–कृष्ण अधिकारी

ललितपुर । ललितपुर महानगरपालिका–१६ न्याखाचोककी सुचित्रा शाक्यलाई कुनै दिन आफू पनि व्यवसाय बन्न सक्छु भन्ने लागेको थिएन । तर आफूजस्तै महिलाले पनि विभिन्न व्यवसाय गरेर आर्थिक उपार्जनका साथै सामाजिक हैसियत बढाएको देख्दा भने उनलाई पनि भित्रैबाट व्यावसायिक भावना आएको थियो । महिलालाई सीप, लगानी र प्रविधि दियो भने केही गर्न सक्छन् भन्ने उनीमा आँट रहेको छ ।

उनी सानो उमेरदेखि नै कुनै न कुनै व्यावसाय गर्नुपर्दछ भन्ने संस्कारमा हुर्किएकाले सरकारी वा अन्य निकायमा जागिर खाने सोच कहिल्यै बनाउनु भएन । माइती घरमा तिब्बती, नेवारी संस्कृति झल्किने चाँदीका हस्तकलाका सामान बनाउने पुख्र्यौली व्यवसाय छ । सुचित्राका श्रीमान पनि चाँदीका विभिन्न देवीदेवताका मूर्ति बनाउने गर्नुहुन्छ । ती सामान पोखरा, मुस्ताङमा लगेर पनि बिक्री गर्ने गरिएको छ । केही वर्षयता यस व्यवसाय खस्केको उनी बताउँछिन् ।

‘पाँच वर्षअघिसम्म हप्तैपिच्छेजसो सामान पठाउने, कहिले आफैं लिएर जाने गरिन्थ्यो तर अहिले चार–पाँच महिनामा एकपटक बिक्री गर्न जाने गरेका छौं,’ उनले भनिन् । भूकम्पपछि भने यसखालको व्यापार ठप्प हुँदा उहाँको छ जनाको परिवारलाई गुजारा गर्न धौधौ बनेको उनी सुनाउँछिन् ।

जापान सोसल डेभलपमेन्ट फन्डको वित्तीय सहयोग तथा विश्व बैंकको सञ्चालन÷प्रबन्धमा ललितपुर महानगरपालिकाबाट कार्यान्वयन भइरहेको गरिबउन्मुख सहरी पुनरुत्थान नमूना परियोजनाको सहयोगमा सशक्तीकरण समाज नेपाल (स्टेप नेपाल)ले सञ्चालन गरेको सात दिनको क्रिस्टलको तालीम लिएपछि धेरै ज्ञान, सीप हासिल भएको छ । उनीसँगै तालिम लिएका अन्य २४ जनाले पनि यसलाई व्यवसायको रुपमा अगाडि बढाएका छन् । व्यावसायिक रूपमा अगाडि बढाउन बजारको सुनिश्चितता हुनुपर्नेमा उनीहरुको सामूहिक आवाज छ ।

स्थानीय बेरोजगार, अर्धवेरोजगार युवा एवम् घरमै बस्ने गृहिणीहरूलाई यस प्रकारका कृयाकलापमा संलग्न गराउन उत्प्रेरित गर्ने र शहरी गरिबी न्यूनीकरण गर्न मद्दत पुर्याउने उद्देश्यले यो परियोजना मंगलबजार र वरिपरिका क्षेत्रहरु (तत्कालीन ललितपुर उपमहानगरपालिका वडा १६, १८, २१ र २२स हालका ११, १६ र २० वडाहरू) मा २०७३ चैत्रदेखि २०७४ भाद्रसम्म सञ्चालन गरिएको थियो ।

पहिले त न्याखाचोककी कमला शाक्यलाई पनि व्यवसाय गर्न सकिएला भन्ने विश्वास थिएन, त्यसमाथि पनि पर्यटकका लागि लक्षित गरी सामान निर्माण गर्ने भन्ने कुरा मैले त सोच्न पनि सकेकी थिइनन् । अरुले बेचेको देख्दा कसरी बनाए होलान् जस्तो लाग्दथ्यो उनलाई ।

कमला भन्छिन, ‘पहिले घरबाट बाहिर निस्कन सक्ने अवस्था थिएन तर अहिले बजारमा आफ्ना सामानहरू बिक्रीका लागि जान थालेको छु ।’ साधारण लेखपढ मात्र गर्न जानेकाले व्यापारीहरूसँग कुरा गर्न र हिसाबकिताब राख्न केही कठिनाइ भएको उनी सुनाउँछिन् । मैले तालीम लिएर काम थालेपछि कतिपय दिदीबहिनीहरू पनि मसँग आएर सिक्न थालेका छन् ।

तालीममा उनीहरूलाई रानीहार, मोती र क्रिस्टलका चुरा, औंठी, रिङ बनाउने सीप सिकाएको थियो । यस्ता सामग्रीहरू पर्यटकका लागि पनि मन पर्ने भएकाले राम्रो आम्दानी गर्न सकिने सम्भावनालाई हेरेर नै परियोजनाले सीपमूलक तालीम प्रदान गरिएको स्टेप नेपालका अध्यक्ष दलबहादुर जीसीले बताइन । शहरी क्षेत्रमा विभिन्न संस्थाहरूले यस किसिमका तालीमहरू सञ्चालन गरेकाले क्रिस्टलका सामानहरू बनाउनेहरूबीच एकरुपकता आउन सकेको छैन ।

बजारमा अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा नहुने हो भने यसमा मुनाफाको प्रतिशत राम्रै रहेको उनी बताउँछिन् । यस कार्यमा श्रीमानबाट कमलालाई पूर्ण सहयोग मिलेको छ । उनी भन्छिन, ‘कुनै पनि व्यवसाय गर्न परिवारको साथ र सहयोग भएन भने अगाडि बढ्न सकिंदैन ।’ कहिलेकाहीँ भनेको जस्तो सामान नपाउँदा मागअनुसारको सामान उत्पादन गर्न कठिनाइ हुने गरेको उनको अनुभव छ ।

व्यवसायबाट खासै कमाइ गर्न नसकेपनि फुर्सदको समयको सदुपयोग भएकामा उहाँ सन्तुष्ट हुनुहुन्छ । त्यतिकै घर बस्नुभन्दा केही काम गर्ने वातावरण बनेको छ । तालीमपछिको एक महिनाको अवधिमा झण्डै २०÷२५ हजारको त सामान बिक्री गरिसक्नुभएको छ । विस्तारै आयआर्जन हुन थालेपछि उहाँको दैनिक दिनचर्चा नै फेरिएको छ ।

न्याखाचोककी ललिता बज्राचार्यलाई पनि क्रिस्टलको व्यवसाय राम्ररी फापेको छ । घरधन्दा गरेर बचेको समय उहाँ क्रिस्टलको माला बनाउने काममा लाग्नुहुन्छ । तालिमपछिको दुई महिनाको अवधिमै उहाँले माला र चुरा बिक्री गरेर २०÷२५ हजार रुपैयाँ आम्दानी गरेको बताउनुहुन्छ । तालीमकै क्रममा पनि उनले काठमाडौंको महाबौद्धबाट कच्चा पदार्थ ल्याएर रु २० हजार जति त कमाएकी थिइन् । अधिकांश महिलामा अहिले पोतेको मालाको सट्टा मोती, क्रिस्टलका गहनाहरूतर्फ आकर्षण बढेको छ ÷रासस