कुनै बेला समस्यामा परेको राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक अहिले बाणिज्य बैंकहरुमध्ये सबैभन्दा बढी नाफा आर्जन गर्न सफल भएको छ । नयाँ व्यवस्थापन र आफुलाई समयसापेक्ष परिमार्जन गर्दै अहिले सो बैंक निक्षेप संकलन, कर्जा प्रबाह तथा सोही अनुरुप नाफा आर्जन गर्नमा पनि अब्बल देखिएको छ । बैंकले आफुलाई प्रतिस्पर्धी बजारमा अग्र स्थानमा राख्नका लागि ‘क्लिन आरबीबी, स्मार्ट आरबीबी’ भन्ने नारा नै लिएर अघि बढेको छ भने सोही अनुरुप युवा र प्रविधिमैत्री कर्मचारी भर्तीलाई प्राथमिकता दिएको छ । गत बर्ष धेरै बाणिज्य बैंकहरु तरलता समस्याबाट गुज्रिदा रावा बैंकलाई भने त्यसको प्रभाव परेन । बैंकको आगामी कार्यदिशा, सेवाको गुणस्तरजस्ता विषयमा केन्द्रित रहेर बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत किरणकुमार श्रेष्ठसँग बिजखबरका रामराजा श्रेष्ठले गरेको कुराकानीको सार :

कुनै समय समस्याबाट गुज्रिएको राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक नेपालका सबै बाणिज्य बैंकभन्दा बढी नाफा कमाउन सफल भएको छ । यस्तो उपलब्धी कसरी सम्भव भयो ?

यो बर्ष जुन् नतिजा आएको छ, त्यसले हामीलाई धेरै उत्साहित बनाएको छ । अनअडिटेड ब्यालेन्स सिट अनुसार बाणिज्य बैंकमध्ये सबैभन्दा बढी ४ अर्ब ३२ करोड रुपैयाँ नाफा आर्जन गर्न सफल भएका छौं । पछिल्लो समय हामीले क्रमिक रुपमा कर्जा विस्तार गर्दै आएका छौं । गत आर्थिक बर्षको सुरुमै बैंकले १ खर्ब ६ अर्ब रुपैयाँ कर्जा तथा लगानी गरेको थियो भने अन्त्यसम्ममा बढाएर १ खर्ब २१ अर्ब पुर्यायौं । यसले स्वभाभिक रुपमा ब्याज आम्दानी बढायो ।

यसैगरी हाम्रो लिक्विड फण्डलाई पनि ट्रेजरी बिल, अन्तर बैंक तथा अन्य क्षेत्रमा लगानी गरेर पनि राम्रो प्रतिफल प्राप्त भयो । अर्को कुरा हामीले लामो समयदेखि अड्किएर बसेका खराब कर्जा उठौतीलाई पनि प्राथमिकता दिएका छौं । गत आवमा पनि धेरै खराबकर्जा असुली गरेका छौं । यसको प्रभावले पनि बैंकको नाफामा उच्च वृद्धि हुन पुग्यो ।

खराब कर्जा उठौतीमा सुधार भएको तपाइले भने पनि वित्तीय विवरण अनुसार त खराब कर्जा अझै बढेको छ नि ?

यस पटकको वित्तीय विवरण प्रकाशित गरिरहँदा अलिकति नमज्जा लागेको खराब कर्जा वृद्धि नै हो । बैंकको सबै इण्डिकेटर राम्रो भइरहँदा खराब कर्जाको इन्डिकेटर भने सामान्य बढ्न पुगेको छ । तर, गतबर्ष हामीले एनआईडीसीलाई मर्जर गरेर ल्यायौं । एनआईडीसीलाई ल्याइरहँदा सो बैंकको खराबकर्जा ६ प्रतिशतभन्दा बढी थियो, त्यसको दायित्व थपिँदा राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकको खराब कर्जा बढ्न पुगेको हो । तर, बाणिज्य बैंक आफैले प्रवाह गरेको कर्जा बिग्रीएर खराब कर्जाको अनुपात बढ्न पुगेको होइन ।

अघिल्ला वित्तीय विवरणहरुमा राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकको कर्जा प्रवाह कमजोर रसीडी रेसियो पनि एकदमै तल देखिन्थ्यो । तर, यसपटक बैंक अलि एग्रेसिभ देखियो । के अब तपाईहरु पनि कर्जा विस्तार गरेर नाफा आर्जन गर्नतर्फ केन्द्रित हुनुभएको हो ?

