काठमाडौं । दशैं नेपालीहरूको लागि सबैभन्दा ठूलो पर्व हो, जसले धार्मिक, सांस्कृतिक, र पारिवारिक मूल्यलाई विशेष महत्व दिन्छ । दशैं विशेष गरी खानपान, रमाइलो, पारिवारिक भेटघाट र धार्मिक गतिविधिहरूसँग सम्बन्धित हुन्छ । यो चाडको समयमा, मानिसहरूले आफ्नो परिवारसँग समय बिताउँछन्, साथीहरूसँग रमाइलो गर्छन् र विविध खानाका परिकारहरू चाख्छन् । तर, यो सबै रमाइलोका क्रममा केही महत्वपूर्ण कुराहरू ध्यान दिनु आवश्यक छ ताकि दशैं स्वास्थ्यकर, सुरक्षित र सन्तुलित रहोस् । हामीले आजको लेखमा दशैं मनाउँदा ध्यान दिनुपर्ने १० प्रमुख कुराहरूको विस्तृत व्याख्या गरेका छौं ।

१. स्वास्थ्यकर खानाको छनोट

दशैंमा प्रायः मासुजन्य परिकारहरू बढी खानपानमा समावेश हुन्छन् । मानिसहरू खसी, राँगा, बोका, र कुखुराको मासु खाने गर्छन् । तर, अत्यधिक चिल्लो, मसालेदार खाना खाँदा स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । यसले ग्यास्ट्रिक, अम्लपित्त, र पेट दुख्ने समस्या निम्त्याउन सक्छ । तसर्थ, स्वास्थ्यकर खानाको छनोट गर्दा मासुजन्य परिकारको साथमा सागसब्जी, फलफूल, र फाइबरयुक्त परिकारहरू पनि समावेश गर्नु आवश्यक छ । यसले सन्तुलित आहार सुनिश्चित गर्छ र शरीरलाई आवश्यक पोषण प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ । खाना पकाउँदा धेरै तेल र मसाला प्रयोग नगरी, स्वास्थ्य अनुकूल तरिकाले पकाउनु महत्वपूर्ण हुन्छ ।

२. खानाको मात्रा नियन्त्रण

दशैंको समयमा उत्सवमय वातावरण र रमाइलोका कारण धेरैजसोले आवश्यकता भन्दा बढी खाना खान्छन् । यसले पेटमा समस्या निम्त्याउन सक्छ । धेरै मासु र तेलजन्य परिकारहरू खाँदा ग्यास्ट्रिक समस्या, अम्लपित्त, र अपच हुन सक्छ । तसर्थ, खानाको मात्रा नियन्त्रण गर्न आवश्यक छ । सामान्यतया, सन्तुलित मात्रा र समयअनुसार खानाले शरीर स्वस्थ रहन्छ । कहिलेकाहीँ जथाभावी खाने बानीले लामो समयसम्म स्वास्थ्य समस्याहरूको जोखिम बढाउन सक्छ । तसर्थ, परिवारसँग खानपान गर्दा सावधानीपूर्वक मात्रामा खाना खानुपर्छ ।

३. खाना पकाउँदा स्वच्छता

दशैंमा विशेष गरी ठूलो मात्रामा खाना पकाइन्छ र पाहुनालाई स्वागत गरिन्छ । यस्तो समयमा खानाको स्वच्छता अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुन्छ । सफा र सुरक्षित वातावरणमा खाना पकाउनु जरुरी छ । खाना पकाउँदा हात राम्ररी धुने, सफा भाँडाकुँडा प्रयोग गर्ने, र ताजा सामग्री प्रयोग गर्नु अनिवार्य हुन्छ । सफा पानी प्रयोग गर्नु, सही तापक्रममा खाना पकाउनु, र बाँकी खाद्य सामग्रीलाई सुरक्षित तरिकाले भण्डारण गर्नुले खाद्य विषाक्तता र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरूबाट बच्न सकिन्छ । विशेष गरी मासुजन्य परिकारहरू पकाउँदा पर्याप्त तापक्रममा पकाउने र त्यसलाई सफा ठाउँमा राख्ने बानीले स्वास्थ्यलाई सुरक्षित राख्छ ।

४. प्रोटिनयुक्त खानेकुराको महत्व

दशैंको विशेषता भनेकै मासुजन्य खानाको सेवन हो । माछा, मासु, अण्डा आदिले शरीरलाई आवश्यक प्रोटिन दिन्छ । तर, अत्यधिक मात्रामा वा राम्रोसँग नपकाइएको मासु खानाले स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पर्न सक्छ । तसर्थ, प्रोटिनयुक्त खानालाई सन्तुलित मात्रामा सेवन गर्नु महत्वपूर्ण हुन्छ । मासु खाँदा त्यसलाई राम्ररी पकाउनु पर्छ, ताकि संक्रमण र अन्य स्वास्थ्य समस्याबाट जोगिन सकियोस् । प्रोटिनले शारीरिक वृद्धि, मांसपेशी बलियो बनाउने, र प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने भएकाले प्रोटिनयुक्त खाना खानु आवश्यक छ, तर यसको सन्तुलन कायम राख्न जरुरी छ ।

५. रमाइलो गतिविधिहरूमा सहभागिता

दशैंमा केवल खानपानमा मात्र ध्यान दिनु हुँदैन, यो समय पारिवारिक सदस्यहरूसँग रमाइलो गर्ने अवसर पनि हो । दशैंको अवसरमा विभिन्न खेलकुद, मनोरञ्जनात्मक गतिविधिहरू, र खेल खेल्न सकिन्छ । लुडो, क्यारम, कार्ड, वा अन्य पारिवारिक खेलहरूले मनोरञ्जन मात्र होइन, मानसिक स्वास्थ्यलाई पनि फाइदा पुर्याउँछन् । खेलकुदले परिवारका सदस्यहरूसँगको सम्बन्ध बलियो बनाउँछ र उनीहरूबीचमा आत्मीयता बढाउँछ । यस्ता रमाइलो गतिविधिहरूले दशैंलाई अझ विशेष र यादगार बनाउँछ ।

