काठमाडौं । विश्वभरका ठूला–ठूला फोरमहरूमा जबर्जस्ती श्रमको बारेमा धेरै पटक छलफल भएको छ र यसलाई रोक्नको लागि विभिन्न उपायहरू चालिएको छ । यसैबीच संयुक्त राष्ट्रसंघले एक प्रतिवेदनमा विश्वभर करिब ५ करोड मानिस जबरजस्ती श्रम वा जबरजस्ती विवाहमा फसेको बताएको छ । हालका वर्षहरूमा यो संख्या नाटकीय रूपमा बढेको संयुक्त राष्ट्रसंघले चेतावनी दिएको छ ।

बन्धक श्रममा एक करोड वृद्धि

वास्तवमा, संयुक्त राष्ट्र संघले सन २०३० सम्ममा सबै प्रकारको आधुनिक दासत्व अन्त्य गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । तर, यसको उल्टो सन २०१६ र २०२१ को बीचमा १० मिलियन अर्थातत एक करोड मानिसहरु जबरजस्ती श्रम, जबरजस्ती विवाह वा बन्धक श्रममा फसेको नयाँ रिपोर्टले देखाएको छ । वाक फ्री फाउन्डेसनसँगको संयुक्त राष्ट्रसंघको अध्ययनले गत वर्षको अन्त्यमा २ करोड ८० लाख मानिस जबरजस्ती श्रममा परेका थिए भने २ करोड २० लाख जबर्जस्ती विवाहको सिकार भएको देखाएको थियो ।

रिपोर्टका अनुसार लगभग १५० जना मध्ये एक जना दास बनाइएको छ । यसको अर्थ संसारमा हरेक १५० जना मध्ये एक जना आधुनिक दासत्वमा फसेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनका प्रमुखले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै आधुनिक दासप्रथामा सुधार नहुँदा स्तब्ध भएको बताएका छन् । महिला र बालबालिका सबैभन्दा बढी जोखिममा छन् । प्रतिवेदनमा पाँचमध्ये एक बालबालिका बन्धक श्रमिक रहेको उल्लेख छ ।

जर्बजस्ती विवाह

जबर्जस्ती विवाहमा ६.६ मिलियन फसेको उल्लेख गरेको प्रतिवेदन अनुसार आधुनिक दासत्व मूलतः विश्वका हरेक देशमा रहेको छ । यीमध्ये आधाभन्दा बढी बन्धक श्रमिक हुन् र एक चौथाइ उच्च–मध्यम आय वा उच्च आय भएका देशहरूमा जबरजस्ती विवाह हुन्छन् । प्रतिवेदनले सन् २०१६ मा पछिल्लो विश्वव्यापी अनुमानको तुलनामा जबरजस्ती विवाहमा फसेका मानिसको संख्या ६६ लाखले बढेको पाइएको उल्लेख गरेको छ ।

अनिवार्य कारागार श्रमको दुरुपयोग

अनिवार्य कारागार श्रमको दुरुपयोगको तथ्य प्रतिवेदनले चकित पार्ने कुरा भनेको छ । यस्तो सजाय भोगिरहेका मध्ये करिब १४ प्रतिशतले राज्यका अधिकारीहरूले लगाएको काम गरेको प्रतिवेदनले देखाएको छ । अमेरिकालगायत धेरै देशहरूमा अनिवार्य जेल श्रमको दुरुपयोगको बारेमा पनि चर्चा भएको छ । उत्तर कोरियामा असाधारण कठोर परिस्थितिमा जबरजस्ती श्रममा लगाइएको भन्दै संयुक्त राष्ट्र संघको अधिकार कार्यालयले गम्भीर चिन्ता व्यक्त गरेको छ । अनुवाद गरिएको