काठमाडौं । पछिल्लो समय अमेरिकी डलरको विनिमय दर निरन्तर उकालो लागिरहेको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार आज (शुक्रबार) एक अमेरिकी डलरको बिक्री दर १४०.४३ रुपैयाँ पुगेको छ, जुन हालसम्मकै उच्च विन्दु हो। पछिल्लो सात दिनको तथ्यांक हेर्दा डलरको मूल्य क्रमशः १४०.२५, १४०.३०, १४०.३५, १४०.३८, १४०.४०, १४०.४३ र आज पुनः १४०.४३ रुपैयाँमा कायम रहेको छ। निरन्तर बढ्दो विनिमय दरले नेपालजस्तो आयातमा निर्भर अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव पारिरहेको छ।
नेपाल अधिकांश उपभोग्य वस्तुको आयातमा निर्भर छ। दैनिक उपभोग्य सामानदेखि लिएर इन्धन, कच्चा पदार्थ, औषधि तथा विद्युतीय उपकरणहरू विदेशी मुद्रामै कारोबार गरिन्छ। डलरको मूल्य बढेसँगै यी वस्तुहरूको आयात लागत पनि बढेको छ। नेपाल आयातकर्ताहरूको देश भएकाले विदेशी मुद्रा विनिमय दरमा भएको सामान्य परिवर्तनले पनि बजारमा मूल्यवृद्धि निम्त्याउने विज्ञहरु बताउँछन् ।
नेपाल आयातीत पेट्रोलियम पदार्थमा पूर्ण रूपमा निर्भर छ। डलरको दर वृद्धिसँगै नेपाल आयल निगमको खर्च पनि बढ्ने भएकाले इन्धनको मूल्य वृद्धि हुनसक्ने सम्भावना उच्च छ। इन्धन महँगो हुँदा यातायात भाडादेखि अन्य दैनिक उपभोग्य वस्तुहरूको मूल्यमा समेत वृद्धि हुने निश्चित छ।
नेपालको उद्योग क्षेत्र पनि यसबाट अछुतो छैन। यहाँका उद्योगहरूले अधिकांश कच्चा पदार्थ तथा मेसिनरी उपकरण आयात गर्ने भएकाले उत्पादन लागत बढ्ने सम्भावना रहन्छ। जसको प्रत्यक्ष असर उपभोक्ताले तिर्ने अन्तिम मूल्यमा पर्नेछ। त्यस्तै, साना तथा मझौला उद्योगहरूले बढ्दो आयात लागत थेग्न नसकेर उत्पादन घटाउने वा बन्द गर्ने सम्भावना पनि रहन्छ।
सरकारी वित्तीय व्यवस्थापनमा समेत डलरको मूल्य वृद्धिले असर पार्ने देखिन्छ। सरकारले विदेशी ऋण तथा अनुदानका रूपमा प्राप्त गर्ने रकमको व्यवस्थापन गर्दा डलरको मूल्य वृद्धिले ऋण तिर्न थप भार पर्नेछ। नेपालले विशेषगरी विश्व बैंक, अन्तरराष्ट्रिय मुद्रा कोष र अन्य दातृ निकायहरूसँग विदेशी मुद्रामै कारोबार गर्ने भएकाले डलरको भाउ बढ्दा सरकारको आर्थिक व्यवस्थापन झनै जटिल बन्नेछ।
यद्यपि, डलरको मूल्य वृद्धिले नेपालमा सकारात्मक प्रभाव पनि पार्न सक्छ। वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपालीहरूले पठाउने रेमिट्यान्सको मूल्य वृद्धि हुनेछ। विदेशबाट आउने डलरको परिमाण सोही अनुपातमा वृद्धि नभए पनि उच्च विनिमय दरले उनीहरूले पठाउने रकम नेपाली मुद्रामा रूपान्तरण हुँदा परिवारको खर्च गर्ने क्षमता केही हदसम्म बढ्न सक्ने विश्लेषकहरु बताउँछन् ।
पर्यटन क्षेत्रका लागि पनि डलरको मूल्य वृद्धिले केही राहत दिने सम्भावना छ। विदेशी पर्यटकहरूले नेपाल भ्रमण गर्दा उनीहरूको खर्च गर्ने क्षमतामा वृद्धि हुन्छ। तर, नेपालमा पर्यटन व्यवसाय सञ्चालन गर्न आवश्यक सामग्री तथा सेवाहरू महँगो हुने भएकाले यसबाट प्राप्त हुने वास्तविक फाइदा कति रहन्छ भन्नेबारे अझै स्पष्ट निष्कर्ष निकाल्न कठिन छ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले हालसम्म डलरको वृद्धिलाई नियन्त्रण गर्न कुनै ठोस उपाय अघि सारेको छैन। विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा सुधार ल्याउन तथा बजारमा विनिमय दरलाई सन्तुलित राख्न नीति निर्माण आवश्यक देखिएको छ। अन्यथा, यदि डलरको दर अझै उकालो लागिरहने हो भने यसले नेपालको अर्थतन्त्रमा दीर्घकालीन नकारात्मक प्रभाव पार्ने निश्चित छ।
