काठमाडौँ । बेलायतमा ऋषि सुनकको नेतृत्वमा रहेको कन्जरभेटिभ पार्टीले लज्जास्पद हार बेहोरेको छ । लेबर पार्टीले ऐतिहासिक जित हासिल गर्दै १४ बर्श्पाची सत्तामा फर्किएको छ ।

लेबर पार्टीले ४१२ सिट जितेको छ भने कन्जरभेटिभले १२१ सिट मात्र जितेको छ । २०१९ को निर्वाचनमा भन्दा यस पटक कन्जरभेटिभले २४८ सिट गुमाएको छ । चुनावको नतिजा आएसँगै ऋषि सुनकले प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएका छन् भने लेबर पार्टीका नेता कियर स्टारमर प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भएका छन् ।

कन्जरभेटिभको यो हारपछि अब हारका कारण बारे विश्लेषण हुन थालेको छ । कन्जरभेटिभ पार्टीको प्रमुख कारण पार्टीभित्रको कलह नै रहेको बताइएको छ । चुनावअघि नै सरकारमा राजीनामाको लहर चलेको थियो । चुनाव अघि ३ मन्त्री र ७८ सांसदले राजीनामा दिएर चुनाव लड्न अस्वीकार गरेका थिए । लगातार १४ वर्ष सत्तामा बसेको कन्जरभेटिभ पार्टीको अवस्था यस्तो कसरी भयो ? सुनकले आफ्नो कार्यकालमा पार्टीले यस्तो लज्जास्पद हार बेहोर्नुपर्‍यो ?

पहिलो कारण- सुनकको विलासी जीवन

जुलाई २०२३ मा, सुनक स्कटल्याण्डको भ्रमणबाट फर्किएपछि बीबीसी रेडियोलाई अन्तर्वार्ता दिइरहेका थिए । त्यसपछि प्रस्तोताले उनलाई प्रश्न सोधे- तपाई सधैँ जलवायु परिवर्तन रोक्नको कुरा गर्नुहुन्छ । अर्कोतर्फ, निजी जेटहरू पनि देश भित्र यात्रा गर्न प्रयोग गरिन्छ । यसले पनि कार्बन उत्सर्जनमा असर गर्छ ।

यो प्रश्नमा सुनक रिसाए । उनले भने- म आफ्नो समयको सदुपयोग गर्न चाहन्छु । यस विषयमा प्रश्न उठाउनुको सट्टा यसको समाधानको कुरा गर्नु राम्रो हुन्छ ।

सुनकको महँगो जीवनशैलीमाथि प्रश्न उठेको यो पहिलो पटक भने होइन । अर्थमन्त्री हुँदा पनि महँगो जीवनशैलीका कारण उनको आलोचना हुने गरेको छ । २०२० मा, उनी २० हजार रुपैयाँको कफी मगको साथ देखिएका थिए ।

सुनकले २०२२ मा एक साताभित्र निजी जेट यात्रामा सरकारी रकम ५ करोडभन्दा बढी खर्च गरेका थिए । जसका कारण प्रतिपक्षले उनले करदाताको पैसा खेर गइरहेको आरोप लगाएका थिए । बेलायतका जनताले मुद्रास्फीतिको चपेटामा परेको र ऋषि सुनकले आम जनताको पैसामा विलासी जीवन बिताइरहेको आरोप लगाएको थियो । योसँगै सुनककी पत्नीलाई बेलायतको बिल गेट्स भनिन्छ । ऋषि सुनककी पत्नी अक्षता मूर्ति बेलायतकी सबैभन्दा धनी महिला हुन् ।

सन्डे टाइम्सको रिपोर्ट अनुसार सन् २०२३ मा सुनक र अक्षताको सम्पत्ति १२ सय करोडले बढेको छ । उनको कुल सम्पत्ति बढेर ६८ हजार करोड रुपैयाँ पुगेको छ । सुनक र अक्षता बेलायतका राजाभन्दा धनी छन् । अक्षता मूर्ति आईटी कम्पनी इन्फोसिसका संस्थापक नारायण मूर्तिकी छोरी हुन् । अक्षताको इन्फोसिसमा ०.९१ प्रतिशत सेयर छ । यसको मूल्य करिब ४.५ हजार करोड भारु रहेको छ । लेबर पार्टीले सुनक र उनकी श्रीमतीको सम्पत्ति वृद्धिलाई चुनावमा महत्वपूर्ण मुद्दा बनाएको छ । लेबर पार्टीले पनि अक्षता मूर्तिमाथि कर छलीको आरोप लगाएको छ ।

