काठमाडौ । भारत र क्यानडाबीचको सम्बन्धमा तनाव बढ्दै गएको छ । जी२० पछि खालिस्तानलाई लिएर दुई देशबीच फेरि विवाद सुरु भएको छ । जी२० पछि क्यानाडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडो क्यानडा फर्कने बित्तिकै उनले भारतसँगको व्यापारिक मिसन रोक्ने घोषणा गरेका छन् ।

कुनै कारणविना उनले यो व्यापार सन्धि स्थगित गर्ने निर्णयको घोषणा गरेको भारतले बताइरहेको छ । क्यानडाको रवैया यस्तै रह्यो भने दुई देशबीचको व्यापारमा असर पर्ने स्पष्ट छ । क्यानडाको मनोवृत्तिले भारतसँगको व्यापार प्रभावित भएमा क्यानडा र भारतको अर्थतन्त्रमा असर पर्ने निश्चित छ ।

भारत र क्यानडाबीचको व्यापार सम्बन्ध अहिलेसम्म राम्रो रहेको छ । भारत क्यानडाको १० औं व्यापारिक साझेदार भएको छ । दुई देशबीचको आयात–निर्यात लगभग बराबर छ । आर्थिक वर्ष २०२३ मा भारतले क्यानडामा ४ अर्ब ११ करोड डलर सामान निर्यात गरेको थियो । जबकि क्यानडाबाट भारतको आयात ४ अर्ब १७ करोड डलरभन्दा अलि कम भएको छ । आर्थिक वर्ष २०२१–२२ मा दुई देशबीच ७ अर्ब डलरको व्यापार भएको थियो । जहाँ आर्थिक वर्ष २०२२–२३ मा ८ अर्ब २८ करोड डलर (करीब ११ खर्ब रुपैयाँ) को व्यापार भएको थियो । तर, क्यानडा व्यापारका लागि भारतमा बढी निर्भर छ ।

भारतले क्यानडामा के निर्यात गर्छ ?

भारतले क्यानडामा हीरा, रत्न, बहुमूल्य पत्थर, औषधि, तयारी पोशाक, स्टिच नगरिएको कपडा, अर्गानिक रसायन, हल्का इन्जिनियरिङ सामान, फलाम र स्टिल निर्यात गर्छ। भारत र क्यानडाबीचको व्यापारमा सहजताका कारण भारतले त्यहाँ ठूलो लगानी गरेको छ । भारतमा ६०० भन्दा बढी क्यानेडियन कम्पनी काम गरिरहेका छन् । क्यानडासँगको सम्बन्ध बिग्रियो भने त्यहाँको रोजगारी र व्यापारमा पनि असर पर्नेछ । भारतले क्यानडाबाट कृषि र बागवानी उत्पादनहरू खरिद गर्छ ।

क्यानडामा, यो व्यवसाय प्रायः भारतीय मूलका पञ्जाबीहरूको प्रभुत्व छ । यदि दुई देशबीचको व्यापार प्रभावित भयो भने, यसको प्रत्यक्ष मार क्यानाडामा कृषि र बागवानी व्यवसायमा संलग्न व्यक्तिहरूलाई पर्नेछ । यो सन् २०१७ मा देखिएको छ, जब भारतले पहेंलो मटरको आयातलाई रोक्नको लागि ५० प्रतिशत कर बढाएको थियो ।

भारतले क्यानडाबाट के किन्छ ?

भारतले क्यानडाबाट दाल, न्युजप्रिन्ट, कोइला, मल, दाल, काठको पल्प र आल्मुनियम जस्ता सामान आयात गर्छ । विवाद बढेमा भारतले अन्य मित्र राष्ट्रबाट यी सामान आयात गर्न सक्छ । भारतले सबैभन्दा बढी दाल क्यानडाबाट खरिद गर्छ । उपभोग र उत्पादनको कुरा गर्ने हो भने भारतमा २३० लाख टन दाल खपत हुन्छ, जबकि उत्पादन कम हुन्छ । यस्तो अवस्थामा भारतले क्यानडाबाट खरिद गर्छ । तर, यसका लागि भारतसँग अन्य मित्र राष्ट्रहरूको विकल्प छ । भारत यी सामानहरूको लागि क्यानडामा निर्भर छैन् । विवाद बढ्यो भने यसले दुवैलाई असर गर्छ ।

विवाद के हो ?

सेप्टेम्बर ९ र १० मा भारत र क्यानडाबीच विवाद सुरु भएको थियो । क्यानडाका प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडो जी २० मा सहभागी हुन भारत आएका थिए । यसैक्रममा उनले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग भेट गरे । प्रधानमन्त्री मोदीले ट्रुडोसँग खालिस्तानी गतिविधिको मुद्दा उठाएका थिए । उनले ट्रुडोलाई क्यानडामा पृथकतावादी गतिविधि रोक्न पर्याप्त कदम चाल्न आग्रह गरे ।

ट्रुडो जी २० पछि दुई दिन भारतमा बसेका थिए। विमानमा प्राविधिक गडबडीका कारण उनी भारतमै बस्नुपरेको थियो । क्यानडा फर्किएपछि उनी निकै अपमानित भए । स्वदेश फर्कने बित्तिकै ट्रुडो आक्रामक देखिए र भारतले क्यानडाको घरेलु राजनीतिमा हस्तक्षेप गरेको आरोप लगाए । ट्रुडोले आतंकवादी हरदीप सिंह निज्जरको हत्याको मुद्दा पनि उठाए र हरदीप सिंह निज्जर क्यानडाको नागरिक भएको र उनको हत्या भारतले गरेको बताएपछि दुई देशबीचको विवाद बढ्दै गएको छ र अहिले एक अर्काका कुटनीतिज्ञ निकाला गगर्ने स्तरसम्म पुगेको छ । अनुवाद गरिएको