काठमाडौं । पछिल्लो पाँच वर्षमा सुनको मूल्यले विश्व बजार र नेपाल दुवैमा उल्लेख्य वृद्धि हासिल गरेको छ । विश्व बजारमा सुनको मूल्य १ सय ९५ प्रतिशतले बढ्दा नेपालमा प्रतिवर्ष औसत २३ हजार ९ सय २० रुपैयाँको वृद्धि भएको छ । यो अवधिमा सुनले आर्थिक अस्थिरता, जियोपोलिटिकल तनाव, र मुद्रास्फीतिका कारण लगानीकर्ताहरूको ध्यान खिचेको छ । नेपालमा भने विश्व बजारको प्रभावसँगै भन्सार दर, मुद्रा अवमूल्यन, र स्थानीय मागले मूल्य वृद्धिलाई थप तीव्र बनाएको छ ।

सन् २०२० अप्रिल १७ मा विश्व बजारमा सुनको मूल्य प्रतिऔंस १ हजार ७ सय अमेरिकी डलर थियो । त्यतिबेला कोभिड–१९ महामारीले विश्व अर्थतन्त्रमा अनिश्चितता निम्त्याएको थियो, जसले लगानीकर्ताहरूलाई सुनजस्तो सुरक्षित सम्पत्तितर्फ आकर्षित गरेको थियो । नेपालमा त्यही समय सुनको मूल्य प्रतितोला ७१,००० रुपैयाँ थियो।

यो मूल्य कोभिड–१९ को प्रभाव र विश्व बजारको मूल्य वृद्धिका कारण उच्च थियो । तर, सन् २०२५ अप्रिल १७ सम्म आइपुग्दा विश्व बजारमा सुनको मूल्य प्रतिऔंस ३ हजार ३ सय १६ डलर पुगेको छ, जुन १ हजार ६ सय १६ डलर वा १ सय ९५ प्रतिशतको वृद्धि हो । नेपालमा भने सुनको मूल्य बिहीबार प्रतितोला १ हजार ९० हजार ६ सय रुपैयाँ पुगेको छ, जुन १ लाख १९ हजार ६ सय रुपैयाँ वा २ सय ६८.४ प्रतिशतको वृद्धि हो । यो तथ्याङ्कले नेपालमा मूल्य वृद्धि विश्व बजारको तुलनामा उल्लेख्य रूपमा बढी भएको देखाउँछ ।

यसकारण बढ्यो भाउ

विश्व बजारमा सुनको मूल्य वृद्धिका पछाडि विभिन्न कारकहरू छन् । सन् २०२२ मा रुस–युक्रेन युद्धले विश्व ऊर्जा बजारमा अस्थिरता निम्त्यायो, जसले सुनको माग बढायो। त्यसैगरी, इजरायल–प्यालेस्टाइन द्वन्द्व र अमेरिका–चीनबीचको व्यापार तनावले लगानीकर्ताहरूलाई सुनतर्फ आकर्षित गरायो । अमेरिकी फेडरल रिजर्वको ब्याजदर नीतिले पनि सुनको मूल्यलाई प्रभावित गर्यो । जब फेडरल रिजर्वले ब्याजदर घटायो, सुनमा लगानीको प्रतिफल बढ्यो । यसले मूल्यलाई उकालोतर्फ डोर्यायो । साथै, अमेरिका र युरोपमा उच्च मुद्रास्फीतिले सुनलाई मुद्रास्फीति विरुद्धको सुरक्षित लगानी बनायो। यी कारकहरूले विश्व बजारमा सुनको मूल्यलाई क्रमिक रूपमा बढाए । सन् २०२० मा १ हजार ७ सय डलर रहेको मूल्य सन् २०२३ मा २ हजार १ सय १५ डलर र सन् २०२५ मा ३,३१६ डलर पुग्यो । यो वृद्धि औसतमा प्रतिवर्ष ३२३.२ डलर वा १९ प्रतिशतको दरले भएको छ ।