वास्तवमा, अक्षता मूर्तिले ऋषि सुनकसँग विवाह गरेपछि पनि आफ्नो भारतीय नागरिकता त्यागेकी छैनन् । जसका कारण उनीहरुले बेलायत बाहिरको कमाईमा कुनै कर तिर्नु पर्दैन । यस विषयमा सुनकको पार्टीभित्र पनि प्रश्न उठेको छ ।

गत वर्ष बेलायती संसदमा अक्षता मूर्तिको सम्पत्ति र कर छलीको मुद्दा उठेको थियो । यसपछि सुनकले संसदमा यससँग सम्बन्धित प्रश्नको जवाफ दिनुपरेको थियो ।
यो मुद्दा संसदमा उठेपछि आईटी कम्पनी इन्फोसिसको सेयरमा १० प्रतिशतको भारी गिरावट आएको थियो । जसका कारण अक्षता मूर्तिलाई एक दिनमा करिब ५०० करोड रुपैयाँको नोक्सान भएको थियो ।

द गार्डियनका अनुसार मानिसहरूले सुनकको दैनिक जीवनमा उनको सम्पत्तिको झलक देखिरहेका थिए । यसले गर्दा सुनकले उनीहरूको समस्या बुझ्न सकेनन् भन्ने शंका जनतामा परेको छ । जुन उनको हारको प्रमुख कारण बन्यो ।

दोस्रो कारण-अर्थतन्त्र एक पीडा स्थान बन्यो

बेलायतमा यस समयमा कर दर ७० वर्षयताकै उच्च रह्यो । सरकारसँग जनताका लागि खर्च गर्ने पैसा छैन । तर यो अवस्था कसरी आयो ? यो जान्नको लागि ४ वर्ष पछाडि जाऔं,
सन् २०२० मा विश्व कोरोनाको जालमा फसेको छ । यसबाट बच्न बेलायती सरकारले एउटा योजना बनायो । यसले अर्थतन्त्रलाई ट्रयाकमा ल्याउन २८० अर्ब पाउण्ड अर्थात २९ लाख करोड रुपैयाँ खर्च गर्यो ।

त्यतिबेला सुनक प्रधानमन्त्री होइन अर्थमन्त्री थिए । सम्पूर्ण योजना उनैले बनाएका हुन् । तर, सरकारले यो रकम आफ्नै खल्तीबाट भने निकालेन । यसका लागि ऋण लिइएको थियो । ०.१ प्रतिशतको एकदमै न्यून ब्याजदरमा ऋण लिइएको र अर्थतन्त्र ट्रयाकमा आउने बित्तिकै चुक्ता हुने विचार यसका पछाडि थियो । त्यसपछि यस्तो भयो जुन कसैले सोचेको थिएन,
रुसले युक्रेनमा आक्रमण गर्यो, बदलामा अमेरिकाको नेतृत्वमा रहेका युरोपेली देशहरूले रुसबाट तेल र ग्यास किन्न बन्द गरे । नतिजा आयो कि त्यहाँ ग्यास र तेलको मूल्य आकाश छोयो ।मुद्रास्फीति दर ५ प्रतिशतभन्दा बढी पुग्यो । जनतालाई अत्यावश्यक वस्तु खरिद गर्न मुस्किल भयो ।

त्यसपछि सरकारले यो ऊर्जा संकटसँग जुध्न ४०० अर्ब पाउण्ड ऋण लिएर खर्च गर्यो । बढ्दो मुद्रास्फीतिसँग जुध्न बेलायतको केन्द्रीय बैंकले ब्याजदर बढायो । यसले मुद्रास्फीति घट्यो तर बेलायती सरकारले लिएको ऋणमा ब्याज बढ्यो । ब्याजदर ५ प्रतिशत नाघ्यो ।

