काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुलाई साइबर सुरक्षामा विशेष कडाई गर्न सुझाएको छ । केन्द्रिय बैंकको बैंक तथा वित्तीय सुपरिवेक्षण विभागले सार्वजनिक गरेको सुपरिवेक्षण प्रतिवेदन २०८०/८१ ले बैंकिङ क्षेत्रमा बढ्दो साइबर सुरक्षा जोखिमलाई सम्बोधन गर्न कडा सुरक्षा मापदण्ड लागू गर्न र कर्मचारी तालिममा लगानी गर्न सुझाएको हो । वैश्विक भूराजनीतिक तनाव र डिजिटल आक्रमणको जोखिम बढिरहेको सन्दर्भमा बैंकिङ प्रणालीको सुरक्षालाई बलियो बनाउन राष्ट्र बैंकले प्रविधिमा लगानी र नीतिगत कडाइमा जोड दिएको छ ।
प्रतिवेदनले साइबर सुरक्षा जोखिमलाई बैंकिङ क्षेत्रको स्थायित्वका लागि गम्भीर चुनौतीका रूपमा औँल्याएको छ । डिजिटल बैंकिङ सेवाहरूको विस्तारसँगै साइबर आक्रमण, डाटा चोरी, र अनलाइन ठगीका जोखिमहरू बढेका छन् । हाल २.४६ करोड मोबाइल बैंकिङ प्रयोगकर्ता, १९.१९ लाख इन्टरनेट बैंकिङ प्रयोगकर्ता, र १.२८ करोड डेबिट कार्ड प्रयोगकर्ता छन् । यी सेवाहरूले वित्तीय पहुँच बढाए पनि साइबर जोखिमले बैंकिङ प्रणाली र ग्राहक विश्वासमा खतरा निम्त्याएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
राष्ट्र बैंकले साइबर सुरक्षा मापदण्डमा कडाइ गर्न बैंकहरूलाई निर्देश गरेको छ । बैंकिङ प्रणालीमा प्रयोग हुने सफ्टवेयर र नेटवर्कलाई नियमित अद्यावधिक गर्न र बलियो सुरक्षात्मक प्रणाली जडान गर्न सुझाइएको छ । ग्राहक डाटाको गोपनीयता र सुरक्षाका लागि कडा प्रोटोकल अवलम्बन गर्नुपर्नेमा जोड दिइएको छ । यस्ता मापदण्डहरूले अनधिकृत पहुँच, ह्याकिङ, र फिसिङ आक्रमण जस्ता जोखिमहरूबाट बच्न मद्दत गर्ने अपेक्षा छ ।
कर्मचारी तालिमलाई साइबर सुरक्षा रणनीतिको महत्त्वपूर्ण हिस्साका रूपमा प्रतिवेदनले प्रस्तुत गरेको छ । बैंक कर्मचारीहरूलाई साइबर जोखिम पहिचान, डाटा सुरक्षा प्रोटोकल, र आपतकालीन प्रतिक्रिया रणनीतिबारे नियमित तालिम प्रदान गर्न सुझाइएको छ । कर्मचारीहरूले फिसिङ इमेल र संदिग्ध लिङ्कहरू पहिचान गर्न सक्ने क्षमता विकास गर्नुपर्ने सुझाव छ । यस्ता तालिमले कर्मचारीको साइबर साक्षरता बढाई प्रणालीको सुरक्षामा योगदान पुर्याउनेछ ।
राष्ट्र बैंकले साइबर सुरक्षा प्रविधिमा लगानी बढाउन पनि सुझाएको छ । उन्नत सुरक्षा सफ्टवेयर, नियमित प्रणाली परीक्षण, र वास्तविक समयमा जोखिम अनुगमन प्रणाली जडान गर्नुपर्ने सुझाव छ । यस्तो लगानीले साइबर आक्रमणबाट हुने वित्तीय र प्रतिष्ठागत क्षति रोक्न सहयोग गर्नेछ ।
साइबर सुरक्षा मापदण्डको अनुपालन सुनिश्चित गर्न राष्ट्र बैंकले नियामक अनुगमन र जवाफदेहिता बढाउनुपर्ने सुझाव दिएको छ । बैंकहरूले आफ्ना साइबर सुरक्षा नीति र कार्यान्वयनको नियमित लेखापरीक्षण गर्नुपर्ने र प्रतिवेदन राष्ट्र बैंकमा पेश गर्नुपर्ने छ । गैरअनुपालन भएमा कडा कारबाहीको व्यवस्था गर्नुपर्ने सुझावले बैंकहरूलाई साइबर सुरक्षामा गम्भीर बनाउनेछ ।
यी सुझावहरूले नेपालको बैंकिङ क्षेत्रलाई साइबर जोखिमबाट सुरक्षित राख्न र ग्राहक विश्वास कायम गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नेछ । डिजिटल बैंकिङको विस्तारसँगै साइबर सुरक्षा बलियो बनाउन राष्ट्र बैंक, वाणिज्य बैंकहरू, र सरकारी निकायहरूबीच समन्वय आवश्यक छ । यी सुझावहरूको कार्यान्वयनले बैंकिङ प्रणालीको विश्वसनीयता र स्थायित्व सुनिश्चित गर्नेछ ।
