काठमाडौं । नेपालको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा २५ प्रतिशत बढी हिस्सा कृषि क्षेत्रले ओगटेको छ । अझै पनि ६५ प्रतिशत बढी रोजगारी कृषि क्षेत्रमै भएकाले पनि नेपाल कृषि प्रधान देशका रुपमा चिनिँदै आएको छ । नेपालको पहिचान कृषि प्रधान देशका रुपमा रहेको भएपनि कृषि उपजको आयातको तथ्यांकले नै नेपाललाई गिज्याईरहेको देखिन्छ ।

भन्सार विभागले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक बर्षको ६ महिनाको तथ्यांक हेर्ने हो भने पनि यस अवधिमा ४२ अर्ब ७२ करोड ४५ लाख रुपैयाँ बढीको १ करोड १३ लाख क्विन्टल प्रमुख खाद्यान्न भित्रिएको छ । विसं २०४० को दशकमा धान, मकै, गहुँलगायतका प्रमुख खाद्यान्न निर्यात गरिरहेको नेपालले पछिल्लो समय भने यस्ता उपजहरु उच्च मात्रामा आयात गर्ने गरेको छ । नेपालका छिमेकी देश भारत र चीनबाट मात्रै नभई बोलिभियादेखि मेक्सिकोसम्मका देशहरुबाट नेपालमा यस्तो खाद्यान्न आयात हुने गरेको छ ।

भन्सार विभागका अनुसार पछिल्लो ६ महिनामा नेपालले १७ अर्ब ६ करोड रुपैयाँ बढीको ३२ करोड ८९ लाख १९ हजार किलो चामल आयात गरेको छ । नेपालले यस अवधिमा विभिन्न ३ शीर्षकमा आयात गरेको चामल भारत, चीन, भियतनाम, अष्ट्रेलिया, जापान, कोरिया, अमेरिकालगायत १२ देशबाट चामल आयात गरेको छ । यस्तै नेपालले यसै अवधिमा १० अर्ब ७ करोड रुपैयाँ बढीको ३४ करोड ७० लाख किलो धान आयात गरेको छ । नेपालका प्रमुख खाद्यान्न बालीमा पर्ने धान र चामल नै बाहिरी देशबाट अर्बाैको आयात हुनुले नेपालमा खाद्यान्नको उत्पादन नहुनु नै देखाउँछ ।

यतिमात्रै नभई नेपालले गहुँ, जौ, कोदो, फापर, चीनु, जुनेलो र मकै पनि आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांकमा उल्लेख छ । कर्णाली तथा सुदूरपश्चिम प्रदेशका विभिन्न स्थानमा अपहेलना गरिएको चीनु र जुनेलोसमेत नेपालले पछिल्लो ६ महिनामा क्रमशः साढे ११ हजार र ५ सय ४८ किलो आयात गरेको देखिन्छ । यस्तै नेपालले यस अवधिमा १ करोड ११ लाख रुपैयाँ बढीको ३ लाख २७ हजार किलो कोदो आयात गरेको छ । साथै यस अवधिमा जौ ३ लाख ७० हजार किलो र ओट्स ५२ हजार किलो आयात भएको तथ्यांकमा देखिन्छ । नेपालमा धेरै आयात हुने खाद्यान्नको दोस्रो र तेस्रो स्थानमा परेका मकै र गहुँको आयात पछिल्लो ६ महिनामा क्रमशः ३३ करोड ५२ लाख ३७ हजार र १० करोड ७५ लाख १८ हजार किलो आयात भएको देखिन्छ । यी दुई प्रमुख खाद्यान्न खरिदमा नेपालको ६ महिनामा १५ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ बढी बाहिरिएको छ ।

यी देशबाट आउँछ नेपालमा खाद्यान्न

खाद्यान्न उत्पादनमा ह्रास आउँदा नेपालले विभिन्न देशबाट आयात गरी खपतको जोहो गर्ने गरेको छ । पछिल्लो ६ महिनामा नेपालमा आयात भएका प्रमुख खाद्यान्नहरु पनि मुख्य गरी भारत र चीनबाट आएको देखिन्छ । त्यसबाहेकका देशहरुमा मेक्सिको, टकी अमेरिकालगायतका देशबाट पनि खाद्यान्न आउने गरेको तथ्यांकले देखाउँछ ।

