काठमाडौं । आईफोन र आईप्याड बनाउने अमेरिकी टेक दिग्गज एप्पललाई कसले चिन्दैन र ? बजार पुँजीको हिसाबले यो विश्वको सबैभन्दा ठूलो कम्पनी हो । यसका उत्पादनहरू विश्वभरका मानिसहरूले उत्सुकतापूर्वक पर्खिरहेका हुन्छन् । गत वर्ष जनवरीमा यसको मार्केट क्याप तीन ट्रिलियन डलर नाघेको थियो ।

हाल, यसको मार्केट क्याप २.२३५ ट्रिलियन डलर छ, जुन विश्वका धेरै देशहरूको जीडीपी भन्दा बढी हो । अर्थात् यदि कसैसँग यसको एक प्रतिशत पनि शेयर छ भने ऊ २५ अर्ब डलरको मालिक हुनेछ । अब कल्पना गर्नुहोस् कि कसैसँग एप्पलको १० % सेयर थियो र उसले त्यो सेयर अरुलाई ८०० डलर मा बेचेको थियो । आज उसले आफ्नो निर्णयमा कति पछुताएको हुनुपर्छ । तर, यो सत्य हो र त्यो सेयर बेच्ने व्यक्तिको नाम रोनाल्ड वेन हो । उनी एप्पल कम्पनीका तीन सह–संस्थापकमध्ये एक हुन् र उनको बारेमा धेरै कम मानिसहरूलाई थाहा छ ।

वेनले स्टीव वोज्नियाक र स्टिभ जब्ससँग मिलेर एप्पलको स्थापना गरेका थिए । त्यतिबेला वोज्नियाक २१ वर्षका थिए र जब्स २५ वर्षका थिए भने वेन ४२ वर्षका थिए । अर्थात्, उनी यस सर्कलमा सबैभन्दा अनुभवी व्यक्ति थिए । उनलाई कम्पनीको मेकानिकल इन्जिनियरिङ र डकुमेन्टेसनको जिम्मेवारी दिइएको थियो र त्यसको बदलामा उनले १० प्रतिशत सेयर पाएका थिए । अप्रिल १, १९७६ मा, वेनले टाइपराइटर उठाए र प्रत्येक व्यक्तिको जिम्मेवारी निर्धारण गर्ने सम्झौता गरे । यति मात्र होइन, उनले कम्पनीको पहिलो लोगो पनि डिजाइन गरेका थिए ।

कम्पनी किन छाडे ?

कम्पनीको पहिलो लोगो आइज्याक न्यूटनको तस्वीर थियो । यसमा उनी स्याउको रुखमुनि बसेका थिए । यो लोगोले न्युटनलाई गुरुत्वाकर्षण पत्ता लगाउन प्रेरित गरेको घटनाको वर्णन गरिरहेको थियो । तर वेन चाँडै कम्पनीबाट बोर भए । व्यवसायका लागि कम्पनीले जतिसुकै ऋण लिन्छ, त्यो आफ्नो टाउकोमा जान्छ भन्ने उनलाई लाग्न थाल्यो । जब्सले कम्पनीको पहिलो सम्झौताको लागि आपूर्ति सुनिश्चित गर्न १५ हजार डलर ऋण लिए । कम्पनीको पहिलो सम्झौता बे एरिया कम्प्युटर स्टोर ‘द बाइट शप’बाट आएको थियो । जसमा एप्पललाई करिब १०० कम्प्युटर बनाउन अर्डर प्राप्त भएको थियो । तर, द बाइट शप बिल नतिर्न कुख्यात थियो र वेन चिन्तित थिए कि एप्पलले पैसा पाउने छैन ।

त्यसबेला, जब्स र वोज्नियाकसँग पैसा थिएन भने वेनसँग घर र अन्य सम्पत्तिहरू थिए । केही नराम्रो भयो भने अप्ठेरोमा पर्नेछ भन्ने उनलाई लाग्यो । त्यसकारण, १२ दिनपछि वेनले आफ्नो नाम सम्झौताबाट हटाए र आफ्नो सेयर जब्स र वोज्नियाकलाई मात्र रु ८०० मा बेचे । वेनको निर्णय उनलाई महँगो पर्यो । यदि उनीसँग आज कम्पनीको १० प्रतिशत शेयर भएको भए, यसको मूल्य २५० बिलियन डलर हुन्थ्यो । यसरी उनी संसारकै सबैभन्दा धनी व्यक्ति बन्ने थिए । ब्लूमबर्ग बिलियनेयर इन्डेक्सका अनुसार फ्रान्सेली व्यापारी बर्नार्ड अर्नाल्ट १८९ अर्ब डलरसहित विश्वकै धनी व्यक्ति हुन् भने टेस्लाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत एलोन मस्क १७६ अर्ब डलरको सम्पत्तिसहित दोस्रो स्थानमा छन् ।

दोस्रो मौका पनि खेर फाले

तर अचम्मको कुरा, वेन आफ्नो निर्णयमा पछुताउँदैनन् । उनले केही वर्षअघि बिजनेस इनसाइडरसँगको अन्तर्वार्तामा यस्तो बताएका हुन् । उनले एप्पलमा आफ्नो लागि कुनै विशेष सम्भावना नरहेको बताए । उनले भने, ‘२० वर्षसम्म म डकुमेन्टेसन डिपार्टमेन्टमा कागजपत्र हेरिरहेँ । म ४० वर्षभन्दा माथि थिएँ र उहाँहरु २०–२२ वर्षको हुनुहुन्थ्यो । मेरो लागि यो सिंहको पुच्छर जस्तै थियो । यदि म एप्पलमा बसेको भए, म संसारको सबैभन्दा धनी व्यक्तिहरूको सूचीमा पर्ने थिए ।’

तर, अहिले उनलाई एउटा कुरामा पश्चाताप छ । वेनले धेरै वर्षसम्म सम्झौताको ओरिजिनल कपी आफैसँग राखेका थिए जुन उनले १९९० को शुरुवातमा ५०० डलरमा बेचे । उनले भने–‘एप्पल सँगको सम्झौता मेरो अलमारीमा थियो र धुलोले भरिएको थियो त्यसलाई के गरुँ भन्ने सोचेँ र मैले बेचिदिए ।’

तर, वेनले ५०० डलरमा बेचेको त्यो सम्झौताको कपी सन २०११ मा १५.९ मिलियन डलरमा एक लिलामीमा विक्रि भयो । त्यो हो, वेनले फेरि पैसा कमाउने मौका गुमाए । वेन कम्पनीबाट बाहिरिएपछि जब्स र वोज्नियाकले एक वर्षसम्म वेनको लोगो राखे र त्यसपछि स्लाइस गरिएको एप्पल कम्पनीको लोगो बनाइयो । त्यसयता एप्पलमा समय–समयमा विभिन्न परिवर्तनहरू भएका छन् । एप्पलले समयक्रममा अद्धितिय सफलता हासिल गर्यो तर, वेन भने त्यो सफलतामा पहिले नै छुटे । अनुवाद गरिएको