काठमाडौं । बजारमा उपलब्ध बोतलको पानी सोचेभन्दा सयौं गुणा खराब हुने एक अध्ययनमा पुष्टि भएको छ । एक अध्ययनमा, वैज्ञानिकहरूले पत्ता लगाएका छन् कि यस्तो पानीमा लाखौं साना प्लास्टिक कणहरू हुन्छन् । सोमबार ‘प्रोसिडिङ अफ द नेसनल एकेडेमी अफ साइन्सेज’ मा प्रकाशित यस अनुसन्धानका लागि वैज्ञानिकहरूले नयाँ प्रविधि प्रयोग गरेका थिए ।

भर्खरै आविष्कार गरिएको यो प्रविधिको माध्यमबाट वैज्ञानिकहरूले प्लास्टिकको बोतलमा आउने पानीमा प्लास्टिक कणहरू गणना गरेका छन् । जसमा उनीहरुले एक लिटर पानीमा औसत २ लाख ४० हजार कण रहेको पाइएको बताएका छन् । विभिन्न कम्पनीको पानी परीक्षणपछि वैज्ञानिकहरूले प्लास्टिक कणको यो संख्या पहिलेको अनुमानभन्दा धेरै भएको र यो निकै चिन्ताको विषय भएको बताएका छन् ।

कोलम्बिया युनिभर्सिटीका जियोकेमिस्ट्रीका एसोसिएट प्रोफेसर बैजन यानले भने, ‘यदि मानिसहरू बोतलको पानीमा न्यानोप्लास्टिकको बारेमा चिन्तित छन् भने, तिनीहरूले ट्याप (धारा)को पानीलाई विकल्पको रूपमा विचार गर्नु पूर्णरूपमा जायज छ । हामीले आवश्यक पर्दा त्यसो बोतलको पानी नपिउनुहोस् भन्दैनौं किनभने निर्जलीकरणको जोखिम न्यानोप्लास्टिकको सम्भावित जोखिम भन्दा ठूलो छ ।’

चिन्ता बढ्दै गएको छ

हालैका वर्षहरूमा, खाद्य पदार्थहरूमा माइक्रोप्लास्टिकको उपस्थितिलाई लिएर विश्वभर चिन्ता बढ्दै गएको छ । यी प्लास्टिक कणहरू नदी र समुद्रदेखि उच्च चुचुराहरूको हिउँसम्म सबै चीजहरूमा पाइन्छ । त्यसैगरी यस्ता कण खानेपानी र खानेकुरा पनि पुगिसकेको छ । ५ मिलिमिटरभन्दा सानो टुक्रालाई माइक्रोप्लास्टिक भनिन्छ भने नानोप्लास्टिकलाई एक माइक्रोमिटर अर्थात् मिटरको एक अर्बौं भाग भनिन्छ ।

यी कणहरू यति साना हुन्छन् कि तिनीहरू मानव पाचन प्रणाली र फोक्सोमा प्रवेश गर्न सक्छन् । त्यहाँबाट रगतमा मिसिएर सम्पूर्ण शरीरमा पुगेर मस्तिष्क, मुटुलगायत सबै अंगलाई असर गर्न सक्छ । यो प्लेसेन्टामार्फत गर्भमा रहेको बच्चाको शरीरमा पनि पुग्न सक्छ । इकोसिस्टम र मानव स्वास्थ्यमा यी प्लास्टिक कणहरूको प्रभावको बारेमा धेरै विस्तृत अध्ययनहरू भएका छैनन् । यद्यपि, केही प्रारम्भिक अध्ययनहरूले यी बच्चाहरूमा ग्यास्ट्रिक समस्यादेखि लिएर जन्ममा शारीरिक असामान्यताहरूसम्मका समस्याहरू निम्त्याउन सक्ने बताएका छन् ।

नयाँ प्रविधिको प्रयोग

वैज्ञानिकहरूले बोतलको पानीको अध्ययन गर्न प्रयोग गरेको नयाँ प्रविधिलाई ‘स्टिमुलेटेड रमन स्क्याटरिङ’ (एसआरएस) माइक्रोस्कोपी भनिन्छ । यो प्रविधि हालै यस अनुसन्धानमा संलग्न एक वैज्ञानिकले पत्ता लगाएका थिए । यस प्रविधिअन्तर्गत ती अणुहरू के बनेका छन् भनेर बुझ्न दुई लेजरहरू अन्तर्गत परीक्षण नमूनाहरू जाँच गरिन्छ । वैज्ञानिकहरूले तीन ठूला कम्पनीको पानी परीक्षण गरेका छन् तर नाम भने खुलाएका छैनन् । यान भन्छन्, ‘हामी विश्वास गर्छौं कि हरेक बोतलको पानीमा न्यानोप्लास्टिक हुन्छ, त्यसैले यी लोकप्रिय कम्पनीहरूको नाम मात्र उल्लेख गर्नु उपयुक्त हुँदैन ।’

सबैभन्दा बढी नायलन

अध्ययनमा वैज्ञानिकहरूले विभिन्न बोतलहरूमा प्रतिलिटर १,१०,००० देखि ३,७०,००० कणहरू रहेको पत्ता लगाए। तीमध्ये ९० प्रतिशत न्यानोप्लास्टिक कण थिए भने बाँकी माइक्रोप्लास्टिक कण थिए । फेला परेका अधिकांश नायलन कणहरू सम्भवतः पानी प्यूरिफायरबाट थिए । त्यसपछि त्यहाँ पोलीइथाईलीन टेरेफथालेट (PET) को कणहरू थिए, जसबाट बोतलहरू बनाइन्छ । बोतल थिच्दा यी कणहरू बाहिर आउन सक्छन् । यसबाहेक बोतलको ढक्कन खोल्दा र बन्द गर्दा पानीमा फुटेर मिसिने यस्ता कण पनि भेटिएका छन् । अब यी वैज्ञानिकहरू धाराबाट आउने पानीको पनि परीक्षण गर्ने बताएका छन् । किनभने धाराको पानीमा पनि माइक्रोप्लास्टिक भेटिएको छ । तर, बोतलको पानीको तुलनामा यसमा मात्रा निकै कम हुने पक्का छ । अनुवाद गरिएको