त्यस्तो होइन । हामीले योजना अनुरुप नै कर्जा विस्तार गरेका छौं । हामीले आर्थिक बर्ष २०७४/७५ को सुरुमै सीडी रेसियो ७५ प्रतिशत पुर्याएर कर्जा विस्तार १ खर्ब २२ अर्ब पुर्याउने लक्ष्य लिएका थियौं । तर, अझै पनि लक्ष्य अनुरुप कर्जा विस्तार हुन सकेन । हामीले अघिल्लो आवमा २२ अर्ब कर्जा विस्तार गरेका थियौं । त्यसरी कर्जा विस्तार गर्दा बढी नै एग्रेसिभ भइयो कि भनेर गत आवमा थप १६ अर्ब रुपैयाँ मात्र लगानी गरेका छौं । यदि हामीले कर्जा विस्तारलाई एग्रेसिभ रुपमा लगेको भए बैंकको नाफा अझै बढी आउँथ्यो । हामीले त आर्थिक बर्षको सुरुमा तय गरेको लक्ष्यभन्दा पनि कम कर्जा विस्तार गरेका छौं ।

गत आवमा धेरैजसो बैंक वित्तीय संस्थामा ‘लेण्डिङ क्रञ्च’को अवस्था सिर्जना भयो भने कतिपयले ऋण प्रवाह गर्न नै बन्द गरे । राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकलाई चाहिँ कस्तो प्रभाव पर्यो ?

हाम्रो बैंकको प्रकृति अलि फरक खालको छ । सरकारी बैंक भएका कारण यस बैंकमा आउने निक्षेप पनि अन्य बाणिज्य बैंकको भन्दा फरक छ । हाम्रो निक्षेपको मुख्य मेरुदण्ड भनेको साना निक्षेपकर्ता नै हुन् भने साधारण बचत खातामा भएको निक्षेपको हिस्सा बढी छ । निक्षेपको अनुपात गणना गर्ने हो भने कुल निक्षेपको ६० प्रतिशत हिस्सा साधारण बचतले ओगटेको छ । त्यसमा पनि ९० प्रतिशत निक्षेप साना खालका छन र जुन देशभर छरिएर रहेका छन् । तसर्थ बजारमा आउने सानातिना असरले प्रभाव पार्न सक्दैन ।

हामीले आर्थिक बर्षको सुरुमा नै कति कर्जा प्रवाह गर्ने भनेर एउटा लक्ष्य तय गरेका थियौं । बजारमा कर्जाको उच्च माग भएपनि त्यसलाई व्यवस्थापन गर्दै सीमा भित्र रहन कोशिस गर्यौं । कुनै बेला अनावश्यक रुपमा धेरै कर्जा प्रवाह गर्ने र कुनै समय रोक्ने काम गरेनौं । हामीले गतबर्ष पैसा नभएका कारण कुनै पनि सेवाग्राहीलाई फर्काएनौं । होला, कतिपय हाम्रो मापदण्ड भित्र परेनन वा बैंकको ब्याजदर सेवाग्राहीको माग भन्दा फरक भएका कारण फर्किए । तर, मापदण्ड अनुसार आएका सेवाग्राहीलाई पैसा छैन भनेर रित्तोहात फर्काएनौं ।

बाणिज्य बैंकहरुले प्रकाशित गरेको प्रतिवेदन अनुसार बेसरेट पनि तपाईहरुकै कम देखिन्छ । तर, नाफा भने चाहिँ ह्वात्तै बढ्न गयो नि ?

