काठमाडौं । करिब ४५ वर्षअघि सन् १९७७ मा भारतीय ब्राण्ड ‘पार्ले’का चौहान भाइहरूले सुरु गरेको थम्स अप ब्राण्ड अहिले एक बिलियन डलर ब्रान्डको प्रतिष्ठित क्लबमा पुगेको छ । यो १ अर्ब डलरको मूल्यांकनमा पुग्ने भारतको पहिलो ब्रान्ड हो । आज हामी तपाईंलाई थम्स अप ब्रान्डको जन्मको कथा सुनाउँदैछौं । यो ब्रान्ड कसरी जन्मियो र केही दिनमै लोकप्रिय भयो ।

भारतको घरेलु एफएमसिजी ब्रान्ड थम्स अपको मूल्यांकन सन् २०२१ मा १ बिलियन डलर पुगेको छ । यो ब्राण्डको स्वामित्व रहेको कम्पनी कोका कोलाले यो जानकारी दिएको हो । कोका–कोला कम्पनीका अध्यक्ष तथा प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) जेम्स क्विन्सीले गत बिहीबार जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनेका छन्, ‘हाम्रो थम्स अप ब्रान्डको मूल्य भारतमा १ अर्ब डलर पुगेको छ । राम्रो मार्केटिङ रणनीतिको मद्दतले, हामी यो अंक हासिल गर्न सक्षम भएका छौं ।’

भारतीय ब्रान्डको रूपमा सुरु भयो

थम्स अप अहिले बहुराष्ट्रिय कम्पनी कोका–कोला कम्पनीको उत्पादन हो । तर, यो ब्रण्डको शुरुवात भने भारतीय कम्पनी पार्लेले गरेको थियो । सन् १९७० को दशकमा भारत सरकारले कोका–कोला कम्पनीको अगाडि यस्तो शर्त राखेको थियो कि उसले भारतबाट आफ्नो व्यापार बन्द गर्नुपर्ने अवस्था आयो । भारतबाट कोकाकोलाको बर्हिगमनसँगै थम्स अपको जन्म भएको हो ।

जर्ज फर्नान्डेजको आदेश

सन् १९७७ मा भारतबाट संकटकाल हटेको लगत्तै आम निर्वाचन भयो । यस चुनावमा मजदुर नेता जर्ज फर्नान्डिस बिहारको मुजफ्फरनगर सिटबाट लोकसभामा पुगेका थिए । यो जितसँगै उनी मोरारजी देसाई सरकारमा उद्योगमन्त्री बनेका थिए । केन्द्रीय मन्त्रीको रूपमा आफ्नो कार्यकालमा, उनले अमेरिकाको बहुराष्ट्रिय कम्पनी आईबीएम (आईबीएम) र कोका–कोला (कोका–कोला) लाई भारत छाड्न आदेश जारी गरे । यी दुवै कम्पनीलाई लगानी नियम उल्लंघन गरेको आरोप लागेको थियो । सरकारले कोका–कोलाले आफ्नो ६० प्रतिशत सेयर भारतमा सञ्चालन गर्न भारतीय कम्पनीलाई दिनुपर्ने शर्त राखेको थियो तर, कोका–कोलाले त्यसलाई अस्वीकार गर्दै भारतबाट बाहिरिने निर्णय गरेको थियो ।

थम्स अपको जन्म यसरी भयो

भारत छोड्नुअघि कोकाकोलाले देशमा चिसो पेय पदार्थको ठूलो बजार सिर्जना गरेको थियो । कोकले छोड्ने बित्तिकै भारतीय कम्पनी पार्लेले थम्सअपलाई फ्ल्यागशिप उत्पादनको रूपमा लन्च गर्यो । यससँगै थप दुई उत्पादन लिम्का (लेमन) र गोल्ड स्पट पनि सार्वजनिक गरिएको छ । पार्ले कम्पनीका रमेश चौहान र प्रकाश चौहान (पार्ले भाइहरू) र कम्पनीका सीईओ भानु वकिलले थम्स अपको रूपमा आफ्नो फ्ल्यागशिप ड्रिंक सार्वजनिक गरे ।

थम्स अपले छोटो समयमै बजारमा आफ्नो एकाधिकार कायम गर्यो र बजार हिस्सा पनि बढायो । बिस्तारै यो मानिसहरुमाझ लोकप्रिय ब्रान्ड बन्यो । थम्स अपले तत्कालीन घरेलु ब्राण्ड क्याम्पा कोला, डबल सेभेन, ड्युक र युनाइटेड ब्रअरीज ग्रुपका म्याकडोवाल क्रसलाई धेरै पछाडि छोडेको थियो । सन १९८० सम्म यो भारतमा अग्रणी ब्रान्ड मात्र थिएन कि मिडियाका लागि एक प्रमुख विज्ञापनदाता पनि रह्यो । यद्यपि सन १९८० मध्यमा यसले डबल कोलाबाट केही प्रतिस्पर्धा झेल्नु पर्यो ।

कोका कोलाको पुनःप्रवेश

सन् १९९१ मा भारत सरकारले विदेशी कम्पनीहरुका लागि भारतीय अर्थतन्त्रको ढोका खोल्ने बित्तिकै पेप्सी ब्राण्ड पहिलो पटक भारतमा प्रवेश गर्यो । त्यसपछि पेप्सी र थम्स अपबीच एन्डोर्समेन्टका लागि कडा प्रतिस्पर्धा भयो । थम्स अपलाई हराउन पेप्सीले जुही चावला जस्ता फिल्म स्टारको सहयोग लिएको थियो भने अर्कोतर्फ थम्स अपले क्रिकेटमा आफ्नो प्रायोजन बढायो । थम्स अपले चाँडै नै बजारमा महाकोला नामको ३०० एमएलको नयाँ बोतल पनि ल्यायो । महाकोलाले चाँडै साना सहरहरूमा लोकप्रियता हासिल गर्यो । यसैबीच, सन् १९९३ मा कोका–कोला फेरि भारतमा प्रवेश गर्यो ।

कोका कोलाले थम्स अप किन्यो

कोलाकोलाको प्रवेशले चिसो पेय पदार्थको बजारमा प्रतिस्पर्धा तीन गुणा बढायो । कोका कोला, थम्स अप र पेप्सी सबै एक अर्कासँग प्रतिस्पर्धा गर्दै थिए । चाखलाग्दो कुरा के छ भने पार्लेलाई थम्स अपको आधारशिला बनाउने आइडिया दिने कम्पनी पार्लेले त्यही कम्पनीलाई ६ करोड अमेरिकी डलरमा थम्स अप बेच्यो । तर, त्यतिन्जेल कोका–कोलाले थम्स अप ब्रान्डको महत्व पहिचान गरिसकेको थियो । त्यसकारण उसले यसलाई बन्द गरेन र थप लगानी र प्रचार गर्यो । यसको नतिजा आज एक विशुद्ध भारतीय ब्रान्ड वन बिलियन डलर क्लबमा सामेल भएको छ । अनुवाद गरिएको