काठमाडौं । किशोर बियानी, एउटा यस्तो नाम जसलाई कुनै पहिचानको आवश्यकता पर्दैन । तर, आज यो नाम समस्याले घेरिएको देखिन्छ । कारण उनको फ्युचर ग्रुपको एउटा कम्पनी टाट पल्टने संघारमा पुगेको छ ।

त्यो कम्पनी फ्यूचर रिटेल लिमिटेड हो । अगस्ट २०२० मा, फ्यूचर ग्रुपले रिलायन्स इन्डस्ट्रिज लिमिटेडको कम्पनी रिलायन्स रिटेल भेन्चर्स लिमिटेड (आरआरभिएल) सँग २४,७१३ करोड रुपैयाँको मर्जर सम्झौताको घोषणा गर्यो । सम्झौताअनुसार रिलायन्स रिटेलले रिटेल, होलसेल, लजिस्टिक र वेयरहाउसिङ क्षेत्रमा सञ्चालित १९ फ्युचर ग्रुप कम्पनीहरू प्राप्त गर्ने उल्लेख छ । तर, फ्युचर ग्रुपका सुरक्षित ऋणदाताले अस्वीकार गरेपछि अहिले उक्त सम्झौता रद्द भएको छ ।

अब यो सम्झौता रद्द भएपछि, फ्यूचर रिटेल टाट पल्टने खतरामा छ । हाल, फ्यूचर रिटेलसँग २९ ऋणदाताहरूको कन्सोर्टियमबाट १७,००० करोड रुपैयाँ ऋण छ । उही समयमा, फ्यूचर समूहमा कुल ऋण ३०,००० करोडभन्दा बढी छ ।सम्झौता रद्द भएपछि फ्यूचर रिटेलसँग एक मात्र विकल्प टाट पल्टेको घोषणा गर्नु हो ।

बियानीले ३५ वर्षअघि आफ्नो साम्राज्य सुरु गरेका थिए

किशोर बियानीलाई भारतमा आधुनिक रिटेलको पिता मानिन्छ । उनले सर्वसाधारणलाई सहज किनमेल गराए । फ्यूचर ग्रुपको फ्यूचर रिटेल मार्फत खुद्रा व्यापारको पूर्ण साम्राज्य निर्माण गरे । किशोर बियानीको जन्म सन् १९६१ मा मुम्बईमा कपडा व्यापारीको घरमा भएको थियो । बियानीले सन् १९८० को दशकमा मुम्बईमा स्टोन वाश डेनिम कपडा बेचेर आफ्नो व्यापार यात्रा सुरु गरेका थिए । त्यसपछि उनले सन् १९८७ मा इस्र्टवाइल मान्ज वेयर नामको खुद्रा व्यापार सुरु गरे ।

त्यसपछि पेन्टालुन्सको जन्म भएको थियो । सन १९९२ मा पेन्टालुन्स विस्तार, स्टोर सुधार र मार्केटिङको लागि पैसा उठाउन स्टक एक्सचेन्जमा सूचीबद्ध भएको थियो । त्यसपछि बियानीले पछाडि फर्केर हेर्नुपरेन । उनले रिटेलको सम्पूर्ण इकोसिस्टम बनाएका थिए । यति मात्र होइन, उनले अन्य धेरै उद्यमी र ब्रान्डलाई पनि मेन्टर गरे ।

पहिलो बिग बजार

सफलताको सिँढी चढ्दैं बियानीको फ्युचर ग्रुपले सन् २००१ मा भारतमा पहिलो बिग बजार स्टोर खोल्यो । बिग बजार यति छिटो बढ्यो र यति लोकप्रिय भयो कि ६ वर्ष भित्र भारतभर यसको लगभग एकसयवटा स्टोरहरू थिए । सन २००७ मा, बियानीको फ्यूचर ग्रुपले बीमा क्षेत्रमा प्रवेश गर्यो र फ्युचर जनरल इन्स्योरेन्स बीमा सुरु गर्यो। सोही वर्ष, फ्युचर क्यापिटल पनि अस्तित्वमा आयो, जसले इक्विटी ब्रोकिङ समाधान, वित्तीय उत्पादन, सम्पत्ति व्यवस्थापन सेवाहरू र रियल इस्टेट ब्रोकिङ प्रदान गर्दछ ।

त्यसपछि अन्य कम्पनीहरूले बजारमा प्रवेश गरे। समय बित्दै जाँदा, रिलायन्स रिटेल जस्ता भारतको खुद्रा बजारमा फ्युचर रिटेलका प्रतिस्पर्धीहरू बढ्न थाले । यससँगै ई–कमर्सले पनि पहल गरे । तर, पनि सुरुमा बियानीले यसलाई चुनौती मानेनन् । त्यसपछि सन २००८ मा आर्थिक मन्दी आयो, जसले भारतमा पनि असर पर्यो । यो मन्दीपछि फ्युचर रिटेलको व्यापार नराम्ररी प्रभावित भएको थियो । विस्तारै ऋणको बोझ बढ्न थाल्यो । खुद्रा साम्राज्यको ऋण घटाउन किशोर बियानीले पटक–पटक सम्पत्ति ‘डाइवेष्ट’ गर्नुपरेको थियो ।

