काठमाडौँ । अमेरिका र युरोपेली संघ तरल प्राकृतिक ग्यास (एलएनजी) आपूर्ति गर्ने सम्झौतामा हालै सहमत भएका छन् । यसअन्तर्गत अब रुसको ऊर्जामा युरोपको निर्भरता कम गर्न अमेरिकाले युरोपलाई एलएनजी आपूर्ति गर्नेछ । रुसले युक्रेन आक्रमणपछि रुसको तेल र ग्यास आयातमा प्रतिबन्ध लगाएपछि युरोपले अमेरिकासँगको सो सम्झौतालाई अनुमोदन गरिएको थियो ।

अमेरिकाले रुसबाट तेल, ग्यास र कोइला आयातमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाउने घोषणा गरेको छ । यसपछि बेलायतले यस वर्षको अन्त्यसम्ममा रुसबाट हुने तेलको आपूर्ति बन्द गर्ने बताएको छ । योसँगै युरोपियन युनियनले अब रुसबाट आउने ग्यास आयातमा दुई तिहाईले कटौती गर्ने भएको छ । बेलायत सरकारले यसले वैकल्पिक आपूर्तिहरू खोज्न पर्याप्त समय दिने बताएको छ । रुसी उपप्रधानमन्त्री अलेक्ज्याण्डर नोभाकले रुसको तेल नकिन्दा विश्व बजारमा ‘विनाशकारी प्रभाव’ पर्ने बताएका छन् । तेल र ग्यासको मूल्य पहिले नै बढिरहेको छ र यस्तो अवस्थामा रुसी निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाइयो भने मूल्य अझै बढ्ने छ ।

रूसले कति तेल निर्यात गर्छ ?

रसिया अमेरिका र साउदी अरेबिया पछि विश्वमा कच्चा तेलको तेस्रो ठूलो उत्पादक हो । यसले दैनिक करिब ५० लाख ब्यारेल कच्चा तेल निर्यात गर्छ । यसको आधाभन्दा बढी तेल युरोपमा जान्छ । बेलायतको कुल तेल आवश्यकताको ८ प्रतिशत तेल रूसबाट आयात हुन्छ । रुसी तेलमा अमेरिकाको निर्भरता कम छ । २०२० मा, अमेरिकाको तेलको लगभग ३ प्रतिशत रूसबाट आएको थियो ।

तेल अभाव कसरी पूरा हुन्छ ?

उर्जा नीति अनुसन्धानकर्ता बेन म्याकविलियम्स भन्छन्- ‘ग्यास भन्दा तेल आपूर्ति विकल्प खोज्न सजिलो छ, किनभने थोरै मात्र तेल रूसबाट आउँछ, बाँकी अन्य ठाउँबाट आउँछ ।’ अर्कोतर्फ अमेरिकाले साउदी अरबलाई तेल उत्पादन बढाउन आग्रह गरिरहेको छ । तर, साउदी अरेबियाले यसअघि तेलको मूल्य घटाउनको लागि उत्पादन बढाउन अमेरिकी अनुरोधलाई अस्वीकार गरेको थियो । साउदी अरब तेल आपूर्ति गर्ने देशहरूको संगठन ओपेकमा सबैभन्दा ठूलो तेल उत्पादक हो । अन्तर्राष्ट्रिय कच्चा तेल व्यापार को लगभग ६० प्रतिशत ओपेकद्वारा गरिन्छ । तेलको मूल्य निर्धारणमा ओपेकको भूमिका धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । हालसम्म ओपेकका कुनै पनि सदस्यले उत्पादन बढाउने कुनै पनि आग्रहलाई स्वीकार गरेका छैनन् ।

तर, रुस ओपेकको सदस्य होइन । तर तेल उत्पादकहरुको आम्दानीमा सुधार गर्न उनले सन् २०१७ देखि ‘ओपेक प्लस’ नामबाट ओपेकसँग काम गर्दै आएको छ । अमेरिकाले भेनेजुएलामाथि लगाइएको तेल निर्यात प्रतिबन्धलाई पनि खुकुलो बनाउने विचार गरिरहेको छ । भेनेजुएला पहिले अमेरिका जाने तेलको प्रमुख निर्यातक थियो, तर अहिले चीनलाई ठूलो मात्रामा तेल बेचिरहेको छ ।

के हुन्छ यदि रूसी ग्यास पश्चिमी यूरोपमा जान रोक्छ ?

