काठमाडौं । भारतमा विगत केही वर्षदेखि चिनियाँ सामान बहिष्कारको नारा चर्को रुपमा लाग्दै आएको छ । यद्यपि गत वर्ष चीनबाट भारतमा आयात ४६.२९ प्रतिशतले बढेको छ । चालु आवमा पनि ३० प्रतिशतभन्दा बढीले बढेको छ । यो वर्षको नौ महिनामा मात्रै चीनबाट आयात गत वर्षको तुलनामा ३१ प्रतिशतले बढेको छ । मानिसहरूले आफ्नो दैनिक जीवनमा चिनियाँ सामान बहिष्कार गर्दा पनि अवस्था यस्तो छ । सरकार पनि आत्मनिर्भर भारत बनाउन जोडदार रूपमा काम गरिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा चीनबाट भने भारततर्फ आयात तिरन्तर बढिरहेको छ ।

भारतले चीनबाट के किन्छ ?

विद्युतीय र मेकानिकल मेसिनरीबाहेक भारतले चीनबाट धेरै प्रकारका केमिकल खरिद गर्छ । यी रसायनहरू भारतको औषधि उद्योगका लागि महत्वपूर्ण छन् । अटो पार्ट्स र मेडिकल आपूर्तिहरू पनि आयातमा समावेश छन् । खेलौना, घरायसी सामान, विद्युतीय तथा इलेक्ट्रोनिक पार्टपुर्जा पनि त्यहीँबाट आउँछन् । यदि त्यहाँबाट एक्टिभ फार्मा इन्ग्रेडियन्ट एपीआई आएन भने भारतको औषधि उद्योग ठप्प हुनेछ । भारतको वाणिज्य मन्त्रालयका अनुसार सन् २०२१ मा चीनबाट यी सबै वस्तुको आयात बढेको छ । ल्यापटप र कम्प्युटर, अक्सिजन कन्सेन्ट्रेटरबाहेक चीनबाट एसिटिक एसिडको आयात बढेर कीर्तिमानी उच्च पुगेको छ ।

चीनबाट आयात तीव्र गतिमा बढदै

कोरोनाअघि नै भारत–चीन सीमामा तनाव बढेको थियो । त्यतिबेला चिनियाँ सामान बहिष्कारको नारा चर्को थियो । तर, तथ्याङ्कले अर्कै कुरा बताउँछ । कोरोना अवधिमा लामो समयसम्म आयात बन्द रह्यो । जब खोलियो, आयात झन छिटो बढ्यो । चीनको भन्सारको सामान्य प्रशासनले जनवरी २०२२ मा भारतसँगको व्यापारको तथ्यांक सार्वजनिक गरेको थियो । यस तथ्यांकअनुसार सन् २०२१ मा चीनसँग भारतको व्यापार १२५.६ बिलियन डलर पुगेको छ । दुई देशबीच तनाव भइरहेका बेला चीनसँग भारतको व्यापार बढ्दै गएको छ ।

१०० अर्ब डलर बढीको व्यापार

भारत–चीनबीच तनाव बीचमा दुई देशबीचको व्यापारमात्र बढेको छैन, रेकर्ड पनि बन्यो । चीनसँगको द्विपक्षीय व्यापार १०० अर्ब डलरभन्दा माथि पुगेको यो पहिलो पटक हो । त्यसमा भारतले ९७ अर्ब ५२ करोड डलर आयात गरेको थियो भने निर्यात २८ अर्ब १४ करोड डलर मात्रै थियो ।

सन् २०२१ मा चिनियाँ आयात ४६.२ प्रतिशतले वृद्धि

गत वर्ष चीनबाट आयात र निर्यात दुवैमा कीर्तिमान कायम भएको थियो । गत वर्ष भारत–चीन द्विपक्षीय व्यापार १२५ अर्ब डलरको रेकर्ड स्तर नाघेको थियो । गत वर्ष भारतमा चिनियाँ आयात ४६.२ प्रतिशतले बढेर ९७.५२ अर्ब डलर पुगेको थियो । यस अवधिमा भारतको चीनतर्फको निर्यात पनि ३४.२ प्रतिशतले बढेर २८ अर्ब १४ करोड डलर पुगेको छ । त्यसपछि पनि सन् २०२१ मा चीनसँग भारतको व्यापार घाटा ६९.३८ अर्ब डलर थियो ।

