काठमाडौं । पहिले मानिसहरूले सेयर बजारमा लगानीलाई जुवाको खेल ठान्थे । अब यो पुरानो कुरा हो । अहिले जनतामा वित्तीय साक्षरता बढ्दै गएपछि मानिसहरु मुद्दती निक्षेपबाहेक लगानीका धेरै विकल्पहरु खोजिरहेका छन् । यस्तै पछिल्लो समय नयाँ–नयाँ आइपीओहरू बजारमा आइरहेका कारण लाखौं नयाँ मानिसहरू बजारमा जोडिएका छन् र बजारमा आफ्नो सहभागिता निरन्तर बढाउँदैछन् । तर, साधारण लगानीकर्ताले सेयर बजारमा लगानी गर्नुअघि केही विषयमा भने जानकार हुनैपर्छ । सेयर बजारबाट उपयुक्त रुपमा नाफा कमाउन यी कुराहरुमा ध्यान पुर्याउन सके लगानीकर्ताहरु निराश हुनु पर्ने छैन् ।

१. सही क्षेत्र छान्नु सबैभन्दा महत्वपूर्ण

यदि तपाईं बजारमा नयाँ हुनुहुन्छ भने, सही क्षेत्र छनौट गर्नु तपाईंको लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा हो । सही क्षेत्र छनोट गर्न, पहिले कुन क्षेत्र अहिले वा आगामी दिनमा सबैभन्दा बढी बढ्छ भनेर बुझ्न प्रयास गर्नुहोस् । तपाईं आफ्नो वरपर भइरहेका कुराहरूलाई ध्यानपूर्वक अवलोकन गरेर कुन क्षेत्रमा अहिले सबैभन्दा बढी माग छ भन्ने पत्ता लगाउन सक्नुहुन्छ । उदाहरणका लागि, यदि तपाई सोच्नुहुन्छ कि हामी डिजिटल संसारमा धेरै छिटो अघि बढिरहेका छौं र आगामी दिनहरूमा लगभग सबै डिजिटल हुनेछ । यस्तो अवस्थामा तपाईले लगानीका लागि आईटी क्षेत्रको स्टकमा लगानी गर्न सकक्नुहुन्छ । अर्कोतर्फ आगामी दिनमा देशमा धेरै कलकारखाना, भवन बन्ने देखिन्छ भने पूर्वाधारमा लगानी गर्नुपर्छ ।

२. कम्पनीको व्यापार राम्रोसँग बुझ्नुहोस्

नयाँ खुद्रा लगानीकर्ताले कहिल्यै टेलिभिजन वा कतैबाट प्राप्त टिप्समा सेयर किन्नु हुँदैन । कुनै पनि कम्पनीको स्टकमा लगानी गर्नुअघि उसको व्यवसाय बुझ्नु जरुरी हुन्छ । सेयर खरिद गर्नु अघि कम्पनीको विवरण सधैं पढ्नुहोस् । कम्पनीले के गर्छ, कम्पनीले आफ्नो व्यवसायबाट कति नाफा कमाउँछ, किन यो कम्पनी बाँकी सहकर्मीहरू (एउटै क्षेत्रका अन्य कम्पनीहरू) को तुलनामा उत्कृष्ट छ, लगानीको निर्णय लिनु अघि तपाईले आफैलाई य िविषयमा सोध्नुपर्छ ।

३. कम्पनीको नाफा

सही स्टक छनोट गर्ने सबैभन्दा आधारभूत तरिका भनेको ती स्टकहरूमा लगानी गर्ने सोच्नु हो जुन कम्पनीले आफ्नो व्यवसायबाट निरन्तर राम्रो नाफा कमाउँदै आएका छन् र भविष्यमा पनि राम्रो नाफा कमाउन सक्ने आशा छ । तपाईले त्यो कम्पनीको सेयर किन्नु भएको हुनाले, तपाईं त्यो कम्पनीको मालिक हुनुहुन्छ (धेरै सानो अंश भए पनि) । तसर्थ, कम्पनीको नाफामा तपाईको पनि हिस्सा छ । धेरै कम्पनीहरूले आफ्ना सेयरधनीहरूलाई नाफामा बाँड्नका लागि समय समयमा लाभांश दिन्छन् ।

४.लार्ज क्याप स्टकमा लगानी

यदि तपाईं स्टक बजारमा नयाँ हुनुहुन्छ भने, लार्ज क्याप स्टकहरू तपाईंका लगानीको लागि उत्तम विकल्प हुन सक्छ । लार्ज–क्याप कम्पनीहरू राम्रोसँग स्थापित भएका हुन्छन र ठूलो बजार हिस्सा कब्जा गरेका हुन्छन । लार्ज क्याप कम्पनीहरूको मार्केट क्याप पनि धेरै ठूलो हुने गर्छ । भारतमा रिलायन्स, इन्फोसिस, टिसिएर जस्ता कम्पनीहरू ठूलो–क्याप स्टकहरूको उत्कृष्ट उदाहरण हुन् । नेपालको हकमा भने अहिलेसम्म धितोपत्र बोर्डले लार्ज क्याप कम्पनी वर्गीकरण गरेको छैन् । तर, बोर्डले अहिले ठूलो पूँजीका कम्पनी र साना पूँजकिा कम्पनीका रुपमा स्टकमा आबद्ध कम्पनीहरुको वर्गीकरणका लागि पहल गरिरहेको छ ।

५. जोखिम व्यवस्थापन पनि महत्वपूर्ण

तपाईले धेरै पटक पढ्नुभएको होला कि तपाईले बजारमा हुने नाफा भन्दा घाटालाई बढी ध्यान दिनुपर्छ । कुनै पनि ट्रेड लिनु अघि, निश्चित रूपमा त्यो ट्रेडको रिस्क टु रिवार्ड रेसियो जाँच गर्नुहोस् । सरल भाषामा, ‘रिस्क टु रिवार्ड’ रेसियोको अर्थ यसरी बुझ्नुहोस्–तपाईंले कमाउन सक्ने नाफाको लागि कति पैसा राख्नुभएको छ । एउटा उदाहरण लिऔं, मानौं तपाईंले एक कम्पनीको सेयर १०० रुपैयाँमा किन्नु भयो । र यसको लागि तपाईंले १२० को लक्ष्य मूल्य राख्नुहुन्छ । यदि त्यो शेयर १२० पुग्यो भने तपाईंले २० रुपैयाँ नाफा पाउनुहुनेछ । तर यसको विपरित यदि यो शेयरको मूल्य ८० रुपैयाँमा घट्यो भने २० रुपैयाँ घाटा हुनेछ । यस अवस्थामा, तपाईंको ’रिस्क टु रिवार्ड रेसियो’ २०÷२० को अर्थ यो ट्रेडको लागि १ः१ हो । सामान्यतया १ः२ को ‘रिस्क टु रिवार्ड रेसियो’ राम्रो मानिन्छ । मतलब, यदि तपाईं स्टकमा २० नाफा हेर्दै हुनुहुन्छ त्यसो भए याद गर्नुहोस् कि तपाईंले त्यो ट्रेडमा १० भन्दा बढी गुमाउनु हुँदैन ।