाउ ९१ हजारको हाराहारीमा रहे पनि १० ग्राम रोडियम किन्न १ लाख ७० हजार तिर्नुपर्छ । रोडियम यसको शुद्ध रूप मा पाइँदैन तर, प्लेटिनम, तामा र निकल परिष्कृत गरेपछि पाइन्छ । अनुवाद गरिएको