काठमाडौं । पछिल्लो एक साता विश्वभरका शेयर बजारले नयाँ रेकर्ड बनाएका छन् । एआई चिप उत्पादन गर्ने कम्पनी एनभिडियाले विश्वभरको शेयर बजारमा उथलपुथल मच्चाएको छ । कम्पनीको बजार पुँजीकरण १०० अर्ब डलर नाघेको छ । पछिल्लो त्रैमासमा कम्पनीले २४ अर्ब डलरको कीर्तिमानी नाफा आर्जन गरेपछि धेरै प्राविधिक कम्पनीको शेयर मूल्य बढ्न थालेको छ ।

जापानको स्टक इन्डेक्स निक्केई सन् १९८९ यताकै उच्च स्तरमा पुगेको छ । पछिल्ला केही साता विश्वभरको शेयर बजार जसरी उकालो लागेको छ, त्यसले गर्दा धेरै विज्ञहरूले बजारमा नयाँ बबल बन्ने आशंका गरेका छन् । तिनीहरूले यसलाई एआइ बबल भनेका छन् ।

एआई बबल

फर्च्युन म्यागजिनसँगको अन्तर्वार्तामा, लन्डनस्थित थिंक ट्याङ्क बीसीए रिसर्चका प्रमुख रणनीतिकार धवल जोशीले भने, ‘हामी एआई बबल भित्र छौं । केही नतिजा (कम्पनीहरूको) ले हामीलाई छक्क पारेको छ ।’ एनभिडियाको सेयर १६ प्रतिशतभन्दा बढीले बढेको छ र यो लहरमा अमेरिकाको एस एन्ड पी ५०० इन्डेक्स, डाउ जोन्स, युरोपको स्टक्स ६०० इन्डेक्स र एमएससीआईको वर्ल्ड इन्डेक्स रेकर्ड स्तरमा पुगेको छ । यो प्रविधि कम्पनीहरूको उत्साहको परिणाम हो ।

एनभिडियाका संस्थापक र प्रमुख जेन्सेन ह्वाङले एक विज्ञप्ति जारी गर्दै भने, ‘फास्ट कम्प्युटिङ र जेनेरेटिभ एआईले ठूलो सिलसिला सुरु गरेको छ । कम्पनी, उद्योग र देशहरूमा माग बढिरहेको छ ।’ तर विश्वभरको आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले शेयर बजार यसरी उकालो लाग्नु अस्वाभाविक देखिन्छ । धेरै वर्षदेखि ब्याजदर यति उच्च छ र कुनै पनि देशबाट घट्ने संकेत देखिँदैन ।

अमेरिका, युरोप र एसियामा बेरोजगारी घटेको रिपोर्ट आएपनि मुद्रास्फीति अझै नियन्त्रणमा नआएकाले केन्द्रीय बैंकहरू ब्याजदर घटाउनबाट बचिरहेका छन् । विश्वमा दुईवटा ठूला युद्ध चलिरहेका छन्, जसको प्रत्यक्ष असर वस्तुको आपूर्तिमा परिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा सेयर बजारको उछाल अचम्मको कुरा हो ।

एआईको चमत्कार

आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (एआई) ले पछिल्ला दुई वर्षमा धेरै चर्चा पाइरहेको छ । धेरै विश्लेषकहरू विश्वास गर्छन् कि एआईले विश्वको भविष्यमा नयाँ अध्याय लेखिरहेको छ, त्यसैले यो छलफल जायज छ । न्युयोर्कस्थित ग्रेट हिल क्यापिटल एलएलसीका अध्यक्ष थोमस हेस भन्छन् कि एआईले विगत दुई दशकमा अर्थतन्त्रहरूले खोजेको अगाडिको बाटो प्रदान गरेको छ । हेस भन्छन्, ‘एनभिडियाले वास्तवमा उत्पादकता बढाउनको लागि एक उत्प्रेरक प्रतिनिधित्व गरेको छ । जब उत्पादकता बढ्छ, मुद्रास्फीति नियन्त्रण हुनेछ ।’