गत बर्ष ५ प्रतिशतको स्प्रेड थियो अहिले ४ दशमलव ५ प्रतिशत छ । सोही मापदण्डमा बसेर हामीले लगानी गरेका छौं । तर, हामीले बर्षको सुरुवातदेखि नै ठूलो पोर्टफोलियो लिएर अघि बढेका थियौं । हामीले निक्षेप तथा कर्जाको ब्याजदरमा त्यस्तो ठूलो कुनै परिवर्तन गरेनौं ।

राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकले आफूलाई देशको सबैजसो जिल्लामा पुर्याइसकेको छ भने पुरानो बैंक पनि हो । तर, राष्ट्र बैंकले तथ्याङ्क प्रकाशित गरिरहँदा अझै पनि ६० प्रतिशत जनसंख्या बैंकिङ् प्रणालीमा आउन सकेका छैनन् । किन तपाईहरुले सबै जनतालाई बैंकिङ प्रणालीमा ल्याउन सक्नुभएन ? यसरी सिमित समुहलाई मात्र लक्षित गर्दा नेपालको बैंकिङ् क्षेत्र फस्टाउन सक्ला ?

अहिलेपनि ४० प्रतिशत जनतामात्र बैंकिङ् प्रणालीमा आएका छैनन् भन्ने तथ्याङ्क आएको छ । यसको मतलब ठूलो हिस्सामा नेपाली जनताहरु बैंकिङ् प्रणालीमा आउन सकेका छैनन् । तर, धेरै नेपालीहरु बैंकिङ् प्रणालीमा आउन नसक्नुमा २/३ वटा कारण छन् ।

गाउँगाउँमा बैंकका शाखा पुगेका छन् तर शाखासम्म आईपुग्ने मान्छे भएनन् । वित्तीय पहुँचलाई पनि दुई तरिकाबाट हेर्नुपर्छ । शाखा नपुगेर बैंकिङ् सेवाबाट वञ्चित हुनु छुट्टै कुरा हो तर, शाखा पुगेर पनि बैंकिङ् प्रणालीमा नआउनु दूर्भाग्य हो । देशका ७ सय ५३ स्थानीय तहमध्ये करिब ६ सय स्थानमा पुग्यौं । तर, त्यहाँ भएका कति प्रतिशत जनसंख्या बैंकिङ प्रणालीमा आबद्ध भए भन्ने विषय महत्वपूर्ण हो ।

यसो हुनुमा वित्तीय साक्षरताको अभाव हो । अहिले बैंक वित्तीय संस्था वा गैर सरकारी संस्थाले वित्तीय कार्यक्रम गरिरहेका छन् तर त्यो प्रभावकारी हुन सकेन । जहाँ वित्तीय साक्षरता चाहिँदैन त्यस स्थानमा फोकस गरिरहेका छन् । अहिले काठमाडौं र कलेज केन्द्रित वित्तीय साक्षरताका कार्यक्रम भइरहेको छ जुन आवश्यक छैन । जुन् ठाउँको जनतालाई बैंक भनेको के हो, बैंक किन चाहिन्छ, बैंकिङ प्रणालीमा आबद्ध हुँदा के फाइदा हुन्छ भन्ने थाहा छैन त्यस्ता ठाउँमा चाहि वित्तीय साक्षरता सम्बन्धी कार्यक्रम पुग्न सकेको छैन ।

अहिले बैंक वित्तीय संस्थाहरु सबै जनतामा वित्तीय पहुँच पुर्याउनभन्दा पनि सिमित ग्राहक केन्द्रित भएर व्यवसाय गर्न थाले । जहाँ ठूलो उद्योग कलकारखाना खुलेका छन् । जहाँ बढी व्यवसाय छ, त्यहि केन्द्रित हुन्छौं । कर्जा पनि जसको व्यापारमा पहुँच छ, जसको व्यापार गर्न सक्ने क्षमता छ उनीहरुलाई मात्र प्रवाह गर्छौं । वित्तीय साक्षरतामा हामी एकमदै पछाडि छौं । जसले गर्दा शाखा विस्तार गर्दैमा सबै जनता बैंकिङ प्रणाली भित्र आउन सक्दैनन ।