नौ महिनामा आयात ३१ प्रतिशतले वृद्धि

चीनको कस्टम डिपार्टमेन्टको तथ्यांकअनुसार यो वर्ष पनि भारत र चीनबीचको व्यापार बढेको छ । सन् २०२२ को पहिलो नौ महिनामा दुवै देशको व्यापार १०३ अर्ब ६३ करोड अमेरिकी डलर पुगेको छ । यो अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा १४.६ प्रतिशतले बढेको हो । यस अवधिमा चीनको भारततर्फको निर्यात ३१ प्रतिशतले बढेर ८९ अर्ब ६६ करोड अमेरिकी डलर पुगेको छ । अर्कोतर्फ, यी नौ महिनामा भारतको निर्यात ३६.४ प्रतिशतले घटेर १३ अर्ब ९७ करोड डलर पुगेको छ । जसका कारण कुल व्यापार घाटा ७५ अर्ब ६९ करोड डलरभन्दा बढी पुगेको छ ।

भारत मात्र होइन, विश्व नै चीनमा निर्भर छ

यो भारतको मात्रै कुरा होइन । हरेक वर्ष चीनमाथि विश्वको निर्भरता बढ्दै गएको छ । अहिले संसारभरका देशहरू उत्पादनका हिसाबले चीनमा निर्भर छन् । चाहे त्यो मेडिकल सामाग्री होस् वा बिजुली तथा इलेक्ट्रोनिक्स सामान, फर्निचर, खेलौना, घरायसी सामान । चीनले धेरै वस्तु निर्यात गर्छ । दुई वर्षअघि विश्वमा चीनको निर्यात आधा ट्रिलियन डलर रहेको तथ्यांक आएको थियो ।

भारतबाट चीनमा के निर्यात हुन्छ ?

कृषिजन्य वस्तु मुख्यतः भारतबाट निकासी हुने गरेको छ । त्यो पनि अप्रशोधित रूपमा । यदि कुनै कृषि उत्पादनलाई प्रशोधन गरिन्छ भने, यसको मूल्य धेरै गुणा बढ्छ । तर, भारतले यी सबै चीजहरू कच्चा रूपमा पठाउँछं । त्यसैले भारतले मूल्य कम पाउँछ । हाल भारतबाट चीनतर्फ निकासी हुने मुख्य वस्तुमा चामल, तरकारी, भटमास, फलफूल, कपास र समुद्री खाना आदि पर्छन् । केही अपवाद बाहेक, भारतले चीनलाई तयार सामान बेच्दैन ।

चीनसँगको व्यापार घाटा बढ्दै

चीनसँगको व्यापार घाटा पहिलो पटक बढेको होइन । विगत पाँच वर्षको तथ्यांक हेर्दा यो निरन्तर बढिरहेको छ । सन् २०१७ मा चीनसँग भारतको व्यापार घाटा ५१ अर्ब डलर थियो । यो २०२१ मा ६९.३८ बिलियन डलर पुगेको छ । यो वर्ष पनि नौ महिनामा व्यापार घाटा ७५ अर्ब ६९ करोड नाघेको छ । यसको अर्थ यो वर्ष पनि गत वर्षको तुलनामा व्यापार घाटा बढी हुने देखिन्छ । योसँगै कहिलेकाहीँ चिनियाँ सामान बहिष्कारको नारा पनि सुनिन्छ ।

चाहेर पनि किन घट्दैन चीनबाट आयात ?

भारतमा सरकारी करिडोरदेखि सर्वसाधारणसम्म सबैले चीनलाई शत्रु मान्छन् । तर, यो पनि सत्य हो कि भारत धेरै हदसम्म चिनियाँ सामानमा निर्भर छ । भारतले चीनमाथिको निर्भरता घटाउने प्रयास गरे पनि त्यो हुन सकेको देखिँदैन । भारतीय बजार अझै पनि चिनियाँ सामानले भरिएको छ । उद्योगको अधिकांश कच्चा पदार्थ त्यहीँबाट आउने गरेको छ । रेलको चक्कादेखि काजको बटनमा प्रयोग हुने सुईसम्म सबै चीनबाट आउने गरेको छ । अनुवाद गरिएको