काठमाडौं । बुधबार चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट्स संस्था अफ नेपाल (आईक्यान) ले आयोजना गरेको लेखा व्यवसायी सम्मेलनमा नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले ब्याजदर अझै बढ्ने बताए । उनले ब्याजदर बढ्ने बताउँदै ब्याजदर वृद्धिको सामनाका लागि तयार रहन आग्रह पनि गरे । अझै पनि प्रणालीमा तरलता अभाव रहेका कारण अझै ब्याजदर बढ्ने र त्यसका लागि सबै तयार हुनुपर्ने गभर्नर अधिकारी बताएसँगै त्यसले नेपाली बजारमा तरंग सृजना गर्यो ।

कतिपयले गभर्नरको अभिव्यक्तिको विरोध पनि गरिरहेका छन् । गभर्नर अधिकारीले अहिलेको अर्थतन्त्र सुधारका लागि ब्याजदर वृद्धि आवश्यक रहेको धारणा राखे । गभर्नर अधिकारीले बैंकिङ प्रणालीमा तरलता अभावको कारण व्याजदरमा असर परेको बताउँदै मौद्रिक नीतिको अर्धवार्षिक समीक्षामा समेत २ प्रतिशतले रेट बढाएको बताए ।

विश्वका विभिन्न देशहरुले अहिले चर्को मुद्रास्फीतिको सामना गरिरहेका छन् । अष्ट्रेलिया, भारत, अमेरिकालगायत विश्वभरका देशहरूले ब्याजदर बढाइरहेका छन् र यसलाई मुद्रास्फीति नियन्त्रणका लागि उपयुक्त कदमका रुपमा व्याख्या गरिएको छ । पछिल्लो समय भारतले मुद्रास्फीतिको सामना गरिरहेको छ र अब भारतीय रिजर्व बैंक (आरबीआई) ले पनि ४० आधार बिन्दुले रेपो दर बढाएको छ । अर्थात् अब घर कर्जादेखि व्यक्तिगत ऋणसम्म सबै महँगो हुने भएको छ । देशले मुद्रास्फीतिको चपेटामा परेको बेला रिजर्भ बैंकले किन ऋण महँगो बनायो भन्ने ठूलो प्रश्न आम जनताको मनमा उठिरहेको छ । निसन्देह, केही मानिसहरू यसलाई गलत निर्णय मान्न सक्छन्, तर तपाईलाई थाहा छ कि अमेरिका र अष्ट्रेलियाले पनि यस्तै कदम चालेका छन् । ब्याजदर बढाउनु किन आवश्यक छ (कसरी ब्याजदर वृद्धिले मुद्रास्फीतिलाई नियन्त्रण गर्छ) सजिलो भाषामा व्याख्या गरौं ।

सबैभन्दा पहिले भारतको कुरा गर्ने हो भने भारतीय रिजर्भ बैंकले रेपो दर ४० आधार बिन्दुले बढाएको छ, त्यसपछि यो अब ४.४ प्रतिशत भएको छ । रिजर्व बैंकले अगस्ट २०१८ पछि पहिलो पटक नीतिगत दर बढाएको हो । रिभर्स रेपो दर ३.३५ प्रतिशतमा कायम राखिएको छ । अमेरिकी फेडरल रिजर्भले आफ्नो नीतिगत ब्याजदर ५० आधार बिन्दुले बढाएको छ । फेडरल रिजर्भले २००६ पछि पहिलो पटक लगातार दोस्रो महिनाको लागि नीतिगत ब्याज दर बढायो । त्यसैगरी, सन् २००० पछि पहिलो पटक नीतिगत ब्याजदर आधा प्रतिशतले बढाएर एकैपटक यति ठूलो वृद्धि गरेको हो । अर्थात् यो पछिल्लो २२ वर्षको सबैभन्दा ठूलो वृद्धि हो । अस्ट्रेलियाको केन्द्रीय बैंकले मङ्गलबार ब्याजदर ०.१ प्रतिशतबाट बढाएर ०.३५ प्रतिशत पुर्याएको छ । केन्द्रीय बैंकले विगत ११ वर्षमा पहिलो पटक यस्तो निर्णय गरेको हो ।

सबै देशले किन ब्याजदर बढाइरहेका छन् ?

भारत, अमेरिका र अष्ट्रेलियामा ब्याजदर बढाइएको छ । ब्याजदर बढाउनुको उद्देश्य मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्ने प्रयास हो । भारतमा मुद्रास्फीति ६ दशमलव ९ प्रतिशत पुगेको छ भने रिजर्भ बैंक अफ इन्डियाको लक्ष्य ४–६ प्रतिशतको बीचमा राख्ने थियो । अहिले मुद्रास्फीतिले यो स्तर तोडेको छ, त्यसैले ब्याजदर बढेको छ ।

अमेरिकामा मुद्रास्फीति ४० वर्षयताकै उच्च विन्दुमा पुगेको छ । यस्तो अवस्थामा मुद्रास्फीतिलाई पनि लगाम लगाउनुपर्ने अवस्था देखिएपछि फेडरल रिजर्भले ब्याजदर बढाएको हो । मार्चमा अस्ट्रेलियाको मुद्रास्फीति बढेर ५.१ प्रतिशत पुगेको छ । यो सन् २००१ यताकै उच्च वार्षिक मुद्रास्फीति हो । त्यसैले ब्याजदर बढाउन जरुरी भएको छ ।

ब्याजदर बढाउँदा मुद्रास्फीति कसरी नियन्त्रणमा आउँछ ?

कुनै पनि देशमा त्यतिखेर मुद्रास्फीति बढ्छ जब बजारमा पैसाको आपूर्ति बढी हुन्छ । किनकि माग बढ्छ र मानिसहरूले उच्च मूल्य तिर्छन् । यस्तो अवस्थामा मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्न केन्द्रीय बैंकले ब्याजदर बढाउँछन । यो निर्णयबाट दुईवटा ठूला कुरा हुन्छन्, एउटा भनेको ऋण लिनु महँगो हुन्छ र पैसा लगानी गर्दा बढी ब्याज आउन थाल्छ । ऋणको लागतले बजारमा मुद्रा आपूर्तिलाई असर गर्छ । योसँगै मानिसहरु उच्च ब्याजदरमा लगानी गर्न पनि उत्प्रेरित हुन्छन । मानिसले पैसा खर्च गर्नुको सट्टा लगानी गर्न थाल्छन्, जसका कारण बजारमा पैसाको आपूर्ति घट्छ । धेरै देशहरूले मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्न समान कदम चाल्ने गरेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यममा आधारित रहेर तयार पारिएको