अहिले ६० प्रतिशत जनता बैंकिङ् प्रणालीभन्दा बाहिर भइरहेको अवस्थामा त्यस्ता जनसंख्यालाई समेट्न नीतिगत परिवर्तन पनि गर्न जरुरी छ । अहिले सरकारले सबै स्थानीय तहमा क बर्गकै बाणिज्य बैंक पुग्नुपर्ने भनेको छ । त्योभन्दा नेपाल राष्ट्र बैंकबाट लाईसेन्स प्राप्त क, ख र ग बर्गका बैंक वित्तीय संस्थालाई सो सम्बन्धी काम गर्न दियो भने केही रुपमा दायरा फराकिलो हुन सक्छ ।

अहिले कतिपय बैंकहरुले गाउँमा जाँदा त्यहाँ कर्जाको माग मात्र बढी भयो तर निक्षेप संकलन गर्न सकिएन भन्ने गुनासो गर्दै आएका छन् । अहिले राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक सबैजसो जिल्लामा पुगिसकेको छ । तपाईहरुको कार्यअनुभवको आधारमा गाउँ गाउँमा निक्षेप संकलन र कर्जा प्रवाहको रेसियो कस्तो छ ?

कुनै एउटा पार्टिकुलर शाखालाई हेरेर हुँदैन । अहिले बाणिज्य बैंकको २ सय ६ वटा शाखा छ । त्यसमध्ये केही शाखामा बढी कर्जा माग भएर निक्षेप कम संकलन भएको हुन सक्छ । तर, ग्रामीण र सहर केन्द्रित शाखाबीच तुलना गर्ने हो भने नतिजा उल्टो आउँछ । हाम्रो अनुभवका आधारमा अहिले गाउँगाउँको निक्षेप संकलन गरेर सहर केन्द्रित व्यवसायमा लगानी गर्दै आएका छौं ।

अहिले बाणिज्य बैंकहरुको नाफाको रेसियो र औद्योगिक क्षेत्र बृद्धिको रेसियाबीच तुलना गर्दा यहि रुपमा बैंक वित्तीय संस्थाले उच्च ब्याजदर लिँदै कर्जा प्रवाह गर्ने हो भने देशमा औद्योगिक विकास हुन सक्छ ?

पक्कै पनि कर्जाको ब्याजदर बढ्दा औद्योगिक विकासलाई नकारात्मक असर पार्छ भने निक्षेपको ब्याज बढ्दा पनि मान्छेलाई निस्क्रिय बनाउन सक्छ । बैंक वित्तीय संस्थाले निक्षेपमा १३/१४ प्रतिशत ब्याज दियो भने त्यही अनुपातमा नाफा कमाउन किन रिक्स लिएर लगानी गर्ने ? तसर्थ यी दुबै क्षेत्रको ब्याज बृद्धि देशको आर्थिक बृद्धिको लागि हानिकारक छ ।

बैंकहरुले ब्याजदरमा आफुखुशी चल्न पाउँदैनन् किनकि त्यहाँ राष्ट्र बैंकको स्प्रेड रेटको एउटा कसी लगाईदिएको छ । अबका दिनमा साढे ४ प्रतिशतभन्दा बढी स्प्रेडमा ब्याज लिन पाउँदैनन् । यसमा सबै कुरा पारदर्शी छन् । कुनै पनि बैंकले सेवाग्राहीलाई स्प्रेडभन्दा माथी गएर जथाभावी ब्याज लगाउन सक्दैन । तर, अहिले बैंक वित्तीय संस्थाले जुन रुपमा नाफा कमाएका छन् त्यसको लगानीको आकार पनि ठूलो छ । राष्ट्रिय बाणिज्य बैंकले १ खर्ब २१ अर्ब रुपैयाँ लगानी गरेर ४ अर्ब २० करोड रुपैयाँ नाफा कमाएको छ ।

अरु बैंकले चाहिँ नाफा कमाएर ३० प्रतिशत भएपनि सर्वसाधारण लगानीकर्तालाई लाभांशको रुपमा बाड्छ । तर, रावा बैंकले त जनताको पैसा लगानी गरेर नाफा जति आफैले राख्छ है ?