सुनकको सरकारले वार्षिक ४० अर्ब पाउण्ड ऋण तिर्दै आएको थियो, जुन बढेर १०० अर्ब पाउण्ड पुगेको छ । ब्याजदर बढेपछि जनताको आवश्यकता, देशको सुरक्षा र स्वास्थ्य प्रणालीमा खर्च गर्न सरकारसँग पैसा सकिएको छ । जसका कारण सुनक सरकारले जनताको खर्च घटाएको छ । जसका कारण जनआक्रोश बढेको छ । यो चुनावमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण मुद्दा भनेको अर्थतन्त्र रह्यो ।

तेस्रो कारण– पार्टीभित्रको आन्तरिक कलह

२०१९ मा शानदार जित हासिल गरेपछिको यो ५ वर्षमा कन्जरभेटिभका ४ प्रधानमन्त्री बने । २३ जुन २०१६ मा बेलायतमा जनमत संग्रह भयो । यसमा ५२ प्रतिशतले ब्रेक्जिटको समर्थन गरे भने ४८ प्रतिशतले विरोध गरेका थिए । बेलायत ईयूको सदस्य भएकाले आफ्नो देशमा बाहिरी (आप्रवासी)को संख्या बढ्दै गएपछि युरोपेली युनियनबाट बाहिर निस्किन ब्रेक्जिट गरिएको थियो ।

ब्रेक्जिटको निर्णय लगत्तै तत्कालीन प्रधानमन्त्री डेभिड क्यामरुनले प्रधानमन्त्री पद छाडेका थिए । ब्रेक्जिटको बारेमा उनको सोच पार्टी लाइन भन्दा फरक थियो । कन्जरभेटिभ पार्टीका अधिकांश नेताहरू ब्रेक्जिट चाहन्न्थे। ३१ जनवरी, २०२० मा बेलायत युरोपेली संघबाट अलग भयो । कन्जरभेटिभ पार्टीकी थेरेसा मे बेलायतको प्रधानमन्त्री बनिन् । उनले देशको अर्थतन्त्रलाई कमजोर नहोस् भनेर ब्रेक्जिटलाई कार्यान्वयन गर्नुपर्‍यो ।

वास्तवमा ईयूको सदस्य भएकाले बेलायतले युरोपेली देशहरूसँगको व्यापारमा धेरै छुट पाउँदै आएको थियो । ब्रेक्जिटपछि यो समाप्त हुने थियो, तर ब्रेक्जिटको शर्तमा, थेरेसा मेले आफ्नै पार्टीबाट समर्थन पाइनन् । पार्टी गुटमा विभाजित भयो र थेरेसा मेले राजीनामा दिनुपर्यो । त्यसपछि बोरिस जोनसन प्रधानमन्त्री बने । उनले ब्रेक्जिटका बेला आप्रवासीहरूविरुद्ध धेरै बयान दिएका थिए । तर, बोरिस पनि लामो समय सत्तामा रहन सकेनन् । उनी एकपछि अर्को काण्डमा फस्न थाले । सन् २०२० मा लकडाउनका कारण विश्व र बेलायतका जनता घरमै सीमित हुँदा बोरिस जोन्सन प्रधानमन्त्री कार्यालयमा पार्टी गर्दै थिए ।

यो पार्टी बोरिसकी श्रीमतीले उनको ५६औं जन्मदिनमा आयोजना गरेकी थिइन् । ऋषि सुनक र जोन्सन समूहका धेरै कन्जरभेटिभ नेताहरू यसमा उपस्थित थिए । जब यो मुद्दा संसदमा उठाइयो, जोनसनले सबै आरोप अस्वीकार गरे । यसपछि उनीमाथि चार पटक संसदलाई गुमराह गरेको आरोप लागेको थियो ।

यसबाहेक बोरिस जोनसनमाथि यौन दुर्व्यवहारको आरोपमा एक व्यक्तिलाई डेपुटी चीफ ह्विप बनाएको आरोप पनि लागेको थियो । बोरिसले आफ्नो प्रतिरक्षामा आफूलाई आरोपबारे थाहा नभएको बताए । तर, तिनीहरू झुटा साबित भए ।

