काठमाडौं । जब मानिसहरू भेदभावपूर्ण मालिकहरूसँग काम गर्छन्, तिनीहरूको काम गर्ने क्षमता पनि घट्छ । यो भेदभावको सामना गर्ने कर्मचारीको मामलामा मात्र होइन, ती कर्मचारीहरूको हकमा पनि लागु हुन्छ (चाकडीबाज) जसको पक्षमा रहेर अरूलाई भेदभाव गरिन्छ । नेचर ह्युमन बिहेभियर नामक जर्नलमा प्रकाशित नयाँ शोधपत्रमा ओक्लाहोमा स्टेट युनिभर्सिटीका निकोलस हेइजरम्यान र युनिभर्सिटी अफ साउथ क्यारोलिनाका समाजशास्त्रका प्राध्यापक ब्रेन्ट सिम्पसनले यस्तो बताएका छन् ।

अनुसन्धान कसरी भयो ?

यी दुई शोधकर्ताले करिब १२ सय मानिसमा यो अनुसन्धान गरेका छन् । उनीहरुले मानिसहरूसँग धेरै प्रकारका प्रयोगहरू गरे । प्रोफेसर सिम्पसन द कन्भर्सेसन म्यागजिनमा आफ्नो लेखमा लेख्छन्, ‘केही प्रयोगहरूमा हामीले सहभागीहरूलाई विभिन्न कार्यहरू दियौं जस्तै सूचीमा केही नम्बरहरू फेला पार्ने र नम्बर ३ कति पटक आयो भनेर बताउन । तिनीहरूले पूरा गरेको खोजहरूको संख्या, तिनीहरूको प्रयासहरूको उच्च मूल्यंकान गरियो । यी व्यक्तिहरू साना समूहहरूमा वा जोडीहरूमा काम गरिरहेका थिए । उनीहरूलाई अंकको अधिकतम संख्याको आधारमा मालिकले उनीहरूमध्ये एकलाई बोनस दिनेछ भनी भनिएको थियो ।’

त्यसपछि, भेदभावपूर्ण अवस्था सिर्जना गर्न, शोधकर्ताहरूले सहभागीहरूलाई भने कि कर्मचारीहरूलाई रातो र नीलो गरी दुई समूहमा विभाजन गरिएको थियो । यद्यपि, सबै सहभागीहरूलाई नीलो समूहमा राखिएको थियो । एक तिहाइ मानिसहरूलाई भनियो कि मालिकले नीलो समूहका कर्मचारीहरू विरुद्ध भेदभाव गरेको छ । अर्को समूहलाई भनियो कि मालिकले मन पराउँछन् । तेश्रो समूहलाई कुनै जानकारी दिइएन ।

भेदभावको प्रभाव

प्रोफेसर सिम्पसन भन्छन्, ‘हामीले पत्ता लगायौं कि जसलाई तिनीहरूका मालिकहरूद्वारा भेदभाव गरिएको थियो तिनीहरूले तेस्रो समूहको तुलनामा कम स्कोर गरेका थिए । कम स्कोर गर्नेहरूलाई भेदभाव हुने सम्भावना दुई समूहहरू थिए ।’ भेदभावका कारण मानिसको उत्पादकत्व घट्छ र बोनस जस्ता पुरस्कारले पनि उनीहरूलाई कुनै फरक पार्दैन भन्ने अनुसन्धानकर्ताहरूको निष्कर्ष छ । प्रोफेसर सिम्पसन भन्छन् कि सामान्य ज्ञानले यो पनि भन्छ कि यदि तपाईलाई थाहा छ कि तपाईको मालिकको व्यवहार उचित छैन र ऊ तपाईको पक्षमा छ भने तपाईले काम गरे वा नगरे पनि तपाईलाई फाइदा हुन्छ भनेर तपाईले अनुमान गर्नुहुनेछ । यस्तो अवस्थामा तपाईको उत्पादकता घट्छ ।

यो तथ्य स्थापित छ कि कार्यस्थलमा भेदभावपूर्ण व्यवहारको सामना गर्ने मानिसहरूले आम्दानी र कम प्रमोसनको अवसरहरू पाउँछन् । तर हालैका अध्ययनहरूले देखाउँछन् कि यस प्रकारको व्यवहारले सबै कर्मचारीहरूको उत्पादकता घटाउँछ, भेदभावपूर्ण व्यवहारबाट फाइदा लिनेहरूलाई समेत । तसर्थ अनुसन्धाताहरूले कुनै पनि कार्यस्थलका लागि पक्षपात खतरनाक हुने निष्कर्ष निकाल्छन् ।

जताततै भेदभाव

यस वर्ष अष्ट्रेलियामा गरिएको एक अध्ययनमा ९१ प्रतिशत मानिसले कार्यस्थलमा कुनै न कुनै प्रकारको भेदभाव वा पूर्वाग्रहको सामना गरेको बताएका छन् । यो भेदभाव लिंग, जात, धर्म, रंग, उमेर वा तौल आदिजस्ता कुनै पनि कारणले हुन सक्छ ।

महिलालाई सबैभन्दा बढी विभेदको सामना गर्ने समूह मानिन्छ । गत वर्ष सार्वजनिक भएको अक्सफामको प्रतिवेदनमा भारतको ग्रामीण क्षेत्रमा महिलामा भेदभावका कारण असमानता रहेको उल्लेख गरिएको थियो भने सहरी क्षेत्रमा यो असमानताको दर ९८ प्रतिशत रहेको थियो । लैङ्गिक भेदभावका कारण भारतमा पुरुष कर्मचारीले महिलाको तुलनामा साढे दुई गुणा बढी कमाउँछन् ।

यसबाहेक, अनुसन्धानकर्ताहरूले आफ्नो पेपरमा अर्को एउटा कुरा व्याख्या गर्छन् कि कर्मचारीहरूको दक्षता र उत्पादकतामा पूर्वाग्रहको प्रभाव समयसँगै खराब हुँदै जान्छ । प्रोफेसर सिम्पसन भन्छन् कि हामीले भेट्टायौं कि भेदभावको सामना गर्ने मानिसहरूको उत्पादकता सबैभन्दा कम हुन्छ ।

‘यसले दुष्चक्र सृजना गर्छ भन्ने हामीलाई शंका छ,’ उनी भन्छन् । ‘कसैलाई भेदभाव गर्दा उसको कामप्रति लगन घट्छ । फलस्वरूप, मालिकले कर्मचारीलाई अल्छी वा अकुशल कर्मचारीको रूपमा हेर्छन् र कम लाभहरू पाउँछन् ।’ यी कारणहरूले त्यो कर्मचारीविरुद्ध भेदभाव थप बलियो बन्नको लागि आधार बन्छ । अनुवाद गरिएको