काठमाडौं । टायरहरू कुनै पनि सवारीका लागि धेरै महत्वपूर्ण हुन्छन् । सवारीको सम्पूर्ण तौल टायरले नै वहन गर्छ र यसले सवारीलाई सडकसँग सम्पर्क कायम राख्न मद्दत गर्छ । सडकमा गाडी चिप्लन नदिइकन तीव्र गतिमा गुड्न, मोडन र आवश्यक पर्दा रोक्न सडकमा टायरको पकड बलियो हुनु आवश्यक छ । तर, कार चलाउँदा ऊर्जा खपत कम गर्न टायरमा कम रोलिङ प्रतिरोध हुनु आवश्यक छ ।

सरल शब्दमा भन्नुपर्दा, टायर सडकमा सजिलै सार्न सक्षम हुनुपर्छ । सही टायर बनाउनु टायर निर्माताहरुको लागि एक अनन्त कार्य हो । दायाँ टायर भनेको लामो समय टिक्ने र कारलाई राम्रोसँग सन्तुलित राख्ने टायर हो । पछिल्ला वर्षहरूमा विद्युतीय सवारी साधन (इभी) को प्रयोग बढ्दै गएपछि उनीहरूको काम झन् जटिल बन्दै गएको छ ।

विद्युतीय सवारीका लागि छुट्टै टायर किन चाहिन्छ ?

इभीमा धेरै ठूलो ब्याट्री हुन्छ । जसका कारण अन्य इन्धनबाट चल्ने कारको तुलनामा ईभीहरू निकै भारी हुन्छन् । उदाहरणका लागि, फकसवागनको इ–गल्फ (इभी) पेट्रोल–संचालित गोल्फ भीथ्रीभन्दा ४०० किलोग्राम भारी छ । यो अतिरिक्त वजन कारको टायरमा पर्छ । त्यसैले, इभीलाई बलियो टायर चाहिन्छ । जीवाश्म इन्धन इन्जिनको तुलनामा इभीमा धेरै टर्क हुन्छ । त्यसैले यी सवारीसाधनले छिटो गति लिन्छन् । यस्तो अवस्थामा यसमा प्रयोग हुने टायर पनि तुरुन्तै गति समात्न मद्दत गर्न सक्ने खालको हुनुपर्छ ।

प्रमुख टायर निर्माताहरू टायर डिजाइन सुधार गर्न र इभ को आवश्यकताहरू पूरा गर्न नयाँ रासायनिक सूत्रहरू फेला पार्न काम गरिरहेका छन् । केही ब्रान्डहरूले ब्याट्रीबाट चल्ने सवारी साधनका लागि विशेष उत्पादनहरू विकास गरेका छन् । जबकि अन्य सबै प्रकारका सवारी साधनहरूमा राम्रो प्रदर्शन गर्न सक्ने गरी टायर बनाएको बताउँछन् । टायर निर्माता कन्टिनेन्टलका प्रवक्ताले भने ‘हामीले हाम्रा उत्पादनहरू सुधार गर्न लामो समयदेखि काम गरिरहेका छौं, ताकि तिनीहरू लामो समयसम्म प्रयोग गर्न सकियोस, तिनीहरूले सडकमा बढी पकड राख्छन्, तिनीहरूले राम्रोसँग काम गर्छन् र तिनीहरूले घुम्दा धेरै आवाज निकाल्दैनन् । यी कारकहरू हुन् जुन विशेष गरी विद्युतीय सवारीका लागि फाइदाजनक छन् ।

टायर प्रदूषण कसरी फैलिन्छ ?

कारहरूले वातावरणमा पार्ने प्रभावलाई ध्यानमा राखी मुख्यतया तिनीहरूको उत्सर्जनले हावालाई कति प्रदूषित गरिरहेको छ भन्ने कुरा हेरिन्छ । यो कारको पछाडिको टेलपाइपद्वारा पत्ता लगाइएको छ । जबकि, टायरले पनि धेरै प्रदूषण फैलाउँछ, जसलाई मानिसहरूले वास्ता गर्दैनन् । टायर समयसंगै बिग्रन्छ । जब टायर घुम्छ, तीबाट साना कणहरू निस्कन्छन् । यीमध्ये स–साना टुक्रा हावामा मिसिन्छ, जहाँबाट श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट शरीरमा प्रवेश गर्ने वा सडकबाट नजिकैको माटोमा जम्मा हुन्छन ।

‘वाहनका लागि टायरको प्रयोग सायद सबैभन्दा गम्भीर समस्या हो । तपाईंले कुनै प्रकारको फिल्टर वा उत्प्रेरक प्रयोग गरेर अन्य धेरै प्रकारका प्रदूषणलाई प्रभावकारी रूपमा रोक्न सक्नुहुन्छ, तर टायर मूलतः खुला प्रणाली हो । तपाईंले टायरलाई बन्द गर्न सक्नुहुन्न,’ उत्सर्जन एनालिटिक्स कम्पनीका संस्थापक र सीईओ निक मोल्डनले भने । उत्सर्जन एनालिटिक्स कम्पनीले स्वतन्त्ररूपमा कारहरुको परीक्षण गर्दछ । यसले कारको टेलपाइपबाट हुने उत्सर्जनका साथै टायरबाट हुने प्रदूषण जाँच गर्छ । यस कम्पनीले संकलन गरेको तथ्यांकले कारको टेलपाइपबाट हुने उत्सर्जनभन्दा टायरका कणहरू बढी प्रदूषित हुने कुरा पुष्टि गर्छ ।