यो भावनाले बजारमा उत्साह पैदा गरेको छ र धेरै लगानीकर्ताहरू यो उत्साहको लहरमा सवार छन् । उनीहरूले पनि नयाँ परिभाषाहरू सिर्जना गरिरहेका छन् । ‘द लेभलिङ’ नामक पुस्तकका लेखक तथा वित्तीय मामिलाका विज्ञ माइक ओ सुलिभानले मोर्गन स्टेनली बैंकका एक अधिकारीले प्रविधि कम्पनीहरूको बढ्दो मूल्यलाई ‘प्राइस अफ इनोभेसन रेसियो’ भनेका छन् । त्यो हो, कम्पनीको मूल्य र यसको आय र अनुसन्धानमा खर्चको अनुपात । अर्थात् कम आम्दानी भएका कम्पनीहरूले अनुसन्धान र विकासमा धेरै खर्च गरिरहेका छन् भने त्यो अनुसन्धानबाट केही उपलब्धि भएपनि त्यो कम्पनीको ‘आकर्षक मूल्य’ बढ्छ ।

फोब्स पत्रिकाको एक लेखमा, सुलिवानले लेखेका छन् कि जब वित्तीय बजारका मानिसहरूले मूल्यहरू अनुमान गर्ने नयाँ तरिकाहरू आविष्कार गर्न थाल्छन्, तिनीहरूको कान ठाडो हुन्छ । उनी लेख्छन्, ‘२००० को दशकमा, विश्लेषकहरूले इन्टरनेट स्टकहरूका लागि ‘क्लिक टू क्लिक’ भन्ने शब्द प्रयोग गरे । तर, यसको अन्त्य नराम्रोसँग भयो ।’

इतिहास साक्षी छ

वास्तवमा, सुलिवानले डटकम बबलतर्फ औंल्याइरहको छन् जसले सन २००० को बजार त्र्mयासको कारण बनायो । यसको कारण इन्टरनेट कम्पनीहरूको सेयरको अत्यधिक मूल्य थियो, जुन वास्तविक मूल्यभन्दा धेरै थियो । नतिजा यो भयो कि जब मूल्यहरू घट्न थाले, तिनीहरूले आफूलाई स्थिर गर्ने कुनै आधार पाएनन् ।

जसका कारण अमेरिकालगायत विश्वभरका बजारहरु ओरालो लागेका थिए र जनताको अर्बौं डलर नोक्सान भएको थियो । विश्लेषकहरू भन्छन कि एआई बबलमा पनि त्यस्तै हुन सक्छ । सुलिवान लेख्छन्, ‘मूल्यदेखि–नवीनता जस्ता विचारहरूले स्टक बजारको बबलको डर बढाउनुपर्छ, विशेष गरी एआई–आधारित स्टकहरूको लागि । बबल परिभाषित गर्न गाह्रो छ, तर त्यहाँ एक प्रसिद्ध भनाइ छ कि ‘देख्यौ भने बुझ्नेछौं ।’

इतिहासमा जहिले पनि केही नयाँ आविष्कारका कारण सिर्जना भएका बजारका बबल फुटेका छन् । सन १९३० को दशकमा रेलवेको विकास होस् वा १९९० को दशकमा इन्टरनेटको विकास । यी नयाँ आविष्कारहरूको आधारमा, केही कम्पनीहरूले मिलेर यस्तो वातावरण सिर्जना गर्छन् कि उनीहरूको मूल्यांकन ऐतिहासिक उच्चमा पुग्छ । पछिल्लो एक सातामै धेरै ठूला कम्पनीले त्रैमासिक नतिजा सार्वजनिक गरेका छन् भने अधिकांश प्रविधि कम्पनीले राम्रो आम्दानी गरेका छन् । तर तिनीहरूको राजस्व वृद्धि धेरै प्रभावशाली छैन, जसले एआईको लागि अत्यधिक उत्साहलाई संकेत गर्दछ । अनुवाद गरिएको