काठमाडौं । मास्टरकार्ड भिसा पछि विश्वको दोस्रो सबैभन्दा लोकप्रिय नगदरहित भुक्तानी कम्पनी हो । कम्पनीको मार्केट क्याप ४४ लाख करोड नेपाली रुपैयाँ छ । मास्टरकार्ड आज १५० देशहरूमा उपलब्ध छ । मास्टरकार्ड, जसले प्रत्येक सेकेन्डमा ५००० भन्दा बढी नगदरहित लेनदेन गर्दछ, एक वर्षमा ४७५ लाख करोड रुपैयाँको लेनदेन गर्दछ । अर्थात् एक मिनेटमा ८५ लाख रुपैयाँको कारोबार । अहिले मास्टरकार्ड आफ्नो पूर्व सीईओ अजय बंगाका कारण चर्चामा छ । अजय विश्व बैंकको अर्को प्रमुख हुन सक्छन् । आज हामीले यहाँ मास्टरकार्डको बारेमा विस्तृत जानकारी प्रस्तुत गरेका छौं । ..

बंगाले मास्टरकार्डलाई १० वर्षमा २१ औं सबैभन्दा मूल्यवान कम्पनी बनाए

मास्टरकार्डको सफलताको पछाडि भारतीय मूलका अजय बंगा छन् । सन् २००९ मा मास्टरकार्डमा आबद्ध हुँदा उनको अगाडि सबैभन्दा ठूलो काम भिसासँग प्रतिस्पर्धा गर्नु थियो । अजय जुलाई २०१० देखि ३१ डिसेम्बर २०२० सम्म मास्टरकार्डका सीईओ थिए । आफ्नो कार्यकालमा, अजयले मास्टरकार्डलाई सबैभन्दा मूल्यवान कम्पनीहरूको सूचीमा २५६ औं स्थानबाट २१ औं स्थानमा पु¥याए । यस अवधिमा मास्टरकार्डको सेयर मूल्य ३० डलरबाट ३५० डलरसम्म पुग्यो । यसबाहेक कम्पनीले यस अवधिमा आफ्ना सेयरधनीलाई १५८१ प्रतिशत प्रतिफल दिएको छ । सन २०१९ मा मास्टरकार्डले अजय बंगाो नेतृत्वमा महिला सशक्तिकरणलाई प्रवद्र्धन गर्न अमेरिकी सरकारको महिला विकास र समृद्धि संस्थानसँग साझेदारी ग¥यो । भारत सरकारले सन् २०१६ मा बंगालाई पद्मश्रीले सम्मान गरेको थियो ।

‘भिसा’को एकाधिकार अन्त्य गर्न स्थापना

सन १९६०–१९६६ बीचमा, अमेरिकामा केवल १० क्रेडिट कार्ड कम्पनीहरू थिए । तर भिसा मास्टरकार्डको सुरुवात पछि सन् १९६६ देखि १९६८ सम्म अमेरिकामा करिब ४४० क्रेडिट कार्ड कम्पनीहरू थिए । सन् १९५८ मा बैंक अफ अमेरिकाले आफ्नो क्रेडिट कार्ड ‘बैंक अमेरिकन कार्ड’ सुरु ग¥यो, जुन अहिले ’भिसा’ भनेर चिनिन्छ । इन्टरबैंक कार्ड एसोसिएसनले बैंक अमेरिका कार्डको प्रतिस्पर्धामा १९६६ मा आफ्नो क्रेडिट कार्ड सुरु गर्यो । जसलाई ‘मास्टरचार्ज–द इन्टरबैंक कार्ड’ भनेर चिनिन थाल्यो । सन १९७९ मा ‘मास्टरचार्ज–द इन्टरबैंक कार्ड’ को मास्टरकार्ड नामाकरण गरियो ।

ग्राहकबाट होइन, बैंकहरूबाट कमाउँछ

मास्टरकार्डले क्रेडिट कार्ड जारी गर्ने बैंकहरूबाट आफ्नो पैसा कमाउँछ । यसमा लेनदेन शुल्क लागू हुन्छ । ग्राहकहरूले मूल रूपमा मास्टरकार्डमा सीधै भुक्तानी गर्दैनन् । ग्राहकहरूले बैंकहरूलाई भुक्तानी गर्छन् र मास्टरकार्डले ती बैंकहरूलाई शुल्क लगाएर पैसा कमाउँछ । यी शुल्कहरूमा जडान शुल्कहरू र आवश्यक पर्दा स्विचिङ शुल्कहरू समावेश हुन्छन् ।

