काठमाडौं । मनी लन्ड्रिङ (कालोधन ओसारपसार), घोटाला, फिरौती, घुसखोरी, ह्याकिङ, डार्कनेट मार्केट र आतंकवादी गतिविधिहरूमा क्रिप्टोकरेन्सीहरूको प्रयोग विश्वव्यापी चिन्ताको विषय बनेको छ । चेन विश्लेषणको ग्लोबल रिपोर्टका अनुसार यी गतिविधिमा क्रिप्टोकरेन्सीमार्फत वित्त पोषण गर्ने क्रम बढ्दै गएको छ । प्रयोगकर्ता पहिचान गर्न लगभग असम्भव भएकोले क्रिप्टोकरेन्सी अपराधको संसारमा रुचाइएको लेनदेन माध्यम भएको छ ।

क्रिप्टो लेनदेनमा कुन खातामा पैसा जम्मा भयो भन्ने थाहा हुन्छ तर कसले र कति रकम दिएको हो पत्ता लगाउन गाह्रो हुन्छ । लागुऔषध ओसारपसारमा पनि यसको प्रयोग बढेको छ । यसलाई विश्वभरका धेरै आतंकवादी संगठनहरूले प्रयोग गर्दै आएका छन् । करोडौंको बेनामी लेनदेन यी अपराधहरूको सबैभन्दा ठूलो जड बनेको प्रतिवेदनमा छ । यस्ता संगठनले मनी लन्ड्रिङका क्रिप्टोकरेन्सीहरूको उपयोग गरिरहेका छन् । पोन्जी स्कीम, फिसिङ, नक्कली टोकन बिक्री, ब्ल्याकमेल जस्ता अपराधमा कारोबार बढेको छ ।

आर्थिक अपराध विरुद्ध कडा कारबाही गर्ने भारतको प्रवर्तन निर्देशनालय (इडी) ले मनी लन्ड्रिङको आरोपमा क्रिप्टोकरेन्सी एक्सचेन्ज कम्पनी वजिर एक्सको सम्पत्ति रोक्का गरेको छ । ब्लकचेनको अन्तर्निहित सम्भावनाको बावजुद, ईडी क्रिप्टो प्लेटफर्मविरुद्ध यस्तो आरोप लगाउने पहिलो एजेन्सी होइन । यो अनुसन्धान निकायका लागि नयाँ चिन्ताको विषय बनेको छ ।

क्रिप्टो चोरी बढ्दै छ

‘चेन इनालाइसिस २०२२ क्रिप्टो क्राइम रिपोर्ट’ को अनुसार, क्रिप्टोकरेन्सी चोरी र अवैध खातामा पैसा ट्रान्सफर गर्ने प्रवृत्ति सन् २०२१ मा ८० प्रतिशतले बढेको छ । सन २०१७ मा ४.६ बिलियन डलर, २०१८ मा ४.४ बिलियन डलर, २०१९ मा ११.७ बिलियन डलर, २०२० मा ७.८ बिलियन डलर र २०२१ मा १४ बिलियन डलर रकम क्रिप्टोकरेन्सी चोरी र अवैध खातामा पैसा ट्रान्सफर भएको देखिएको छ ।

ब्लकचेनसंग लेनदेन मापन गर्न सम्भव छ ?

ब्लकचेनमा लेनदेन सधैं प्रमाणित हुन्छ । धेरैजसो अदालतहरू र विश्वभरका कानून प्रवर्तन निकायहरूले लेनदेन इतिहासको कानुनी प्रमाणको रूपमा ब्लकचेन रेकर्डहरू स्वीकार गर्छन् । यद्यपि, क्रिप्टो लेनदेन कहिलेकाहीँ अफ–चेन हुन सक्छ, वा अन्य विधिहरू कोषको प्रवाहमा बाधा पु¥याउन प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसबाहेक, ब्लकचेनहरू कन्वेयर बेल्टहरू जस्तै हुन्, जसले एउटा वालेटबाट अर्कोमा क्रिप्टोको प्रवाहलाई सहज बनाउँछन । वालेट सेवा प्रदायकले वालेट धारकको गोपनीयताको ख्याल राख्छ ।

