काठमाडौं । पानीका लागि हिमालयको हिउँमा आश्रित लाखौं मानिसले यस वर्ष पानीको चरम अभाव भोग्न सक्ने वैज्ञानिकहरूले चेतावनी दिएका छन् । यसका लागि विज्ञहरूले जलवायु परिवर्तनलाई दोष दिइरहेका छन् । यस वर्ष ऐतिहासिक रूपमा निकै कम हिउँ परेकाले यस्तो अवस्था आएको वैज्ञानिकहरू बताउँछन् । सोमबार जारी गरिएको प्रतिवेदनले एसियाका हिमालय क्षेत्रबाट निस्कने १२ वटा प्रमुख नदी प्रणालीमध्ये करिब एक चौथाइ पानीको प्रवाहको स्रोत हिउँ पग्लिने गरेको छ ।
‘यो अनुसन्धानकर्ताहरू, नीति निर्माताहरू र डाउनस्ट्रीममा बस्ने समुदायहरूका लागि खतराको घण्टी हो,’ रिपोर्टका लेखक शेर मोहम्मदले भने । नेपालमा रहेको इन्टरनेशनल सेन्टर फर इन्टिग्रेटेड माउन्टेन डेभलपमेन्ट (इसिमोड) मा काम गरिरहेका मोहम्मदले थपे, ‘कम हिउँ जम्मा हुनु र हिउँको स्तरमा उतारचढावले विशेष गरी यो वर्ष पानीको अभावको धेरै गम्भीर जोखिम निम्त्याउँछ ।’
इसिमोड अनुसार यस क्षेत्रका करिब २४ करोड मानिसका लागि हिमालयको हिउँ पानीको अत्यावश्यक स्रोत हो । यीबाहेक तलका उपत्यकामा बसोबास गर्ने थप १ अर्ब ६५ करोड मानिसका लागि पनि यो अत्यावश्यक स्रोत हो । हरेक वर्ष हिउँको मात्रा बढ्दै जाने र घट्ने क्रम जारी रहेपनि जलवायु परिवर्तनका कारण वर्षा अनियमित भएको र मौसमको ढाँचामा पनि परिवर्तन भइरहेको वैज्ञानिकहरुको भनाइ छ ।
प्रतिवेदनले ‘हिउँको निरन्तरता’ वा जमिनमा हिउँ रहने समयको मात्रा पनि मापन ग¥यो र यो वर्ष हिन्दुकुश र हिमालय क्षेत्रमा सामान्य भन्दा पाँच भाग कममा झरेको फेला पारेको थियो । ‘यो वर्षको हिमपात (सामान्य भन्दा १८.५ प्रतिशत कम) पछिल्लो २२ वर्षमा दोस्रो सबैभन्दा कम थियो,“ मोहम्मदले भने, ‘यो सन २०१८ को रेकर्ड १९ प्रतिशत भन्दा थोरै बढी थियो ।’ नेपालबाहेक अफगानिस्तान, बंगलादेश, भुटान, चीन, भारत, म्यानमार र पाकिस्तान पनि इसिमोडका सदस्य छन् । रिपोर्टले चेतावनी दिएको छ कि इसिमोडको अनुमानहरूले पानीको प्रवाहको समय र तीव्रतामा ठूलो परिवर्तनहरू संकेत गर्दछ ।
प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘पानीको मौसमी उपलब्धता सुनिश्चित गर्न हिउँले विशेष भूमिका खेल्छ ।’ संगठनले दुई दशकभन्दा बढी समयदेखि यस क्षेत्रमा बरफको निगरानी गरिरहेको छ र यसले २०२४ मा ‘महत्वपूर्ण विसंगति’ देखेको बताएको छ । संस्थाले भारतको नदी प्रणालीमा ‘सबैभन्दा कम हिउँको निरन्तरता’ फेला पारेको छ, जुन औसतभन्दा १७ प्रतिशत कम थियो । २०१८ मा, यो संख्या १५प्रतिशत थियो, जसको मतलब पछिल्लो अवस्था पहिले भन्दा खराब छ । अफगानिस्तानको हेलमन्ड नदी प्रणालीमा दोस्रो सबैभन्दा कम हिउँ स्थिरता स्तर फेला पर्यो, जुन सामान्य भन्दा ३२ प्रतिशत कम छ ।
अध्ययनमा सिन्धु नदी प्रणालीको सतह सामान्यभन्दा २३ प्रतिशत कम र ब्रह्मपुत्र नदी प्रणालीको सतह सामान्यभन्दा १५ प्रतिशत कम रहेको पाइएको थियो । इसिमोडका वरिष्ठ क्रायोस्फियर विशेषज्ञ मिरियम ज्याक्सनले अधिकारीहरूलाई बाढीको सम्भावनालाई सम्बोधन गर्न सक्रिय कदम चाल्न आग्रह गरकी, छन् । अनुवाद गरिएको