मास्टरकार्ड द्रुत गतिमा बढिरहेको छ । सन २०१८ मा, कम्पनीले लगभग २०० करोड रुपैयाँ राजस्व हासिल गर्यो । जुन २०१९ मा २१ प्रतिशतले बढेको थियो । त्यो वर्ष भिसाको राजस्वमा ११.७ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो । बिक्रीको कुरा गर्दा सन् २०१९ मा मास्टरकार्डको बिक्री वृद्धि १२.२ प्रतिशत र भिसाको बिक्री वृद्धि ११.५ प्रतिशत मात्रै थियो । हाल मास्टरकार्ड पनि एप्पलसँग साझेदारीमा छ ।

होलोग्राम प्रयोग गर्ने पहिलो कम्पनी

हामी प्रायः नक्कली नोटको व्यापारको बारेमा सुनिरहन्छौं । त्यसैगरी यसअघि पनि नगदरहित कार्डको कारोबार पनि नक्कली हुने खतरा थियो । यसलाई रोक्ने पहिलो कम्पनी मास्टरकार्ड थियो । सन १९८३ मा पहिलोपटक मास्टरकार्डले होलोग्राम प्रयोग ग¥यो । क्रेडिट कार्डहरूमा प्रयोग गरिएका होलोग्रामहरू विभिन्न कोणहरूबाट लिइएका छविहरूको बहु तहहरू मिलेर बनेका हुन्छन् । यसले जालसाजीलाई रोक्छ किनकि अप्टिकल कम्प्यूटर स्क्यानरहरूद्वारा धेरै तहहरू एकैसाथ स्क्यान गर्न सकिँदैन । होलोग्रामको प्रयोगबाट जालसाजी समाप्त भयो । आज पासपोर्टदेखि बैंक नोटसम्म सबै कुरामा होलोग्राम प्रयोग गरिन्छ । मास्टरकार्डले दुबईमा शाही परिवारका लागि हीरा र सुनका कार्डहरू बनाउँछ ।

मास्टरकार्ड पहिलो रोयल कार्ड

मास्टरकार्डले दुबई फस्र्ट रोयल कार्ड सिर्जना गरेको छ । जसलाई सायद विश्वको सबैभन्दा विशेष क्रेडिट कार्ड भनिन्छ । यस कार्डमा कुनै खर्च सीमा छैन । क्रेडिट कार्डको दुबै छेउमा वास्तविक सुनको लेयरिङ गरिएको छ । कार्डको केन्द्रमा ०.२३५ क्यारेटको हीरा राखिएको छ । दुबई फस्र्ट रोयल क्रेडिट कार्ड शाही परिवारका सदस्यहरूलाई मात्र उपलब्ध छ । यो प्राप्त गर्न कुनै आवेदन भर्नु पर्दैन ।

नगदरहित र नगद प्रवाह दुवै व्यवसायमा सक्रिय

सन् १९८८ मा मास्टरकार्डले पनि एटीएम व्यवसायमा प्रवेश गरेको थियो । मास्टरकार्डले त्यसबेला विश्वव्यापी रूपमा सबैभन्दा ठूलो एटीएम नेटवर्क सिरस ३४ मिलियन डलरमा खरिद गर्यो । खरिदले मास्टरकार्ड÷सिरस एटीएम नेटवर्क पनि सिर्जना गर्यो, मर्जरपछि मास्टरकार्डले कार्डधारकहरूलाई नगदमा छिटो र सजिलो पहुँच प्रदान गर्दै आएको छ ।

यस पछि, १९९२ मा, यूरोकार्ड र मास्टरकार्ड एक संयुक्त साझेदारी मा प्रवेश गरे, त्यसपछि मात्र प्रसिद्ध माएस्ट्रो इन्टरनेसनल कार्ड सुरु भयो । यद्यपि, २००२ मा मास्टरकार्ड र यूरोकार्ड दुवै मर्ज भए र यूरोकार्ड मास्टरकार्डमा समाहित भयो । २००५ मा मास्टरकार्डले आफ्नो आईपीओ प्रस्तुत गर्यो । त्यतिबेला कम्पनीले प्रतिसेयर ३९ डलरमा ९ करोड ५० लाख शेयर बिक्री गरेको थियो । यसपछि सन् २०१६ मा मास्टरकार्डले २० वर्षमा पहिलो पटक आफ्नो कम्पनीको लोगो परिवर्तन गरेको थियो । अनुवाद गरिएको