काठमाडौं । गत हप्ता साउदी अरेबियाको राजधानी रियादमा भएको दुई दिने अरब–चीन व्यापार शिखर सम्मेलनले चीन र साउदी अरेबियाले १० अर्ब डलरको लगानी सम्झौताको घोषणा गर्दा शक्ति सन्तुलनमा परिवर्तन हुने संकेत देखायो । साउदी अरेबियाको सरकारी समाचार एजेन्सी एसपीएले उक्त सम्झौतामा प्रविधि, नवीकरणीय ऊर्जा, कृषि, घरजग्गा, खानी, पर्यटन र स्वास्थ्य सेवा जस्ता धेरै क्षेत्रहरूसँग सम्बन्धित करिब ३० सम्झौताहरू समावेश भएको बताएको छ ।

दशौं अरब–चीन व्यापार शिखर सम्मेलनमा चीनको सबैभन्दा ठूलो प्रतिनिधिमण्डल सहित २६ देशका ३,५०० भन्दा बढी व्यापारिक नेता, आविष्कारक र सरकारी अधिकारीहरूले भाग लिएका थिए । अहिलेसम्म साउदी अरेबिया मध्यपूर्वमा अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो साझेदार थियो तर चीनसँगको यो सम्झौताले अहिले यस क्षेत्रमा अमेरिकाको प्रभाव कमजोर हुँदै गएको देखाएको छ । वर्षौंको शत्रुताको बीचमा साउदी अरेबिया र इरानबीचको सम्झौतामा चीनले मध्यस्थता गरेको तीन महिनापछि नयाँ सहकार्य आएको हो । यमन र सिरियाबीच चलिरहेको प्रोक्सी युद्धमा साउदी अरेबिया र इरान एकअर्काको विरोधमा उभिएका छन् ।

विद्युतीय सवारी साधनमा सहकार्य

यो साउदी–चीन लगानीको आधा भन्दाबढी नगदसँग चिनियाँ लक्जरी इलेक्ट्रिक वाहन निर्माता ह्युमन होराइजन्सले साउदी अरेबियामा नयाँ कार उत्पादन सुविधाहरू निर्माण गर्नेछ । सम्झौताको सन्दर्भमा साउदी अरबका ऊर्जा मन्त्री राजकुमार अब्दुलाजिज बिन सलमानले प्रतिनिधिहरूलाई भने, ‘हामी चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न चाहँदैनौं, हामी चीनसँग सहकार्य गर्न चाहन्छौं ।’
चीन र साउदी अरेबियाको बढ्दो सम्बन्धलाई लिएर पश्चिमाहरूको आशंकालाई कम गर्दै उनले भने, ‘वास्तवमा मैले यी कुरालाई बेवास्ता गर्छु । एक व्यापारीको हैसियतमा… तपाईं जहाँ जानुहुन्छ, त्यहाँ जानुहोस् तपाईंले अवसरहरू पाउनुहुनेछ ।’ केही दिनअघि अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले साउदी अरबका विदेशमन्त्रीलाई चीनसँगको तनावका बीच अमेरिकाले साउदी अरेबियालाई आफ्नो अडान लिन दबाब नदिएको बताएका थिए ।

अमेरिका र चीनबीचको भूराजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीलाई सङ्केत गर्दै साउदी नेताहरूले उनीहरू यस ‘शून्य–सम खेल’ मा पर्न नचाहेको बताउँछन् । विश्लेषकहरू पनि विश्वास गर्छन् कि साउदी अरेबियाले यी परिस्थितिहरूलाई आफ्नो फाइदाको लागि प्रयोग गर्न सक्छ । युएस नेशनल वार कलेजको राष्ट्रिय सुरक्षा रणनीति विभागका एसोसिएट प्रोफेसर डन सी.मर्फी भन्छन्, ‘मध्य पूर्वका देशहरूमा चीनको बढ्दो प्रभावका कारण यी देशहरूले अमेरिकासँग थप बार्गेनिङ पावर पाइरहेका छन् । यद्यपि मलाई लाग्दैन कि यी देशहरू पनि आशामा छन् कि अमेरिकाले उनीहरूलाई जस्तो सुरक्षा दिन्छ, चीनले पनि गर्नेछ, यसलाई चीनको आर्थिक र राजनीतिक उपस्थितिका रूपमा मात्र हेरिनुपर्छ ।’

ऊर्जा व्यापारदेखि भिजन २०३० सम्म

चीन र साउदी अरबबीच दशकौंदेखि बलियो आर्थिक सम्बन्ध छ र यो साउदी अरबको तेलको लागि चीनको अतृप्त भोकको कारण हो । साउदी अरबको सरकारी तथ्यांकअनुसार सन् २०२२ मा दुई देशबीच १०६ अर्ब डलरभन्दा बढीको व्यापार भएको थियो जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा ३० प्रतिशतले बढी हो । यसको तुलनामा अमेरिकासँग साउदी अरबको व्यापार ५५ अर्ब डलर मात्रै थियो ।