नेपालले चालु आवको ६ महिनामा अमेरिकाबाट मात्रै जौ र ३ लाख ८ हजार किलो मकै आयात गरेको छ । यस्तै अमेरिकाबाटै नेपालले २२ लाख ५९ हजार किलो चामलसमेत आयात गरेको छ । यता दक्षिण अफ्रिका, टर्की, ईन्डोनेसिया, क्यानडा, ब्राजिल, अर्जेन्टीनालगायतका देशबाट पनि नेपालमा मकै आयात भएको देखिन्छ । नेपालले पछिल्लो ६ महिनामा भारतबाट मात्रै २१ हजार रुपैयाँ बराबरको १ सय २५ किलो फापर आयात गरेको छ ।

किन बढ्दैछ खाद्यान्नकै आयात ?

कुल गार्हस्थ उत्पादनमा कृषिको योगदान २६ दशमलव ५० प्रतिशत योगदान रहेको कृषि क्षेत्रमा हाल ६५ प्रतिशत बढी नेपाली आवद्ध छन् । कृषि तथा पशुपन्छी मन्त्रालयकका अनुसा नेपालमा खेतीयोग्य जमिन ४० लाख हेक्टर छ । ४० लाख हेक्टर खेतीयोग्य जमिनमध्ये ३० लाख ९१ हजार हेक्टरमा मात्र खेती गरिएको छ । कृषिको क्षेत्रफललाई मात्र नियाल्दा हिमाली क्षेत्रमा ३५ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रमा ४२ प्रतिशत र तराई क्षेत्रमा २३ प्रतिशत मात्र जमिन छ । यसबाट आव २०७७÷७८ मा कुल १ करोड ९ लाख २६ हजार ३३ मेट्रिक टन खाद्यान्न उत्पादन भएको थियो । नेपालमा प्रतिवर्ष चामल, मकै, गहुँ, कोदो, जौ, फापर गरी ६१ लाख मेट्रिक टन आवश्यक पर्दछ ।

उक्त तथ्यांक हेर्दा खाद्यान्न उत्पादन अधिक नै देखिन्छ तर आवश्यक भण्डारण र बजारको व्यवस्थापन नहुँदा उत्पादनकै समयमा खलाबाटै अन्न भारत जाने र पछि खाद्यान्न अभाव हुने समयमा भारतबाटै खरिद गरेर खानुपर्ने अवस्था आएको कृषिविज्ञ केशव आचार्य बताउँछन् । उनका अनुसार कुल खेतियोग्य जमिनको लगभग २० देखि २५ प्रतिशत बाँझै छ । मानिस कामको सिलसिलामा जहाँ गयो त्यही बस्नाले खेतियोग्य जमिन बाँझै रहने अवस्था आएको छ ।

कृषि उत्पादनभन्दा वैदेशिक रोजगारीमा सुख देख्नेहरू बढेर गएपछि विदेश जाने युवाको ताँती बढ्दो छ भने कृषि उत्पादन घटिरहेको देख्न सकिन्छ । नेपालमा पञ्चायतको अन्त्य हुँदासम्मै नेपाली अन्न भारतलगायतका देशमा निर्यात हुने गरेको थियो । त्यसबेला अन्न निर्यात कम्पनी खोल्ने सुरसारसमेत चलेको थियो । तर, त्यसयता जनसंख्या बढेसँगै बाँझो जमिनको भाग पनि बढ्यो । जसका कारण प्रमुख खाद्य बाली नै कम उत्पादन हुन थाल्दा निर्यातको सट्टा आयात गरेर खानुपर्ने अवस्था आएको देखिन्छ ।

६ महिनामा धेरै आयात भएका प्रमुख ५ खाद्यान्न