काठमाडौं । यस वर्षको जनवरीमा फौजी किराले भारतमा मकै बालीमा विनाश पारेको थियो । गत वर्षको सुरुमा अमेरिकी क्याटरपिलरले आक्रमण गरेको थियो । यस्ता आक्रमण बारम्बार हुने गर्दछ र सयौं एकडमा उभिएको बाली अचानक नष्ट हुन्छ । हालैको एक अनुसन्धानले देखाउँछ कि यी आक्रमणकारी कीराहरू, जसलाई एलियन प्रजाति भनिन्छ, तिनीहरूको जनसंख्या पहिलेको भन्दा छिटो बढ्दै गएको छ र मानिसहरू तिनीहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम नरहेको देखिएको छ ।

जसका कारण हरेक वर्ष करिब ४०० अर्ब डलर नोक्सान भइरहेको छ, जुन डेनमार्क वा थाइल्याण्डको सम्पूर्ण जीडीपी बराबर हो । संयुक्त राष्ट्र संघको जैविक विविधता महासन्धिका वैज्ञानिकहरूको प्यानलले यो अनुमानभन्दा धेरै नोक्सान भएको विश्वास गरेको छ । पूर्वी अफ्रिकाको भिक्टोरिया तालको पानी दूषित पार्नेदेखि प्रशान्त महासागरमा चराचुरुङ्गी नष्ट गर्ने सर्प र मुसा वा जिका भाइरस, डेंगु र येलो फिभरजस्ता रोग फैलाउने लामखुट्टेसम्म यी एलियन प्रजातिहरूले विश्वका प्रायः सबै भागमा विनाश मच्चाइरहेका छन् ।

हजारौं प्रजातिहरू, अनगिन्ती जीवहरू

पछिल्लो अनुसन्धानमा वैज्ञानिकहरूले ३७ हजार यस्ता हानिकारक कीराहरूको सूची बनाएका छन् । अनुसन्धानले देखाएको छ कि यी जीवहरू आफ्नो मूल स्थानबाट धेरै टाढा पुगेका छन् र तिनीहरूको जनसंख्या तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । सन १९७० को तुलनामा, यी एलियन प्राणीहरूले गर्दा हुने क्षति धेरै गुणा बढेको छ । ‘आर्थिक विस्तार, जनसंख्या र जलवायु परिवर्तनले यी कीट आक्रमणहरूको संख्या र प्रभाव दुवैलाई थप वृद्धि गर्नेछ,’ रिपोर्टले भन्छ । प्रतिवेदनका अनुसार विश्वका थोरै देशहरू यस्ता आक्रमणको सामना गर्न तयार छन् । १७ प्रतिशत देशहरूमा मात्रै यस्ता आक्रमणसम्बन्धी कानुन वा नीतिहरू छन् ।

यी कीराहरूलाई एलियन प्रजाति भनिन्छ किनभने तिनीहरूको उत्पत्ति कतै अन्य हुन्छ र तिनीहरू जानाजानी वा संयोगवश अन्य ठाउँहरूमा पुग्छन् । तर, रिपोर्टहरू भन्छन् कि जब यी कीराहरूले संसारको कुनै पनि भागमा आक्रमण गर्छन्, त्यो मानव गतिविधिहरूको कारण हो ।

वैज्ञानिकहरूले भनेका छन् कि यी प्रजातिहरूको द्रुत विस्तारले मानव गतिविधिहरूले प्राकृतिक प्रणालीलाई धेरै छिटो परिवर्तन गरेको प्रमाण हो । यी परिवर्तनहरूको कारण, पृथ्वी अब नयाँ भौगोलिक समय अवधिमा प्रवेश गरेको छ, जसलाई एन्थ्रोपोसिन नाम दिइएको छ ।

