काठमाडौ । अहिले देशैभर कडा गर्मीको अवस्था छ । गर्मीका कारण देशका कतिपय स्थानमा जनजीवन प्रभावित भएको छ । आज हामी गर्मीको मौसममा बेवास्ता गर्न जोखिमपूर्ण हुन सक्ने केही यस्ता लक्षणहरूको बारेमा कुरा गर्दैछौँ ।

१. थकान

कोही–कोहीलाई गर्मीमा चाँडै थकान लाग्छ । यस समस्यालाई हल्का रूपमा लिने गल्ती नगर्नुहोस् । यो हृदयघातको लक्षण हुन सक्छ । ब्रिटिस हार्ट फाउन्डेसनको प्रतिवेदनका अनुसार तापक्रम जति बढी हुन्छ, तपाईको शरीरलाई सामान्य तापक्रम कायम राख्नको लागि त्यति नै गाह्रो हुन्छ । यसको प्रत्यक्ष असर मुटुमा पर्छ । यी हृदयघातको प्रारम्भिक लक्षण हुन सक्छन् ।

के गर्छन गल्ती : वास्तवमा मुटुको समस्याका कारण मानिसको शरीरमा रगतको मात्रा घट्छ । जसका कारण शरीरमा उर्जा कम हुन्छ । मानिसहरूले यसलाई गर्मी थकान भनेर बेवास्ता गर्छन् ।

२. बेहोसी

गर्मीको कारण बेहोस हुनु । हरेक वर्ष गर्मीमा यस्तो कुरा सुनिन्छ । वास्तवमा, यसको कारण गर्मी मात्र होइन अरू केहि पनि हुन सक्छ । जब हाम्रो मुटुले सामान्य प्रवाहमा रक्तसञ्चार गर्न सक्दैन भने यस्तो अवस्थामा बेहोस हुने अवस्था हुन्छ ।

हामीले गरेको गल्ती ः हामी बुझ्छौं कि पानीको कमी वा कडा घामको कारण कोही बेहोस भएको हुन सक्छ । यसलाई घरेलु उपचारबाट निको पार्ने प्रयास गरौं । समयमै ख्याल गरिएन भने मुटुमा अवरोध हुने खतरा रहन्छ ।

३. टाउको दुखाइ

तपाईलाई गर्मीमा लगातार टाउको दुखाइ रहन्छ भने यो बीपी बढ्ने संकेत हुन सक्छ । उच्च रक्तचापको समस्याको समयमै उपचार गरिएन भने हृदयघात हुन सक्छ । गर्मीमा मुटु रोगीहरुको मुटुमा चाप बढी हुन्छ । गर्मीको जोखिमले मुटुलाई आपूर्ति गर्ने रक्तनली भित्र रगत जम्ने जोखिम बढाउँछ । मुटुमा बढ्दो दबाबले हृदयघात हुन सक्छ ।

के गल्ती गर्छन : ‘बढ्दो गर्मीमा टाउको दुख्ने समस्या बढ्छ ।’ यो कुरा हाम्रो मनमा मिल्छ । त्यसैले हामी दिनभर अँध्यारो कोठामा सुतेर स्व–औषधि गरेर दुखाइ कम गर्ने प्रयास गर्छौं । डाक्टरकहाँ नजाने गर्छौ । याद गर्नुहोस् कि गर्मी टाउको दुख्ने मुख्य कारण होइन ।

४. मोटोपना

तौल बढ्दै जाँदा कोलेस्ट्रोल, बीपी र मधुमेहको जोखिम बढ्छ । कलेजोसँगै मुटुको आकार पनि ५ प्रतिशतसम्म बढ्छ । यसले मुटुमा दबाब बढाउँछ र हृदयघात वा स्ट्रोकको जोखिम हुन्छ ।

के गल्ती गर्छन : बिहानको सूर्यको किरण कडा हुन्छ । जसका कारण धेरैजसो मानिसहरु बिहानको हिड्ने र व्यायाम गर्ने समय घटाउँछन् । गर्मीबाट छुटकारा पाउन मिल्क शेक, बदाम शेक, म्याङ्गो, कोल्ड कफीको सेवन बढाउँछन । क्यालोरी काउन्ट बिर्सिन्छन, यस्तो अवस्थामा शरीरमा बोसो बढ्न थाल्छ जसको प्रत्यक्ष असर मुटुमा पर्छ ।

५. निर्जलीकरण

अत्यधिक गर्मीको कारण निर्जलीकरण अर्थात डिहाइड्रेसन भएकाहरूलाई हृदयघातको जोखिम बढ्छ । कडा घाम वा गर्मीका कारण रक्तचाप बढ्दै र घट्दै जान्छ । दुवैको अवस्था जोखिमपूर्ण छ । यदि शरीरमा पानीको कमी लामो समयसम्म रह्यो र प्रारम्भिक लक्षणबाट पहिचान गर्न नसकेमा ऊर्जाको कमीदेखि लिएर हृदयाघातको जोखिम हुन्छ ।

के गल्ती गर्छन ः निर्जलीकरण भनेको गर्मीमा पानीको कमी पनि सामान्य समस्या हो । गर्मी मौसममा सामान्य मानिसलाई डेढ लिटरसम्म पसिना आउँछ । पिसाबबाट पानीको कमी पनि हुन्छ । यदि तपाईंले कम पानी पिउनुभयो भन, यी सबै डिहाइड्रेसनको कारण बन्छन् । (डा बिबी भारती मुटुरोग विशेषज्ञ, डा चन्द्रकान्त लहरिया, जनरल फिजिसियन, डा बालकृष्ण श्रीवास्तव मुटुरोग विशेषज्ञ)