चीनले आफ्नो आवश्यकताको आधा तेल मध्यपूर्वबाट आयात गर्छ र यसैले साउदी अरेबिया र इरानबाट तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता हो । साउदी अरेबियाले भिजन २०३० योजनामार्फत ऊर्जा उत्पादनमार्फत आफ्नो अर्थतन्त्रलाई विविधीकरण गर्ने प्रयास गरिरहेको छ र यसका लागि चिनियाँ कम्पनीहरू ठूला पूर्वाधार निर्माण सम्झौताका लागि तयार छन् । चिनियाँ कम्पनीले मक्कामा लाइट रेल प्रणाली निर्माण गरिसकेको छ, जसका कारण विश्वभरबाट यस पवित्र सहरमा आउने लाखौं मानिस लाभान्वित भइरहेका छन् । यो १८ किलोमिटर लामो लाइनमा नौ स्टेशनहरू छन् र यो मध्यपूर्वमा चिनियाँ कम्पनीले निर्माण गरेको पहिलो रेलवे लाइन हो ।

मार्चमा, मध्य पूर्वमा चीनको प्रभाव प्रदर्शनमा थियो जब साउदी अरेबिया र इरानले सात वर्षको शत्रुताको अन्त्य गर्दै सम्बन्ध सुधार गर्न अचम्मको सम्झौता गरे । यी दुई देशबीचको शत्रुताको अन्त्यको असर सिरिया र यमनमा पनि परेको थियो र दुवैले आफ्नो सम्बन्ध पुनस्र्थापनातर्फ पनि कदम चालेका थिए । अमेरिकाले यसको आलोचना गरिरहेको छ । यति मात्र होइन, प्यालेस्टिनी नेता महमूद अब्बास बेइजिङ पुग्दा अमेरिकाका लागि अर्को लज्जास्पद अवस्था सिर्जना भएको छ । उनी हाल बेइजिङमा छन् । प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच लामो समयदेखि रोकिएको शान्ति वार्ता पुनः सुरु गर्न चीनले सहयोग गर्ने इच्छा व्यक्त गरेपछि अब्बासको भ्रमण भएको हो ।

यसैबीच सन् २०१८ मा इस्तानबुलस्थित साउदी दूतावासभित्र अमेरिकामा रहेका पत्रकार जमाल खशोग्गीको हत्या भएपछि अमेरिका र साउदी अरेबियाको सम्बन्धमा तिक्तता आउन थाल्यो । त्यसपछि, जो बाइडेन २०२१ मा अमेरिकी राष्ट्रपति बने र खशोग्गीको हत्यालाई साउदी युवराज मोहम्मद बिन सलमानले अनुमोदन गरेको अमेरिकी गुप्तचर मूल्याङ्कनसँगै दुई देशबीचको सम्बन्ध थप बिग्रियो । तर, राजकुमार मोहम्मद बिन सुल्तानले यो रिपोर्टलाई अस्वीकार गरेका छन् । यमनको विनाशकारी द्वन्द्व, मानव अधिकार र तेलको मूल्यमा साउदीको हस्तक्षेपले सम्बन्धमा खाडल बढाएको छ ।

ब्रिक्स प्रतिद्वन्द्वी र डि-डलरीकरण

यति मात्र होइन साउदी अरेबियासँगै युएई, इजिप्ट, बहराइन र इरान पनि चीनको नेतृत्वमा रहेको ब्रिक्स नामक भूराजनीतिक समूहको हिस्सा बन्न इच्छुक छन् । यद्यपि रुस, भारत, ब्राजिल र दक्षिण अफ्रिका पनि यो ब्लकमा परेका छन् । जसका कारण पनि अमेरिकाले यस क्षेत्रमा प्रतिस्पर्धा गरिरहेको छ । युक्रेन युद्धपछि रुसमाथि पश्चिमी मुलुकले लगाएको प्रतिबन्धका कारण रुसको केन्द्रीय बैंकमा राखिएको करिब ३ सय अर्ब अमेरिकी डलरको विदेशी सञ्चिति जफत भएको थियो । यसका कारण धेरै गैर–पश्चिमी धनी देशहरूले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा अमेरिकी डलर र अमेरिकी बैंकिङ प्रणालीमाथिको निर्भरता घटाउने दिशामा सोच्न थाले ।

ब्रिक्स देशहरूले स्विफ्ट नामक आफ्नै बैंक भुक्तानी प्रणाली बनाएका छन् र अब यी देशहरूले वैकल्पिक मुद्राको बारेमा पनि सोचिरहेका छन् । यसैबीच साउदी अरेबियाका नेताहरूले पनि चीनबाट आफ्नो तेलको भुक्तानी सोही मुद्रा रेन्मिबीमा लिन चाहेको बताएका छन् । रेन्मिबी चीनको आधिकारिक मुद्रा हो । चीनले आफूसँग व्यापार गर्ने देशको मुद्रामा मात्रै व्यापार गर्न चाहन्छ । रेन्मिबी चीनको आधिकारिक मुद्रा हो । चीनले आफूसँग व्यापार गर्ने देशको मुद्रामा मात्रै व्यापार गर्न चाहन्छ ।

धेरै विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन् कि यो कदमले अमेरिकी वर्चस्वलाई थप क्षति पु¥याउँछ, तर मर्फीले यसलाई धेरै महत्वपूर्ण ठान्दैनन् किनभने रेन्मिन्बीलाई अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राहरूमा रूपान्तरण गर्न सकिँदैन । ‘चीन र साउदी अरेबियाबीचको तुलनात्मक रूपमा सन्तुलित व्यापार भएकोले र धेरै भएकाले उनीहरूलाई थाहा छ यो ठूलो जोखिम होइन र यसले चीनलाई पनि सकारात्मक सन्देश दिइरहेको छ कि साउदी अरबले चीनसंगको सम्बन्धलाई कत्तिको महत्व दिन्छ’, मर्फी भन्छन । अनुवाद गरिएको