यसमा मेरो विमत्ती छ । अन्य बैंकले कुल नाफाको ३० प्रतिशत मात्र सर्वसाधारण सेयर लगानीकर्तालाई बाड्छ भने ७० प्रतिशत आफुले राख्छन् । त्यसमा सिमित व्यक्तिमात्र लाभग्राही हुन्छन् । तर, रावा बैंकले गरेको नाफा शतप्रतिशत जनतामा जान्छ । हामीले कमाएको पैसा लाभांश र करको रुपमा सरकारको कोषमा जम्मा गर्छौं । अन्ततः सरकारले त्यो रकम जनताकै लागि लगानी गर्ने हो । त्यसरी आम्दानी गरेको रकम न बैंकको सीईओले चलाउन पाउँछ न संचालक समितिले ।

कुनै समय नाजुक अवस्थामा पुगेको बैंक बर्षको नाफा हेर्दा उत्कृष्ट बैंकको रुपमा दर्ज भएको छ । आगामी दिनमा यसलाई निरन्तरता दिँदै सेवा विस्तारका लागि केकस्ता योजना ल्याउनु भएको छ ?

नाफा एक बर्षमात्र ह्वात्तै बढाएर हुँदैन । नाफालाई दिगो बनाउन सक्नुपर्छ । यो नै हाम्रो मुख्य चुनौती हो । हामीले चालू आवको बजेटबाटै ‘क्लिन आरबीबी, स्मार्ट आरबीबी’ भन्ने नारा लिएर अघि बढेका छौं । क्लिन आरबीबी अन्तरगत भौतिक रुपमै बैंकको स्वरुप परिवर्तन गर्दैछौं । यसमा भित्री संरचनादेखि अन्य भौतिक संरचनामा सुधार गरिनेछ । यसैगरी द्वन्द्वकालमा सारिएका कतिपय शाखाहरु पनि मिलान गर्नुपर्ने छ ।

अर्को रह्यो, स्मार्ट आरबीबी । म यो बैंकको सीईओ भएर आएसँगै १ हजार २ सय ६० जना नयाँ कर्मचारी भर्ना गरिसकेको छु । ती कर्मचारी भनेको एकदमै योङ, इनर्जेटिक र डाइनामिक छन् । किनकी हामीले लोकसेवामार्फत ५० औं हजार परीक्षार्थीबीच परीक्षा लिएर छनौट गरेका हौं, आन्तरिक रुपमा भर्ना गरेका होइनौं । उनीहरु सोही अनुरुप प्रविधिमैत्री पनि छन् भने अब त्यस्तै खालको ६ सय जनशक्ति भर्ती गर्दैछौं । यसअघि बैंकमा कार्यरत २ हजार ३ सय कर्मचारीमा पनि ४ सयभन्दा बढी १० बर्षभन्दा बढी काम गरेका छैनन् । अबको १ बर्षमा बैंकमा एकदमै युवा जमातको मात्र टीम हुनेछ । यस अघि बैंकलाई बुढा कर्मचारी भएको संस्था भनेर चिन्थे भने अब युवाहरुको बैंक भनेर चिनिनेछ । यसअघि कर्मचारीको एभरेज उमेर निकाल्दा ४७/४८ बर्ष आउथ्यो भने अब २७/२८ बर्ष निस्किन्छ ।

यो समयमा पनि बैंकलाई स्मार्ट बनाउन सकिएन भने कहिले बनाउने ? सोही अनुरुप हामीले क्लिन आरबीबी, स्मार्ट आरबीबीको नारा लिएका हौं । यसका लागि विज्ञ टोली सम्मिलित टिम बनाएका छौं । अबका दिनमा राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक ‘लिडिङ कमर्सियल बैंक’को रुपमा अघि बढ्नेछ ।

अनि रावा बैंकले जनतालाई सेयर जारी गर्ने कुरा कहाँ पुग्यो ?