जब पेन्टालुनको अधिकांश सेयर पनि बेच्नु पर्यो

सन् २०१२ मा बियानीले पेन्टान्टालुन चेनमा रहेको आफ्नो अधिकांश सेयर आदित्य बिरला नुभोलाई बेच्नुपर्यो । यो सम्झौता १६ सय करोड रुपैयाँको थियो, जसमा ८ सय करोड रुपैयाँको ऋण ट्रान्सफर समावेश थियो । सोही वर्ष, बियानीले फेरि पैसा उठाउन फ्यूचर क्यापिटल होल्डिङ्सको बहुमत सेयर पनि बेचेका थिए । यो बिक्री अमेरिकी निजी इक्विटी वारबर्ग पिंकसलाई गरिएको थियो । यससँगै, बियानीले स्टेपल्स अफ अमेरिकासँग आफ्नो सम्पूर्ण शेयर साझेदार फर्मलाई बेचेर सुरु गरेको स्टेशनरी संयुक्त उद्यमबाट बाहिरिए । त्यतिबेला उनको फ्युचर ग्रुप करिब ५ हजार करोडको ऋणमा थियो ।

सन २०१३ मा फ्युचर लाइफस्टाइल फेसन लिमिटेडले डिजाइनर अनिता डोङ्रेको स्वामित्वमा रहेको एण्ड र जातीय पहिरन फर्म बिबा एपेरेल्समा ४५० करोड रुपैयाँमा अल्पसंख्यक हिस्सेदारी बेच्यो । अगस्ट २०१९ मा, किशोर बियानीले फ्युचर कुपन्स एमेजन डटकम एनभी इन्भेष्टमेन्ट होल्डिङस एलएलसीलाई ४९ प्रतिशत सेयर बेचे । फ्युचर रिटेलमा फ्युचर कुपनको ७.३ प्रतिशत हिस्सा छ ।

आर्थिक संकट कहिले बढ्यो ?

किशोर बियानीको फ्यूचर ग्रुपमा वित्तीय संकट २०२० को शुरुमा बढ्यो जब यसको सूचीबद्ध संस्था फ्यूचर रिटेलले ऋण तिर्न असफल भयो र ऋणदाताहरूले सेयर धितो राख्न आग्रह गरे । सन् २०१९ मा फोब्सको सूचीमा १३,०१६ करोड रुपैयाँमा ८० औँ धनी भारतीय भएका किशोर बियानीका लागि यो ठूलो झट्का थियो। यस घटनापछि, स्ट्यान्डर्ड एण्ड पुअर्स र फिचलगायत धेरै रेटिङ एजेन्सीहरूले फ्युचर रिटेलको क्रेडिट रेटिङ घटाए ।

अम्बानीको कम्पनीसँग सम्झौता र अमेजनको बाधा

त्यसपछि, अगस्ट २०२० मा, रिलायन्स इन्डस्ट्रिज लिमिटेडको सहायक कम्पनी रिलायन्स रिटेल भेन्चर लिमिटेडले फ्युचर ग्रुपसँग सम्झौताको घोषणा ग¥यो । आरआरभीएलले फ्युचर ग्रुपको खुद्रा तथा थोक व्यवसाय र लजिस्टिक तथा गोदाम व्यवसायबाट १९ वटा कम्पनीहरु खरिद गर्ने सम्झौता भएको थियो । २४,७१३ करोड रूपैयाँको एकमुष्ट रकममा सम्झौता फाइनल भएको थियो ।

अधिग्रहण योजना अन्तर्गत, फ्यूचर ग्रुपले आफ्ना केही कम्पनीहरूलाई फ्यूचर इन्टरप्राइजेज लिमिटेड (एफईएल) मा गाभ्ने र फ्यूचर ग्रुपको खुद्रा र थोक व्यापारलाई आरआरभीएलको सहायक कम्पनी रिलायन्स रिटेल एण्ड फेसन लाइफस्टाइल लिमिटेड (आरआरएफएलएल) मा हस्तान्तरण गर्ने थियो । यस सम्झौतामा फ्युचर लाइफस्टाइल फेसनको अधिग्रहण पनि समावेश थियो । यद्यपि, फ्युचर ग्रुपको वित्तीय र बीमा व्यवसायहरू सम्झौताको हिस्सा थिएनन् । तर अमेजनले विरोध गर्दै उक्त सम्झौतालाई अवरुद्ध गरेपछि यो सम्झौता अदालतमा फसेको छ र अहिले रद्द भएको छ ।

फेब्रुअरी २०२१ मा जब बजार नियामक सेबीले इन्साइडर ट्रेडिंगको मामिलामा किशोर बियानी र उनका भाइ अनिललाई एक वर्षको लागि धितो बजारमा कारोबार गर्नबाट रोक लगायो । फ्युचर रिटेलको सेयरको इन्साइडर ट्रेडिङ अनुसन्धानपछि बियानी र उनका भाइलाई सेबीले प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

सेबीले फ्युचर रिटेलका केही व्यवसायहरू डिमर्ज हुनु अघि अप्रकाशित मूल्य संवेदनशील जानकारीको आधारमा समूह कम्पनीमार्फत फ्यूचर रिटेलको शेयर खरिद बिक्री गरेको बताएको छ । जसका कारण कम्पनीको सेयर मूल्य बढेको भनिएको छ । सेबीले यी दुई दाजुभाइलाई फ्युचर रिटेलको शेयरमा दुई वर्षसम्म कारोबार गर्न पनि रोक लगाएको थियो । सेबीले फ्युचर कर्पोरेट रिसोर्सेस र बियानी भाइलाई १–१ करोड रुपैयाँ जरिवानासमेत गरेको छ । –अनुवाद गरिएको