काठमाडौं । साबुन, आलमारी, फ्रिज, वाशिंग पाउडर, कपालको रंग, ताला, फर्निचर, लामखुट्टेको स्प्रेदेखि चन्द्रयान … यो गणना धेरै लामो छ, तर ती सबैमा एउटा नाम धेरै सामान्य छ । आज यो कम्पनीको कुनै उत्पादन नभएको घर होला । धेरैको भान्छादेखि बाथरूम र बेडरूमदेखि ड्राइंग रुमसम्म यस कम्पनीका उत्पादनहरू छन् । हामी गोदरेजको बारेमा कुरा गर्दैछौं । गोदरेजको वार्डरोब वा यस कम्पनीको कुनै पनि सामान नभएको घर सायदै होला ।

वकिलको दिमाग

आज विश्वका ९० भन्दा बढी देशमा आफ्ना उत्पादन बेच्ने गोदरेज एक साधारण वकिलले सुरु गरेको थिए । कानुन पढेपछि आर्देशिर गोदरेज बम्बे सलिसिटरको फर्ममा आबद्ध भए । सन १९८४ फर्मले उनलाई एक मुद्दाको सम्बन्धमा पूर्वी अफ्रिका पठायो । वकालत गर्ने पेशा आफ्नो लागि होइन भन्ने कुरा यो मुद्दाकै क्रममा उनले बुझेका थिए । त्यहाँ उनले झूटको सहारा लिनुपर्नेछ, जसको लागि उनी तयार थिएनन् । त्यसपछि के भयो भने वकालतलाई बिदा गर्दै उनी त्यही बेला भारत फर्किए । स्वदेश फर्किए तर काम भएन । उनले केमिस्ट पसलमा सहायकको जागिर पाए । यस क्रममा उनको ध्यान शल्य चिकित्सा उपकरणले खिच्यो ।

३ हजार ऋण लिएर कम्पनी सुरु

उनले पारसी समाजका प्रतिष्ठित व्यक्ति मेरवानजी मुचेर्जी कामाबाट तीन हजार रुपैयाँ ऋण लिएर काम सुरु गरेका हुन् । भर्खरै सर्जिकल ब्लेडको ब्यापार सुरु गरेका थिए कि ‘मेड इन इन्डिया’ लेखाउने विषयमा विवाद भयो । वास्तवमा आर्देशिर गोदरेजले बेलायती कम्पनीका लागि सर्जिकल उपकरण बनाउँथे । उनी चाहन्थे कि ती उपकरणहरूमा मेड इन इण्डिया लेखियोस्, जुन ब्रिटिश कम्पनीलाई मान्य थिएन । गोदरेज आफ्नो निर्णयमा अडिग रहे । यसरी अर्डर र कम्पनी दुवै उनको हातबाट बाहिर गयो । उनले आफ्नो व्यापार नै बन्द गर्नुप¥यो।

गोदरेजले पत्रिकाबाट आइडिया पाएका थिए

एक दिन अखबार पढ्दै गर्दा उनको नजर एउटा समाचारमा पर्यो, जसमा बम्बईमा बढ्दो चोरीका घटनाका कारण पुलिस कमिश्नरले मानिसहरूलाई आफ्नो घर र कार्यालयमा थप सुरक्षा गर्न सल्लाह दिएका थिए । त्यसपछि के भयो कि आर्देशिर गोदरेजलाई नयाँ व्यवसायको आइडिया आयो । उनले ताला बनाउन थाले । त्यतिबेला ताला बेच्ने कम्पनी थिएनन् भन्ने होइन । गोदरेजले नयाँ र बलियो ताला बनाउने काम सुरु गरेको थियो । उनले फेरि ऋण लिए र बम्बे ग्यास वक्र्सको छेउमा रहेको २१५ स्क्वायर फिटको गोदाममा काम सुरु गरे र यसैबाट सन् १८९७ मा गोदरेज कम्पनीको जन्म भयो । मानिसहरूले उनको ताला मन पराउन थाले र यससँगै उनको व्यापार बढ्यो ।

एक पछि अर्को उत्पादन

एक्लैले व्यवसाय सम्हाल्न गाह्रो भएकोले उनले कान्छो भाइ पिरोजशालाई साथ लिए । तालाको सफलतापछि, गोदरेज ब्रदर्सले गहना र पैसा सुरक्षित राख्न लकर र क्याबिनेट बनाउन थाले । उसले फलामको पाता नकाटेर बनाइएका यस्ता धेरै सेल्फ बनाए । गोदरेजको तालाजस्तै सेल्फले पनि जनताको मन जित्यो । अवस्था यस्तो बन्यो कि बेलायतीहरूले पनि आफ्ना बहुमूल्य सामानहरू राख्न गोदरेजको सेल्फ प्रयोग गरे ।

साबुनदेखि अन्तरिक्षसम्म

ताला र अल्मिराको सफलता पछि, गोदरेज ब्रदर्सले व्यापार विस्तार गर्न थाले । उनले पहिलो वनस्पति तेल साबुन बनाए । वास्तवमा त्यतिबेला जनावरको बोसो साबुन बनाउन प्रयोग गरिन्थ्यो । जनताको भावना बुझ्दै गोदरेजले जनावरको बोसो नभएको साबुन तयार पारे । स्वतन्त्रतासँगै गोदरेजको व्यापार पनि तीव्र गतिमा बढ्न थाल्यो । गोदरेजले नम्बर १, सिन्थोल जस्ता साबुन बजारमा ल्याएको छ ।

सन १९५१ मा भारतको स्वतन्त्रता पछि पहिलो लोकसभा चुनावको लागि, गोदरेजले १७ लाख मतपेटिकाहरू निर्माण गर्ने अर्डर प्राप्त गर्यो । यसपछि गोदरेजले एकपछि अर्को उत्पादन बनाउन र बेच्न थाले । सन् १९५८ मा गोदरेजले भारतको पहिलो फ्रिज बनाएको थियो । सन् १९९४ मा गोदरेजले गुड नाइट ब्रान्ड बनाउने कम्पनी ट्रान्सलेक्टालाई किनेको थियो भने सन् १९७४ मा गोदरेजले देशलाई तरल कपालको रंग उत्पादनहरू दियो । कम्पनी यहीँ रोकिएन । कम्पनीले अन्तरिक्षमा पनि आफ्नो पकड बलियो बनायो । गोदरेजले सन् २००८ मा चन्द्रयान–१ को लागि प्रक्षेपण वाहन र चन्द्र अर्बिटर निर्माण गरेको थियो । आज कम्पनीले सीसीटीभीदेखि निर्माण, दुग्ध उत्पादनसम्मको व्यापार पनि गर्छ । आज कम्पनीको व्यवसाय ९० देशमा फैलिएको छ र कम्पनीको मुल्य ७६ अर्ब डलर पुगेको छ । अनुवाद गरिएको