स्थानान्तरणहरू कसरी लुकाइन्छ

ह्याकरहरूले प्रयोग गर्ने सबैभन्दा सामान्य तरिकाहरू मध्ये एकलाई मिक्सिङ वा टम्बलर भनिन्छ । प्रत्येक क्रिप्टो टोकन ट्रेस गर्न मिल्ने भएकोले, टम्बलर टुक्राइन्छ र विभिन्न ब्लकचेनहरूबाट धेरै टोकनहरू मिलाइन्छ । त्यसपछि तिनीहरूले मूल रकम यसको मालिकलाई हस्तान्तरण गर्छन्, तर धेरै च्यानलहरूमार्फत लेनदेन ट्रेस गर्न कहिलेकाहीं गाह्रो हुन्छ । केही गैरकानूनी प्रयोगकर्ताहरूले मोनेरो जस्ता गोपनीयता–केन्द्रित ब्लकचेनहरूमा ट्रेस योग्य टोकनहरू स्थानान्तरण गर्छन्, जसले वालेट ठेगानाहरू र विवरणहरू लुकाउँछन् । त्यहाँ ब्रोकरहरू पनि छन् जसले नग सहित अन्य फारमहरूमा भुक्तानी लिन्छन् र क्रिप्टोमा उही रकम प्रयोगकर्ताको वालेटमा पठाउँछन् ।

अफ–चेन स्थानान्तरण

जब प्रयोगकर्ताले एक्सचेन्जबाट क्रिप्टो निकाल्छ उसले आफ्नो वालेट ठेगाना प्रदान गर्न आवश्यक हुन्छ । त्यसपछि टोकन स्थानान्तरण हुन्छ । यसको विवरण पनि ब्लकचेनमा राखिएको हुन्छ । यद्यपि, यसका लागि उनीहरूले शुल्क तिर्नुपर्छ जुन ब्लकचेनमा भुक्तानी गर्न प्रयोग गरिन्छ । यस शुल्कबाट बच्न, दुई प्लेटफर्महरू एकअर्कासँग एकीकृत हुन सक्छन् र प्रयोगकर्ताहरूलाई ब्लकचेन प्रयोग नगरी क्रिप्टो स्थानान्तरण गर्न अनुमति दिन्छन । ब्लकचेनमा रेकर्डहरू नराखिएको हुनाले, त्यस्ता लेनदेनहरूबाट रकम पत्ता लगाउने सम्बन्धमा प्रश्नहरू उठ्छन् ।

एक्सचेन्जले कसरी मनी लन्ड्रिङ रोक्न सक्छ ?

विज्ञहरूका अनुसार एक्सचेन्जहरूले केवाईसी र कारोबारको रेकर्ड आठदेखि दश वर्षसम्म राख्न सक्छन् । उत्तर प्रदेश प्रहरीको साइबर अपराध शाखाका प्रहरी उपरीक्षक त्रिवेणी सिंहका अनुसार केवाईसी वालेटले लेनदेनको विवरणमा सहज पहुँच दिने बताउँछन् । यद्यपि, भारतबाहिर प्लेटफर्महरूमा राखिएका वालेटहरूका लागि केवाइसी मापदण्डहरू भारतमा भएकाहरू भन्दा फरक हुन सक्छन् । केही ब्लकचेन अनुसन्धान फर्महरूले मेसिन लर्निङमा आधारित उपकरणहरूमा पनि काम गरिरहेका छन् जसले अवैध खाताहरूलाई फ्ल्याग गर्न सक्छ ।

आतंकवादमा क्रिप्टोकरन्सीको प्रयोग

भारतको एनआईएले आइतबार बाटला हाउसबाट मोहसिन अहमद नामका एक युवकलाई आईएसआईएस मोड्युलको गतिविधिमा पक्राउ गरेको छ । उनले क्रिप्टोकरेन्सी प्रयोग गरेर देश तथा विदेशमा रहेका आतंकवादी संगठनहरूलाई सहयोग गर्नेहरूबाट रकम संकलन गरेको आरोप छ । गत वर्ष दिल्लीका एक व्यक्तिको क्रिप्टो वालेटबाट ४.५ करोड रुपैयाँको क्रिप्टोकरेन्सी हराएको थियो । अनुसन्धानले खुलासा गरेको छ कि क्रिप्टोकरेन्सीहरू स्थानान्तरण गरिएका वालेटहरू आतंकवादी संगठन हमासको सैन्य इकाई अल–कासम ब्रिगेडद्वारा संचालित छन् । अनुवाद गरिएको