पहिले नै बढेको इन्धनको मूल्य अब अझै महँगो हुनेछ । विभिन्न देशबाट युरोपियन युनियनका देशहरूमा जाने प्राकृतिक ग्यासमा रुसको हिस्सा हाल करिब ४० प्रतिशत छ । यदि यो स्रोत बन्द भयो भने, इटाली र जर्मनी विशेष समस्यामा पर्नेछ । त्यस पछि युरोपले कतार, अल्जेरिया वा नाइजेरिया जस्ता ग्यासको विद्यमान निर्यातकर्ताहरूमा फर्कन सक्छ । तर, द्रुत रूपमा उत्पादन बढाउने बाटोमा धेरै व्यावहारिक अवरोधहरू छन् । रुसले हाल बेलायतलाई करिब ५ प्रतिशत ग्यास आपूर्ति गर्छ ।

युक्रेन युद्धपछि, प्रतिबन्ध र अन्य समस्याहरूले युरोप, बेलायत र केही हदसम्म संयुक्त राज्य अमेरिकामा ग्यासको मूल्यमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो । यद्यपि अहिले फेरि घटेको छ ।

रूसको ग्यासको विकल्प छ ?

अमेरिकाले यस वर्षको अन्त्यसम्ममा थप १५ अर्ब घनमिटर तरल प्राकृतिक ग्यास (एलएनजी) युरोपमा पठाउन सहमत भएको छ । यसले कम्तिमा २०३० सम्म हरेक वर्ष थप ५० अर्ब घनमिटर ग्यास आपूर्ति गर्ने लक्ष्य राखेको छ । तर, ऊर्जा नीतिको अनुसन्धान गर्ने बेन म्याकविलियम्स भन्छन्, रुसबाट निकासी हुने ग्यासको विकल्प खोज्न सजिलो छैन । म्याकविलियम्स भन्छन्- ‘ग्यासको विकल्प खोज्न गाह्रो छ किनभने हामीसँग रुसी ग्यास युरोपसम्म लैजाने ठूला पाइपहरू छन् ।’

युरोपले पनि ऊर्जाका अन्य स्रोतहरूको प्रयोगलाई गति दिन सक्छ, तर यो तुरुन्त र सजिलै नहुन सक्छ । अर्का अनुसन्धान विश्लेषक सिमोन ट्याग्लिपिएट्रा भन्छन्- ‘नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादन सुरु गर्न समय लाग्छ । त्यसैले छोटो समयमा यो सम्भव छैन ।’ यस्तो अवस्थामा आगामी जाडोसँग जुध्न इटाली र जर्मनीजस्ता कोइलाबाट चल्ने विद्युत् केन्द्र खोल्ने योजना रहेको उनको भनाइ छ । यसले आपतकालीन अवस्थामा ठूलो काम गर्नेछ ।’

युरोपेली संघले सन् २०३० अघि नै रुसको जीवाश्म इन्धनबाट युरोपलाई मुक्त गर्ने योजना प्रस्ताव गरेको छ । यसमा ग्यास आपूर्तिलाई विविधीकरण गर्ने र घरहरू तताउन र बिजुली उत्पादन गर्न ग्यासको प्रयोग रोक्ने उपायहरू समावेश छन् ।

के हुन्छ इन्धन खर्च ?

यो द्वन्द्वका कारण उपभोक्ताले विद्युत् र इन्धनको बढ्दो बिलको सामना गर्नुपर्नेछ । बेलायतमा इन्धनको भाउ घटाएर इन्धनको बिललाई नियन्त्रणमा राखिएको छ । तर, जब अप्रिलमा यसको मूल्यमा क्याप बढाइनेछ, इन्धनको बिल अप्रिलमा ७०० पाउन्डबाट २००० पाउन्डमा बढ्नेछ । आउँदो शरद ऋतुमा मूल्यहरू फेरि बढाउँदा, इन्धनको बिल लगभग ३००० पाउण्ड पुग्नेछ । बेलायतमा पनि पेट्रोल र डिजेलको मूल्य बढेको छ । अब कीर्तिमानी मूल्यका कारण सवारी चालकहरु मारमा परेकाले सरकारले इन्धनको महसुल घटाउने घोषणा गरेको छ । -बिबिसी हिन्दीबाट