संसारभरका उदाहरणहरू

यी जीवहरूले गर्दा हुने क्षतिको एउटा ठूलो उदाहरण पूर्वी अफ्रिकाको लेक भिक्टोरिया हो, जुन कुनै समय ९० प्रतिशतसम्म लेउले ढाकिएको थियो । जसका कारण जलचर मात्रै नभई ट्राफिकदेखि जलविद्युत आयोजनासम्म सबैमा नोक्सानी भएको छ । यो मानिन्छ कि बेल्जियनहरूले यो कीरालाई रुवान्डामा ल्याएका थिए । रुवाण्डामा शासन गर्ने बेल्जियमका अधिकारीहरूले उनीहरूलाई आफ्नो घरको बगैंचामा उनीहरुलाई हुर्काएका थिए, जुन १९८० को दशकमा कागारा नदीमा पुग्यो ।

त्यसैगरी १९ औं शताब्दीमा बेलायतीहरू खरायो लिएर न्युजिल्यान्ड पुगेका थिए । तिनीहरूले शिकार र खानाको लागि खरायोहरू ल्याए, जसको जनसंख्या यति छिटो बढ्यो कि टापु राष्ट्रको लागि तिनीहरूलाई व्यवस्थापन गर्न गाह्रो भयो । त्यसपछि तिनीहरूलाई हटाउन ‘स्टोटा’ ल्याइयो । तर ती सिकारीहरूले खरायोको सट्टा साना स्थानीय चराहरू र किवीजस्ता सजिलो शिकारलाई लक्षित गरे । जसका कारण धेरै प्रजातिका पंक्षी लोप भएका छन् । अहिले न्युजिल्यान्डले यी जीवहरूलाई हटाउने अभियान चलाइरहेको छ ।

धेरै पटक, यी विदेशी प्रजातिहरू कुनै दुर्घटनाको कारण अन्य ठाउँहरूमा पुग्छन् । जसरी तिनीहरू कार्गो जहाजहरू मार्फत अन्य ठाउँहरूमा पुग्छन् । धेरै पटक पर्यटकको झोलामा विदेश पनि पुग्छन् । उदाहरणका लागि भूमध्यसागर अहिले विदेशी बोटबिरुवा र माछाले भरिएको छ । लायनफिश वा घातक लेउजस्ता जीवहरू लाल सागरबाट स्वेज नहर हुँदै भूमध्यसागरमा पुगेका थिए ।

लडाई कठिन

संयुक्त राष्ट्रसंघको प्रतिवेदनले विलुप्त वनस्पति र जनावरको प्रजातिको ६० प्रतिशत विनाशमा विदेशी कीराहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको उल्लेख गरेको छ । तिनीहरूले ग्लोबल वार्मिंग, प्रदूषण र इकोसिस्टम विनाश पनि निम्त्याएका छन् । उदाहरणका लागि, अमेरिकाको हवाईमा गत महिना जंगलमा लागेको आगोको प्रमुख कारण सुक्खा घाँस थियो, जुन दशकौंअघि गाईवस्तुहरूलाई खुवाउन आयात गरिएको थियो । अहिले त्यो घाँस नजिकैको खाली मैदानमा फैलिएको छ ।

गत वर्षको डिसेम्बरमा जैविक विविधताको संरक्षणका लागि विश्वव्यापी सन्धिमा हस्ताक्षर भएको थियो जसमा सन् २०३० सम्ममा विदेशी प्रजातिको संख्या आधा घटाउने लक्ष्य राखिएको थियो । यो विनाश रोक्न तीनवटा मुख्य उपाय हुनसक्ने प्रतिवेदनले जनाएको छ । पहिले संरक्षण, त्यसपछि जडदेखि नै र जब यी उपयाले पनि काम गर्दैनन् तब नियन्त्रण । यी जीवहरूलाई नष्ट गर्ने प्रयासहरू सामान्यतया असफल भएका छन् । उदाहरणका लागि, साना टापुहरूबाट मुसाहरू हटाउने प्रयासहरू लगभग असफल भएका छन् । अनुवाद गरिएको