नेपालमा ५ बर्षमै दोब्बर बढीको वृद्धि

नेपालमा सुनको मूल्य वृद्धि विश्व बजारको तुलनामा तीव्र छ । सन् २०२० मा ७१,००० रुपैयाँ प्रतितोला रहेको सुन सन् २०२५ मा १,९०,६०० पुग्दा कुल १,१९,६०० रुपैयाँ वृद्धि भएको छ । यो वृद्धि प्रतिवर्ष औसत २३ हजार ९ सय २० रुपैयाँ वा ३३.७ प्रतिशतको दरले भएको छ । नेपालमा मूल्य वृद्धि विश्व बजारको १ सय ९५ प्रतिशतभन्दा बढी (२ सय ६८.४%) हुनुका पछाडि स्थानीय कारकहरूको ठूलो भूमिका छ । पहिलो, नेपाली रुपैयाँको तुलनामा अमेरिकी डलरको मूल्य वृद्धिले सुनको आयात लागत बढाएको छ । सन् २०२० देखि २०२५ सम्म नेपाली रुपैयाँको अवमूल्यनले सुनको मूल्यलाई थप महँगो बनायो ।

दोस्रो, नेपालमा सुन आयातमा लाग्ने भन्सार दर र मूल्य अभिवृद्धि करले मूल्यलाई झन उत्कर्षमा पुर्याएको देखिन्छ । सन् २०२४ मा सरकारले भन्सार दर ५० प्रतिशत घटाउँदा सुनको मूल्य प्रतितोला १,७१,००० बाट १,५१,३०० मा झरेको थियो । तर, हाल भन्सार दर उहि हुँदापनि मूल्य लगातार उकालो यात्रामै छ । तेस्रो, नेपालमा सुनको सांस्कृतिक र सामाजिक महत्त्वले मागलाई उच्च राखेको छ । विवाहको सिजन, चाडपर्व, र लगानीका लागि सुनको मागले मूल्यलाई थप प्रभावित गरेको छ ।

नेपाल र विश्व बजारको मूल्य वृद्धिको तुलना गर्दा नेपालमा वृद्धि तीव्र हुनुका पछाडि यी स्थानीय कारकहरूले विश्व बजारको प्रभावलाई थप बलियो बनाएको देखिन्छ । विश्व बजारमा मूल्य वृद्धि क्रमिक र जियोपोलिटिकल तनाव, मुद्रास्फीति, र ब्याजदर नीतिमा आधारित छ। तर, नेपालमा भन्सार दरको उतारचढाव र मौसमी मागले ठूलो प्रभाव पारेको छ । उदाहरणका लागि, २०८० मंसिरमा नेपालमा सुनको मूल्य १,२१,६०० पुगेको थियो, जुन त्यतिबेलाको उच्च रेकर्ड थियो । २०८१ मा १,७१,००० पुग्यो, र सन् २०८२ मा १,९०,६०० पुगेको छ । यो तीव्र वृद्धिले नेपाली बजारमा सुनको मूल्य विश्व बजारको तुलनामा बढी अस्थिर भएको देखाउँछ ।

नेपालमा सुनको मूल्य वृद्धिले उपभोक्ता र व्यवसायी दुवैलाई प्रभावित गरेको छ । सुनको उच्च मूल्यले गहना खरिदमा उपभोक्ताहरूलाई दबाब परेको छ, भने सुनमा लगानी गर्नेहरूका लागि यो फाइदाजनक सावित भएको छ । व्यवसायीहरूले भन्सार दर र बजार अस्थिरताका कारण जोखिम बढेको बताएका छन् । विश्व बजारमा सुनको मूल्य भविष्यमा पनि जियोपोलिटिकल तनाव र आर्थिक नीतिमा निर्भर रहनेछ । नेपालमा भने भन्सार नीति र मुद्रा स्थिरताले मूल्यलाई थप प्रभावित गर्नेछ ।