उत्सर्जन एनालिटिक्स कम्पनीले सार्वजनिक प्रतिवेदनका अनुसार एउटा कारले मात्र वार्षिक औसत ४ किलोग्राम टायरको कण उत्सर्जन गर्छ । विश्वव्यापी रूपमा कुरा गर्दा, यो वार्षिक ६ मिलियन टन टायरका कणहरू बराबर हो । ‘हामी सडकमा टेलपाइपबाट निस्कने ठोस पदार्थको मात्रा नाप्छौं । साथै, टायरको तौल पनि नाप्छौं । हरेक वर्ष टेलपाइपबाट निस्कने मात्रा घट्दै गएको छ र सवारीसाधनहरू भारी भएकाले टायरबाट निस्कने कणको मात्रा बढ्दै गएको छ,’ मोल्डेनले बताए । इमिशन एनालिटिक्सद्वारा प्रकाशित केस स्टडीले टेस्ला मोडल वाईको टायरबाट निस्कने कणलाई किआ निरोसँग तुलना गरेको थियो । जहाँ टेस्लाको टायरको घर्षण २६ प्रतिशत बढी रहेको पाइएको थियो ।

पर्यावरणीय खतरा

टायरबाट निस्कने कणले मुख्यतया दुई किसिमले वातावरणमा नकारात्मक असर पारिरहेको छ । यी कणहरू पानीमा बगेर महासागरमा पुग्छन् । यी सामुद्रिक माइक्रोप्लास्टिकको महत्वपूर्ण स्रोत भएको पाइएको छ । थप रूपमा, टायरहरूमा वाष्पशील जैविक यौगिकहरू हुन्छन्, जुन मानव स्वास्थ्यको लागि खतरनाक हुन्छन र धुवाँ उत्पादन गर्न वायुमण्डलसँग प्रतिक्रिया गर्दछ । विशेष चिन्ताको विषय भनेको टायर निर्माण गर्न प्रयोग हुने ६उउम रसायन हो । यो रसायनले रबरलाई फुट्नबाट जोगाउँछ । टउउम पानी घुलनशील छ । त्यसैले यो वर्षाको पानीसँगै सडकबाट बगेर नदी र समुन्द्रमा जान्छ । यो रसायन धेरै संख्यामा सालमन र ट्राउटको मृत्युको लागि पनि जिम्मेवार मानिएको छ ।

अध्ययनले यो पनि फेला पारेको छ कि ६पीपीडि लेटुस जस्ता बोटबिरुवाहरु द्वारा अवशोषित हुन्छ र यौगिक मानव मूत्रमा फेला पार्न सकिन्छ । टायर निर्माता ब्रिजस्टोनले भनेको छ–‘टायर उद्योगको लक्ष्य भनेको मानिसहरूले तनावमुक्त र आरामदायी रूपमा यात्रा गर्न सकून् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्नु हो । त्यसैले टायर रबरमा ६पीपीडि प्रयोग गर्नु महत्वपूर्ण छ ।’

टायर प्रदूषणको समस्या समाधान गर्न सकिन्छ ?

जलवायु परिवर्तनलाई न्यूनीकरण गर्न वर्तमान समयमा जीवाश्म इन्धनबाट चल्ने सवारीसाधनलाई चरणबद्ध रूपमा हटाउन आवश्यक भएको छ । तर, त्यसो गर्दा टायरबाट हुने प्रदूषण चिन्ताजनक तहमा पुग्यो भने त्यो पनि ठूलो समस्या हो । जलवायु कार्यकर्ता ट्याटसियो मुलरले भने, ‘एउटा समाधान भनेको कम कारहरू चलाउनु र बेच्नु हो । विद्युतीय सवारी साधनको प्रयोगलाई बढावा दिनुको उद्देश्य यसले पृथ्वीलाई बचाउन मद्दत गर्छ भन्ने विश्वास गर्नु हो, तर पक्कै पनि पूँजीवादी विकास सधैं समस्याको कारण रहन्छ ।’ टायरको वातावरणीय प्रभावलाई कम गर्न कारको समग्र प्रयोग घटाउनु नै उत्तम उपाय हो कि भनेर सोध्दा मोल्डनले भने, ‘हो, यसले टायरबाट हुने प्रदूषण कम गर्नेछ ।’

तर के अर्थतन्त्रको घाटा सही हुनेछ ? यसका लागि मोल्डनले भने, ‘टायर कम्पनीहरूले आफ्नो स्वार्थमा ठूलो लगानी गर्ने र राम्रो सूत्रहरू ल्याउने बजार संयन्त्र बनाउनु राम्रो हुन्छ । हाल भिओसीको हिसाबले केही टायरहरूमा दुईदेखि तीन गुणा फरक छ । सामान्यतया, युरोपका प्रमुख टायर ब्रान्डहरू उत्कृष्ट हुन्छन्, जबकि सस्तो आयातित टायरहरू सबैभन्दा खराब हुन्छन् । टायरको घर्षण कम गर्न व्यक्तिगत स्तरमा पनि प्रयास गर्न सकिन्छ । जस्तै, धेरै स्पीडमा कार नचालाउने र अचानक ब्रेक लगाउनबाट जोगिने । साथै, टायरहरू सकेसम्म लामो समयसम्म प्रयोग गर्नुपर्दछ किनकि नयाँ टायरहरू पहिलो केही हजार किलोमिटरको अवधिमा निस्कने कणको मात्रा भन्दा दोब्बर भन्दा कणहरु उत्पन्न गर्छन ।’ अनुवाद गरिएको