बोरिस जोनसनमाथि महारानी एलिजाबेथका श्रीमान् प्रिन्स फिलिपको अन्त्येष्टि अघि नै मदिरापान पार्टी गरेको आरोप लागेको थियो । यो खुलासा भएपछि उनको पार्टीका ठूला नेताहरु उनीबाट टाढिए । पार्टीमा विभाजन बढ्न थाल्यो र उनले २०२२ मा राजीनामा दिनुपर्यो । त्यसपछि लिज ट्रस बेलायतको प्रधानमन्त्री बनिन् । त्यतिबेलासम्म बेलायतको अर्थतन्त्र सबैभन्दा खराब चरणमा पुगेको थियो । ट्रसले कर वृद्धि नगरी यसलाई ट्रयाकमा फिर्ता ल्याउने वाचा गरेकी थिइन् । तर त्यसो भएन, मिनी बजेट ल्याए र कर बढाउनु पर्यो ।

जसका कारण बेलायतको अर्थतन्त्र ध्वस्त हुन थाल्यो । चर्को आलोचनापछि उनले आफ्नो मिनी बजेटमा यु-टर्न लिनुपरेको थियो । त्यसपछि उनले प्रधानमन्त्री बनेको ४४ दिनमै राजीनामा दिएकी थिइन् । लिज ट्रसको राजीनामापछि ऋषि सुनकले प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हालेका थिए ।

यद्यपि ऋषि सुनक पार्टीका नेताहरूको पहिलो रोजाइ थिएनन् । उनको नीतिलाई लिएर पार्टीभित्रै पटकपटक प्रश्न उठिरहेको थियो । सुनकका तीन मन्त्रीले उनको नीतिमाथि प्रश्न उठाउँदै राजीनामा दिएका थिए । पार्टीमा विभाजन आएपछि उनले ६ महिना अगाडि नै चुनावको घोषणा गरेका थिए ।

चौथो कारण- सत्ता विरोधीको आक्रमण

प्रधानमन्त्री ऋषि सुनकको कन्जरभेटिभ पार्टी विगत १४ वर्षदेखि सत्तामा छ । पार्टीले पछिल्लो १४ वर्षमा अहिलेसम्म ५ जना प्रधानमन्त्री बनाएको छ । सन् २०१० मा डेभिड क्यामरुन कन्जरभेटिभ पार्टीबाट प्रधानमन्त्री बनेका थिए । त्यसपछि २०१५ मा उनको नेतृत्वमा पार्टीले दोस्रो जित हासिल गर्यो ।

थेरेसा मेले ७ जुन २०१९ मा प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएकी थिइन् भने बोरिस जोनसनले ६ सेप्टेम्बर २०२२ मा प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएका थिए । कसैले पनि ५ वर्षको कार्यकाल पूरा गर्न सकेनन् । प्रधानमन्त्रीहरूको बारम्बार परिवर्तनले पनि कन्जरभेटिभ पार्टीप्रति जनताको विश्वासमा गिरावट ल्यायो ।

कन्जरभेटिभ पार्टीप्रति जनतामा अविश्वास बढेको छ । जसका कारण जनतामा सत्ता विरोधी लहर पैदा भयो ।

पाँचौं कारण- सुनकको भोट काट्ने निजेल फराज

नोभेम्बर २०१८ मा, नयाँ ‘रिफर्म यूके’ पार्टीले बेलायती राजनीतिमा प्रवेश गर्यो । यस पार्टीका नेता कट्टरपन्थी नेता निगेल फारेज हुन् । उनले ब्रेक्जिटको समयमा धेरै हेडलाइन्स बनाए । ब्रेक्जिट सुनकको कन्जरभेटिभ पार्टीले गरिरहेको भए पनि यसको सम्पूर्ण कमान्ड निगेल फराजको हातमा थियो । उनको सम्पूर्ण अभियान युरोपियन युनियनबाट बाहिरिने पक्षमा थियो ।

कन्जरभेटिभ र रिफर्म युके पार्टीका नीतिहरू लगभग समान छन् । निगेल फारेजको बढ्दो लोकप्रियता सुनकको लागि ठूलो टाउको दुखाइ बन्यो । आफ्नै लोकप्रियताको डरले सुनकले समयभन्दा ६ महिना अगाडि चुनाव गराए । तर, यसका बाबजुद पनि उनले रिफर्म युके पार्टीलाई मत काट्नबाट रोक्न सकेनन् ।