६. परिवारसँग समय बिताउने

दशैंको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष भनेको परिवारसँग समय बिताउनु हो । आजकलको व्यस्त जीवनशैलीका कारण प्रायः परिवारका सदस्यहरूबीचमा पर्याप्त समय बिताउन पाइँदैन । तर, दशैं जस्तो चाडमा परिवारका सबै सदस्यहरू घरमा जम्मा हुन्छन् र एक अर्कासँगको सम्बन्धलाई थप बलियो बनाउन सकिन्छ । परिवारका सदस्यहरूसँग खुलेर कुरा गर्ने, विगतका कुरा सम्झने, र नयाँ योजना बनाउने जस्ता गतिविधिहरूले पारिवारिक सम्बन्धमा सुधार ल्याउँछ । यो अवसरलाई उपयोग गरी आपसमा स्नेह र आत्मीयता बढाउनु महत्वपूर्ण हुन्छ ।

७. धार्मिक परम्पराको सम्मान

दशैं केवल रमाइलो र खानपानको चाड मात्र होइन, यो धार्मिक चाड पनि हो । विशेष गरी देवी दुर्गाको पूजा, टीका र जमराको महत्व दशैंमा विशेष रहन्छ । टीका लगाउने परम्पराले स्नेह, आशीर्वाद, र शुभकामनाको भावना झल्काउँछ । दशैंमा पूजापाठ गर्दा र धार्मिक परम्पराहरू पालना गर्दा यसले हाम्रो सांस्कृतिक पहिचानलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्छ । दुर्गा माताको पूजा गर्नु, देवीको कृपा प्राप्त गर्नु, र परिवारसँग टीका ग्रहण गर्नु दशैंको प्रमुख विशेषता हो । यसले धार्मिक आस्था बलियो बनाउँछ र सांस्कृतिक सम्पदालाई जीवन्त राख्छ ।

८. आर्थिक नियन्त्रण

दशैंमा खर्चको मात्रा प्रायः बढी हुन्छ । नयाँ लुगा, मासु, अन्य खाद्य सामग्रीहरू र सजावटमा अत्यधिक खर्च गरिन्छ । तर, यस समयमा फजुल खर्च नगरी आर्थिक नियन्त्रणमा ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ । बजेट बनाएर खर्च गर्नुले दशैंपछि आर्थिक समस्याबाट जोगिन मद्दत गर्छ । दशैंमा उत्साहित भएर अनावश्यक खर्च गर्नुले दीर्घकालमा आर्थिक तनाव निम्त्याउन सक्छ । तसर्थ, आवश्यकताका आधारमा मात्र खर्च गर्नुपर्छ र भविष्यका लागि पनि केही रकम बचत गर्न ध्यान दिनुपर्छ ।

९. सवारी साधनमा सावधानी

दशैंमा लामो दूरीको यात्रा गर्ने चलन छ । यस समयमा सवारी साधन चलाउँदा वा यात्रा गर्दा अत्यधिक सावधानी अपनाउनुपर्छ । मद्यपान गरेर गाडी चलाउन नहुनु, ट्राफिक नियमको पालना गर्नु, र हेल्मेट वा सिट बेल्टको प्रयोगले दुर्घटनाबाट जोगिन सकिन्छ । दशैंको समयमा सडकमा भीडभाड बढी हुन्छ, जसका कारण दुर्घटनाको जोखिम पनि बढ्न सक्छ । तसर्थ, सवारी साधन चलाउँदा ध्यान दिनु र सुरक्षित यात्रा गर्नु आवश्यक छ । विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा जाँदा वा पर्वतमा यात्रा गर्दा सुरक्षा नियमहरूको पालना गरिनु अनिवार्य छ ।

१०. समाजमा सहयोग

दशैंलाई अझ अर्थपूर्ण र स्मरणीय बनाउन समाजका कमजोर वर्गलाई सहयोग गर्न सकिन्छ । अनाथ बालबालिका, वृद्धवृद्धा, र आर्थिक रूपमा कमजोर परिवारलाई सहयोग गरेर दशैंको खुसी सबैसँग बाँड्न सकिन्छ । दशैंको अवसरमा गरिब र असहाय मानिसहरूलाई सानो सहयोगले ठूलो फरक पार्न सक्छ । यसले समाजमा सामाजिक एकता, सहानुभूति, र दानशीलताको भावना जगाउँछ । दशैंको खुसी सबैले बराबर रूपमा महसुस गर्न सकून् भनेर सहयोग गर्ने कामले हाम्रो सामाजिक दायित्वलाई पनि पूरा गर्न मद्दत गर्दछ ।

यी १० कुराहरूलाई ध्यानमा राख्दै दशैंलाई मनाउँदा चाडलाई अझ सन्तुलित, रमाइलो, सुरक्षित, र स्वास्थ्यकर बनाउन सकिन्छ । दशैंको वास्तविक महत्व भनेको परिवार, समाज, र धार्मिक आस्थासँग जोडिनु हो । रमाइलो र भोजनका साथै, स्वस्थकर जीवनशैली, आर्थिक व्यवस्थापन, र समाजप्रति जिम्मेवारी बोध गरिनु यस चाडको थप विशेषता हो ।