हिजोको स्थिति जे हो अहिले पनि त्यहीं अवस्थामा छ । निर्णय भएको छ तर कार्यान्वयन भएको छैन । पछिल्लो समय ऐन नै संसोधन गरेर सरकारले एउटा सरकारी बैंक राख्न सक्ने व्यवस्था गरेको छ । अहिलेको सरकारको प्रकृति, दर्शन तथा ऐन संसोधनका कारणले गर्दा अहिले नै सर्वसाधारणमा जारी हुन कठिन छ ।

तपाईहरुले एनआईडीसीलाई मर्जर गरेर ल्याएसँगै त्यसको मातहतमा भएका ठूलो सम्पती (जग्गा) रावा बैंक मातहत आएको छ । त्यसलाई अबका दिनमा कसरी प्रयोगमा ल्याउँदै हुनुहुन्छ ?

एनआईडीसीसँग मर्ज गर्दा त्यसको ‘सिनर्जी इफेक्ट’ धेरै ठूलो छ । एनआईडीसीलाई मर्जर गरेर ल्याइरहँदा चुक्ता पूँजीका साथै निक्षेप र कर्जा प्रवाहमा पनि बृद्धि भएको छ । त्यसकै कारण बैंकको खराब कर्जाको अनुपात पनि बढ्न पुग्यो । तर, त्यसको सबैभन्दा ठूलो फाइदा भनेको कम्पनीको नाममा भएको सम्पती (जग्गा) नै हो । जुन नेपालकै एकदमै प्राईम लोकेशनमा छन् । कामठमाडौंको दरबारमार्ग मै एनआईडीसीको नाममा ३० रोपनी जग्गा छ । पोखरा, विराटनगर, नेपालगञ्जलगायत सबै क्षेत्रमा एकदमै महंगो ठाउँमा मात्र जग्गा छ । हामीले भर्खरै मात्र मर्जर गरेर ल्याएका कारण जग्गाको लालपुर्जा आफ्नो नाममा ल्याउनेदेखि ती जग्गाहरुको नापजाँच गरेर पर्खाल लगाउने काम भइरहेको छ । अहिले कानुनी रुपमा रावा बैंकको नाममा ल्याएर संरक्षण गर्ने काम भइरहेको छ । तर, ती जग्गालाई कसरी उपयोगमा ल्याउने भन्ने विषयमा कुनै छलफल अघि बढेको छैन ।

गत बर्ष नेपालको बैंकिङ क्षेत्रमा तरलताको एकदमै समस्या आयो । बैंकर्स संघमा त आफुसँग आबद्ध संस्थालाई कारबाही गर्ने सम्मको अवस्था सिर्जना भयो । यसले नेपालको बैंक वित्तीय संस्थालाई कता धकेलिरहेको छ ? अनि तरलता व्यवस्थापन गर्न सक्नु व्यवस्थापकको कमजोरी होइन ?

बैंकर्स संघमा आफ्ना सदस्यहरुलाई कारबाही गर्नुपर्ने सम्मको अवस्था आयो । तर यो दुर्भाग्य हो । बैंकर्सहरुले आफ्नो नाफाको लक्ष्य हासिल गुर्नका साथै अन्य सामाजिक दायित्वलाई पनि सँगसँगै लैजानुपर्छ । लक्ष्य अनुरुपको नाफा हासिल गर्नका लागि आफुसँग रिर्सोसेज छैन भने पनि जबजस्ती अघि बढ्ने काम भयो ।

बाणिज्य बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत आबद्ध संस्थामा त्यस्ता काम हुनुहुँदैन । बैंकहरु नाफा आर्जनसँगसँगै विभिन्न सामाजिक उत्तरदायित्व पनि पुरा गर्न सक्नुपर्छ । कतिपय सिस्टममा आएका समस्या होलान तर त्योभन्दा बढी नाफामुखी हुँदा समस्या आएको हो ।